Yemen’in Biyografik Tarihçesi

M Ö. 3000 ― Yemen’de Bronz Çağı aletleri ve arıt heykeller ortaya çıktı.

M Ö. 2000­― Marib’deki Vadi Adhana’da ilk sulama yapıldı.

M Ö. 1400―Deve ilk kez evcilleÅŸtirildi. Ve Arabistan ticaret devletleri ortaya çıktı.

M Ö.1200― Çöl etrafında oluÅŸturulan Demir Çağı kentsel yapılanmayla birlikte Saba (veya Seba) Krallığı’nın ilk adımları atılmaya baÅŸlandı.

M Ö.750― Marib Barajı kuruldu. Birbirinden bağımsız ve rakip olan Hadramut (Åžabva), Avsan (Aden), Kataban (Timna) ve Main Krallıkları kuruldu.

M Ö. 500― Saba Krallığı yüksek bir ferah yapılanma seviyesine ulaÅŸtı.

M Ö.230-220― Saba Krallığı Åžabva’yı feth etti. Krallığın Main’i de ele geçirmesiyle üstünlük savaÅŸları devam etti.

M Ö.105-109― Himyar limanlarından yapılan ticaretin artmasıyla Saba Krallığı’na rakip olarak  Himyar federasyonu ortaya çıktı.

M Ö. 24― Roma Ä°mparatoru Avgustus, Aelivs, Gallus komutasındaki ordusunu Yemen ve Aden’i ele geçirmek üzere bu bölgeye sevk etti. Ancak bu deneme baÅŸarısızlıkla sonuçlandı.

100-200― San’a Saba Fedarasyonu’nun ortak baÅŸkenti ilan edildi.

160-210― Kataban Hadramut’a devredildi.

217-218― Hadramut’un baÅŸkenti Åžabva, Saba Krallığı tarafından yok edildi.

210-250― San’a da Gundam Sarayı inÅŸa edildi.

270-280― Himyarlar Saba Krallığı’nı ağır bir yenilgiye uÄŸrattı.

280-295― Himyarlar Hadramut Krallığı’nı yıktı.

300― Zafar Himyar Krallığı’nın baÅŸkenti ilan edildi.

340― Psikopos Teolfilus, Roma Ä°mparatoru II. Kostantin tarafından Sokotra Adası’ndan Himyarların topraklarına gönderildi ve kiliseler inÅŸa edildi. Roma Ä°mparatorluÄŸu ve Etiyopyalı müttefikleri bölgedeki deniz yollarının kontrolünü ele geçirdi.

383― Zafar’da Himyar Krallığı adına saray inÅŸa edildi.

518― Himyar Kralı Du Nuvas din deÄŸiÅŸtirerek Musevî oldu.

523― Du Nuvas, HabeÅŸliler ve müttefiklerine karşı savaÅŸ ilan etti. Necran Hiristiyanları katledildi.

5235-575― Du NuvasHabeÅŸliler karşısında yenilgiye uÄŸradı. Himyar Krallığı Aksum Ä°mparatorluÄŸu’nunn bir parçası haline geldi.

537― HabeÅŸli Ebrahe Yemen Valisi ilan edildi.

570― Ebrehe Mekke’ye filleri kullanarak düzenlediÄŸi saldırıda yenilgiye uÄŸradı.

575― Himyarlılar Frslılardan Yemen’i fethedip HabeÅŸlileri bu topraklardan atmalarını talep ettiler.

575― Aksun yönetimi sona erdi. Farslıların fethiyle Yemen yarım yüzyıllık bir süre için Sasani Ä°mparatorluÄŸu’nun eline geçti.

600― Marib Barajı patladı ve terk edildi.

628― Farslı Suudi Arabistan Valisi’nin Müslüman olmasıyla Yemen’de Ä°slâm yayılmaya baÅŸladı.

660― Åžam’daki Emeviler Yemen’in kontrolünü ele geçirdi.

819-1018― Timaha’da Zeydî Hanedanlığı kuruldu.

847― Ä°lk bağımsız yerel Müslüman Hanedanlığı Bani Yufir, San’a’da yönetimi ele geçirdi.

879― Ä°lk Zeydî Ä°mam El-Hâdi Yahya, Sa’ada’ya girdi ve burada hanedanlığını kurdu.

915― SünniliÄŸin Åžâfilik kolunu yaymak için Seyyid Ahmed bin. Ä°sa El-Muhacir Irak’tan Yemen’e geldi.

1047― Sulaihid Hanedanlığı, Ali bin Muhammed El-Sulaihi tarafından kuruldu.

1069― Süleymaniler Kuzey Tihama’yı iÅŸgal etti.

1086-1138― Süleymaniler baÅŸkenti Cibla’ya taşıdı.

1159-1173― Mahdîiler Zabid ve Harad’ı ele geçirdi.

1173― Yemen Mısırlı Salahaddin’in kardeÅŸleri tarafından iÅŸgal edildi. Hadramut’ta Tarim ve Åžibam vilayetleri hariç olmak üzere Eyyubi Hanedanlığı kuruldu.

1219― Ä°bn Mahdi, Tarim ve Åžibam vilayetlerini ele geçirdi.

1229― Son Eyyubi Hükümdarı Taiz’den Mısıra geçti.

1274― Hbudiler Hadramut’u ele geçirdi.

1298― Marco  Polo Yemen’in limanları ve Sokotra Adası hakkında yazı yazdı.

1323-1324― Zeydi Ä°mamlar San’a’nın yönetimini ele geçirdi

1484―Tahiriler Yemen’in güneyinin yönetimini ele geçirdi.

1484― Katiri Sultanı HadramutA ulaÅŸtı. KuzeydoÄŸu Aden’den Yafailerin yönetimde yardımcı olmaları istendi. Ancak bir süre sonra Yafailer yönetimi ele geçirdi.

1513― Portekizli Albuguergve Sokotra Adası’nı ele geçirdi.

1515―Türklere baÄŸlı Mısır kuvvetleri Yemen’e geldi.

1517― Osmanlı Devleti, Yavuz Sultan döneminde Yemen’in Aden ve Lahic bölgelerini topraklarına kattı.

1538― Kanuni Sultan Süleyman’ın donanma komutanı PaÅŸa El-Hadim, Aden’i ele geçirdi.

1547― Osmanlı San’a’yı ele geçirdi.

1597-1620― Himyar Kraığı dönemindeki imamlar soyundan gelen El-Kasım’ın hükümdarlığı baÅŸladı. El-Kasım’ın Osmanlı’ya karşı direniÅŸi bağımsızlık savaşını baÅŸlattı.

1600― Åžaharah Köprüsü inÅŸa edildi.

1618 ― Moka’da Ä°ngiliz ve Hollandalılar sürekli fabrikalar kurdu.

1635― Zeydi Ä°mamlar Osmanlı’yı topraklarından çıkardılar, San’a yönetimi baÅŸladı.

1720-1740― Avrupa’ya Moka kahvesi ticareti en üst seviyesine ulaÅŸtı.

1728-1731― Lacih Sultan’ı bağımsızlık ilan edip Aden’i ele geçirdi.

1763― Alman KâÅŸif Carsten Niebuhr Hollanda’nın Yemen’deki keÅŸiflerine önderlik etti.

1798― Ä°ngiltere Perim Adası’nı ele geçirdi.

1809― Vahhabiler Hadramut’u iÅŸgal etti, türbe ve mezarlıkları yerle bir edip geri çekildi.

1839― Ä°ngiltere Aden’i ele geçirdi.

1849― Åžerif Hüseyin ile Ä°m arasında çatışma çıktı, Osmanlı yenildi.

1853― Adem bağımsız bir liman olduÄŸunu ilan etti.

1869― SüveyÅŸ kanalı açıldı.

1870― Aden’de ilk telgraf istasyonu açıldı.

1872― San’a Osmanlı tarafından tekrar ele geçirildi.

17 Åžubat 1892― Yemen’de Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanma baÅŸlatıldı.

27 Nisan 1892― Yemen’de Araplar Osmanlı’ya karşı ayaklanma çıkardı. Ayaklanmanın büyümesi üzerine bölgeye takviye kuvvetler gönderildi.

25 Eylül 1895― Hudey’de yaÅŸanan toprak kayması sonucu 100 kiÅŸi hayatını kaybetti.

18 Kasım 1895― 45.000 Arapla liderlik eden San’a imamı, Osmanlı birliklerine karşı  peÅŸ peÅŸe üç çatışmada galip geldi.

23 Kasım 1895― Bab-ı Ali, Sana Ä°mamı öncüllüÄŸünde bir ayaklanma çıktığı haberlerini yalanladı.

2 Aralık 1898― Aden’de bir ayaklanma çıktı.

12 Ocak 1899― Osmanlı birlikleri Yemen’de bir ayaklanmayı bastırdı. Çatışmalarda 4000 isyancı ve 2000 Türk öldü.

11 Mayıs 1899― Yemen’de Osmanlı ile isyancılar arasında çıkan çatışmada 160 Türk, 300 Arap öldü.

11 Mayıs 1899― Abdullah PaÅŸa komutasındaki Osmanlı birlikleri gece hücumları, çölün etkisi ve açlık nedeniyle isyancılar karşısında güç kaybetmeye baÅŸladı.

23 Nisan 1901― Yemen’de Osmanlı kuvvetleri, isyancılar karşısında yenildi.

13 Eylül 1901― Bab-ı Ali alınan yenilgiye raÄŸmen Osmanlı’nın bölgede geniÅŸleme çabalarına devam edeceÄŸini açıkladı.

15 Kasım 1901― Osmanlı ve Büyük Britanya, Yemen ve Aden’deki etki alanlarının sınırlandırılmasına iliÅŸkin olarak bir anlaÅŸmaya vardıklarını açıkladılar.

23 Nisan 1902― Ayaklanmalar Sana’ya kadar yayıldı.

27 Mayıs 1902― Moka’de Osmanlı birlikleri katledildi.

13 Temmuz 1903― Yeni peygamber olduÄŸunu iddia eden bir kiÅŸinin ortaya çıkmasıyla Yemen’de kargaÅŸa meydana geldi.

27 Åžubat 1905― Yemen’de öncekilerden çok daha ÅŸiddetli bir ayaklanma baÅŸladı.

18 Mart 1905― Sana’da 5000 kiÅŸilik askeri karargâh, isyancıların kontrolüne geçti.

20 Nisan 1905― Sana ÅŸehri isyancılara teslim edildi.

6 Haziran 1905― Ä°syancılar Kataba, Ä°bb ve Taiz’i ele geçirdi.

24 Temmuz 1095― Osmanlı Sana’nın bazı bölgelerinde isyancıları yenilgiye uÄŸrattı.

19 Ocak 1911― Sana Ä°mamı Seyid Yahya, Osmanlı’ya karşı savaÅŸ ilan etti ve silahli güçlerini daÄŸlara konuÅŸlandırdı.

3 Åžubat 1911― Yemen’de Oslı yanlısı oldukları iddiasıyla iki Arap aÅŸireti Yemenli isyancılar tarafından katledildi.

9 Nisan 1911― Osnalı Yemen’deki 100 den fazla isyancıyı öldürerek ve isyancıların kalelerini imha ederek isyancıları yenilgiye uÄŸrattı.

17 Haziran 1911― Yemenli isyancılar Türk destek kuvvetlerine sürpriz bir saldırı düzenledi ve 1000 Osmanlı askeri hayatını kaybetti.

9 Aralık 1911― Osmanlı Devleti ve Ä°mam Yahya arasında Zeydî bölgelerinin otorite devrini içeren Da’an AntlaÅŸması imzalandı.

1914― Anglo Türk AntlaÅŸması ile Ä°ngiliz Aden Protektorası ve Osmanlı kontrolündeki Yemen arasındaki sınır belirlendi.

20 AÄŸustos 1915― Yemen’in en güçlü aÅŸiret liderlerinden Said Ä°dris, Osmanlı’ya karşı ayaklanma baÅŸlattı.

30 Ekim 1918― Mondros AteÅŸkes AntlaÅŸması ile Osmanlı Devleti’nin bölgeden çekilmesiyle Kuzey Yemen, Ä°mam Yahya yönetiminde bağımsızlığını kazandı.

1918-1921― Türklerin çekilmesinden sonra Hudeyde Limanı Ä°ngilizler tarafından iÅŸgal edildi.

1921― Ä°mam Yahya Hudeyde’yi Muhammed El-Ä°drisi’den geri aldı.

5 Nisan 1923― Yemen’deki Yahudiler, Müslümanlar tarafından din deÄŸiÅŸtirilmeye zorlandı ve katledildi.

24 Temmuz 1923― Türkiye Cumhuriyeti, hem Kuzey Yemen’in bağımsızlığını hem de Güney Yemen’in Ä°ngiliz sömürgesi olduÄŸunu Lozan antlaÅŸması ile resmen kabul edildi.

24 Åžubat 1924― Ä°mam Yahya kendisini Yemen Kralı ilan etti.

31  AÄŸustos 1928― Yemen Britanya’ya karşı  zafer ilan etti.

27 Ocak 1929― Ä°mam Yahya Sovyetlerle dostluk ve ticaret anlaÅŸması imzaladı.

Hazırlayan: Yavuz Selim Kaplan

Kaynak: