Adalet ve Gıst

Anlamadan anlatmak, bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmak, insanoÄŸlunun çokça düÅŸtüÄŸü zaaflardandır. Bu durum elbette her alanda söz konusu... Bu geniÅŸ konunun Kuran’ı anlamada kavramların önemi yönünden deÄŸerlendirmesini yapacağız inÅŸallah.

Kavram, kastedilen nesne, eylem veya duygunun sözcük ile kodlanmış halidir. Ä°fade edenin kastettiÄŸini muhatabına aktaran bu kodlamaları, anlatanın anlatmak istediÄŸi ÅŸekli ile anlayabilmek tabi ki çok önemlidir, yoksa saÄŸlıklı bir iletiÅŸimden bahsetmek mümkün olmaz. Rabbimizin hitabı olan Kuran’ı daha iyi anlamada faydasını olacağı kanaatinde olduÄŸum iki kavramı ele almak istiyorum.

 “Adalet” ve “gıst” kavramları… Bu iki kavramdan adalet kavramını hepimiz biliyoruz. Ama muhtemelen “gıst” kavramını çok az biliniyor. Ä°lginç olan adelet ve gıst kavramı ikisi de Arapça olduÄŸu halde hem adalet hem gıst kavramı Türkçeye çevrilirken çok az istisna hariç, hep ADALET olarak çevriliyor. Ölçü ve tartıda Rabbimiz tüm ayetlerinde “gıst” yapmamızı emrediyor ama bu ayetleri biz hep “ölçü ve tartıda adaletli olun” ÅŸeklinde biliyoruz. Allah ahirette gıst terazisi kuracağını söylüyor, biz çevirilerde adalet terazisi olarak okuyor öyle biliyoruz.

Bu iki kavram arasında ne fark var?

Adalet: Kalınlığı olmayan ince bir çizgidir. Hiçbir ÅŸekilde, bir tarafa eksik veya fazla vermeden bir bölüÅŸüm yapmayı, hüküm vermeyi gerektirir. Taraflar arasında, adaleti hayata geçirme ne kadar zor olsa da, bölüÅŸme ve hüküm vermede adaleti samimi bir ÅŸekilde gözetmek ÅŸarttır. Hakemlikte, ÅŸahitlikte taraf tutmak adaletsizliktir.

Gıst: Bu kavram özellikle hükmedeni veya ÅŸahitlik yapanı muhatap alır ve bu kavram adaletten üstün ve faziletlidir. BölüÅŸürken ve baÅŸkaları arasında adaleti saÄŸlarken kendisinin fedakârlık yapmasını ifade eder, yani adaleti saÄŸlarken fedakâr olmak gerekir. Bir ürün tartarken bin gramı gördükten sonra bir tutam daha ilave etmeyi, ölçerken bir metrenin altında kalmaktan imtina edip, az üstüne çıkmayı ifade eder. BaÅŸkaları arasında ÅŸahitlik ve hakemlik yaparken, kendine bir pay çıkartmadan hakkı ile muhataplara paylaÅŸtırmayı, vereceÄŸin hükümde ÅŸahsi menfaat gözetmeden ziyade özveri ve fedakâr olmayı ifade eder.

Adalet için Nisa 68. Ayeti örnek verebiliriz. Ayette Rabbimiz “insanlar arasında hükmederken adaleti emreder…”, Hucurat 9. Ayeti incelerseniz, savaÅŸ eden imanlı iki tarafın arasında hükmederken adaletli davranmayı, hakemlik yapana gıst yapmalarını emrediyor ve devamında “Allah mugsıdin olanları sever” buyruluyor.

Kuran’da Allah’ın hesap sormasından bahsedilirken adalet kavramı deÄŸil, GIST kavramı kullanılıyor. Kıyamet gününde kurulacak terazi için Enbiya 47’de adalet terazisi deÄŸil, “gıst terazisi” deniyor. Ölçü ve tartıdan bahseden tüm ayetlerde adalet deÄŸil gıst kavramı geçiyor. Nisa 3. Ayette “Yetimler konusunda adaleti yerine getiremeyeceÄŸinizden korkarsanız…” ÅŸeklinde bildiÄŸimiz ayette adalet deÄŸil gıst kavramı geçiyor. Åžahitlik yaparken adaletli olmamız deÄŸil, gıst yapmamız emrediliyor.

Adalet ve gıst kavramı birbirine çok yakın bu sebeple gıst kelimesi Türkçeye adalet olarak çevriliyor, bunda ne sıkıntı olabilir denilebilir. EÄŸer aralarında anlam ve uygulama açısından fark olmasaydı Rabbimiz hitabında hassasiyet ile farklı kelimeleri kullanmazdı. Hucurat 9. Ayette ayetin son kısmında bir kere adalet, 2 kere gıst kelimesi geçiyor. Tarafların arasını bulurken bir tarafa torpil yapmadan her iki tarafa adaletli davranmayı emreden Rabbimiz, hakem olanlara gıst yapın diyor, devamında Allah “mugsıdin” olanları sever diyor. EÄŸer ikisi ayna olsaydı ayette neden farlı kullanılmış olsun?

Åžunu tekrar hatırlatırsak, Adalet kalınlığı olmayan ince bir çizgi gibi, taraflar arasında hüküm-karar verilirken, bölüÅŸtürme yapılırken gözetilmesi gerekirken. Gıst uygulamayı yapanın özverili, fedakâr, kendinden veren, karşı tarafın hakkını gözeten, ‘ondan gideceÄŸine benden gitsin’ demek anlamlarına geliyor. Rabbimiz kullarının hesabını görürken gıst ile muamele edeceÄŸini bildiriyor. Yani kötülük yapanın yaptığını layık görürse affedecek, affetmezse misli kadar cezalandıracak. Ä°yilik yapanlara ise kat kat fazlasını verecek.

Kuran’ın bu iki kavramda dahi en ince hassasiyeti göstererek kullandığı göz önüne alınınca, Kuranı anlamada daha hassas ve gayretli olmamız gereÄŸi bir kez daha anlaşılıyor.

Rabbimiz bizden adaletin ötesinde fedakâr olmamızı, karşıdan gideceÄŸine benden gitsin anlayışında olmamızı istiyor. Bu güzel uygulama, ahiretimiz ve dünyamız için ne güzel olur deÄŸil mi?

Selam ve dua ile

Mustafa Ünsal