Sosyal Medya

Makale

Şeffaflığa dair...

tarihinde yayınlandı.

Åžeffaflığın felsefi temelini idrak etmeden kavramın neye tekabül ettiÄŸini anlamlandırmanın zorluÄŸu ortadadır. Bu yüzden ÅŸeffaf kavramının epistemik zemini üzerine birkaç kelam ÅŸart olmuÅŸtur. Bu kavramın sosyolojik zemini ‘Açık Toplum’ kavramı ile zaten gündeme Türkiye’de iki binli yıllarda girmiÅŸti. Ama meselenin önemli boyutu modern düÅŸüncenin hakikat algısının tekabül ettiÄŸi realitenin kesinlik üzerinden belirleyici olduÄŸu pozisyonudur.

Hakikat, truth üzerinden reel olana indirgendi. Bu doÄŸal olarak her ÅŸeye bakışı biçimlendirdi. Hakikat nedir sorusuna, modernliÄŸin verdiÄŸi cevap; görünür olandır. Ä°ÅŸte bu görünürlülük bize ÅŸeffaflığın beslendiÄŸi kaynağı iÅŸaret eder. Artık hakikat soyut alana mahsusluÄŸunu kaybeder ve somut alanın kendisi oluverir. Ä°ster rasyonel zemin, ister pozitivist zemin olsun, hakikatin imge üzerinden deÄŸil bilakis bizzat kendisi üzerinden bir tartışmayı yürütmenin gerekliliÄŸi oluÅŸmuÅŸtur. Zaten, görüntüye gelemeyen ÅŸeyin varlığı ve ona dair bilginin imkânsızlığı bize görünürlülüÄŸün nasıl bir epistemik üstünlüÄŸe taşındığını gösterir. Bu yüzden, teÅŸbih deÄŸil olan üzerine bina edilen bir bilme süreci ve iliÅŸkiler ağı ÅŸeffaflığı zorunlu kılmıştır.

Hakikatin reel olanı iÅŸaret etmesi, reel olanın kesinlik algısı üretmesi, bilginin kesinlik taşıması, kesinliÄŸin bir zorunluluk inÅŸa etmesi, üzerinde düÅŸünülmesi ve ÅŸeffaflığın neye tekabül edebileceÄŸini göstermesi açısından temel bir yaklaşımdır. Hayatın her evresinde kesinliÄŸi inÅŸa etme arayışı görünürlülüÄŸü zorunlu kıldı. Çünkü kesinlik ancak varlığın görünürlülük kazandığı zeminde geçerli olan ÅŸeye tekabül eder. Mantık ve matematikte bile kesinliÄŸi bulmak zorlaÅŸtı. Çünkü farklı mantık ve matematik olgulara sahibiz. Bu yüzden kesinlik ancak görüntüye çıkan ÅŸeyin o görüntüye geldiÄŸi boyut ile sınırlı oluÅŸuna tekabül eder. Gerisi veya ilerisi bir görelilik kazanır. Ä°ÅŸte ÅŸeffaflık tam bu noktada hayatı domino etmeyi saÄŸlayacak bir vasat kazanıyor.

Kesinlik algısı denetlenebilir olmayı da içermektedir. Mesele denetlenebilir bir dünya, siyaset, toplum, iktisat ve birey inÅŸa etmektir. Bütün sorun denetlenebilirliliktedir. Hem dıştan bir denetlenebilirliÄŸi saÄŸlamak ancak ÅŸeffaflık üzerinden gerçekleÅŸir. Bu yüzden içsel denetlenmeyi gündeme taşımak aynı zamanda ÅŸeffaflığı devre dışı tutmayı da içermektedir.

Ä°ÅŸte toplumsal payenin elde edilmesinde görünür olmanın getirdiÄŸi baÅŸarı, görünür olmanın, tanınmanın ÅŸöhretin kapısını aralaması ve sana yüksek bir yarar getirmesi, beraberinde ‘kurgu ile birlikte aldatmayı’ bir teknik zemin olarak kurgulamaya neden olmaktadır. ÖrneÄŸin, toplumsal rol modeller; kendisini istendiÄŸi zaman geri itebilecek ‘defolu’ kiÅŸilere tahsis edilmesi buna iÅŸaret eder. Yani toplumsal görünürlülük kazanma ancak seni geri itecek hataların, yanlışların veya kötü hasletlerinin varlığına baÄŸlıdır. Bu yüzden ÅŸöhret olma, toplumsal ve ekonomik baÅŸarı anlamına gelmektedir. Ancak bu görünürlülüÄŸü elde etmenin maliyeti ise çok yüksektir. Bunu gözlemlemek için, müzik, sinema ve tiyatro oyuncularının ölüm anlarına dikkat kesilmek ve gözden düÅŸtüklerinden sonrasına bakmak yeterli olur.

Åžeffaflığın biliÅŸsel süreçle iliÅŸkisi olduÄŸu gibi toplumsal ve siyasal zemini de bulunmaktadır. Fakat burada ÅŸeffaflığın mühendislik faaliyeti yapılabilecek bir zemine imkân tanımasına da dikkat kesilmek elzemdir. Ä°ster toplumsal zeminde olsun, ister siyasal zeminde ÅŸeffaflık her zaman gizli bir boyutun olmamasını saÄŸlama almaktadır. Åžeffaflığın gizli boyutunu ise vakti geldiÄŸinde kullanarak istenilen ÅŸeyi elde etmeye yaradığını dünya ölçeÄŸinde görebiliriz. Ülkemizde de Deniz Baykal’ın genel baÅŸkanlıktan azledilmesinin nedeni bize bunu açık bir ÅŸekilde gösterir.

Felsefi arka planına dair doÄŸa ve doÄŸa felsefesi üzerinden doÄŸanın biçimlendirilmesini saÄŸlayan ÅŸeyin, doÄŸanın ÅŸeffaflaÅŸtırılması ile birlikte doÄŸaya tahakküm etme tekniÄŸi ve becerisi kazanıldığı açıktır. Ve ÅŸu motto hala geçerli: ‘ doÄŸaya tahakküm etme biçimimiz ile toplumları da biçimlendirme imkanımız hep var olacaktır’. Bu da bize ÅŸeffaflığın bir kontrol aracı haline dönüÅŸtürüldüÄŸünü gösterir. Ä°ktidar olan açısından en tehlikelisi gizliliktir, öyle sanılır. Ancak asıl tehlike ÅŸeffaflıktır. Çünkü ÅŸeffaflık, neyin olup bittiÄŸini tam olarak bilirseniz, onu dilediÄŸiniz ÅŸekle kavuÅŸturmanın imkânlarını elde bulundurmayı saÄŸlar. Yeri ve vakti geldiÄŸinde harekete geçebilirsiniz. ÖrneÄŸin; 28 Åžubat, tersinden bir ÅŸeffaflaÅŸtırma ile Ä°slamcılığı yapı bozumuna uÄŸrattı. Mezar evler, domuz bağı cinayetler vesaire üzerinden bir ideolojik yapıyı ciddi bir ÅŸekilde hem toplum nezdinde deÄŸer kaybına uÄŸrattı, hem de müntesipleri nezdinde bir soÄŸukluk/yabancılaÅŸma saÄŸlayarak kendilerinden uzaklaÅŸmayı saÄŸladı. Ä°ÅŸte siyasetin iki binli yıllarda yeniden dizayn edilmesinin önemli araçsallığı ÅŸeffaflık olmuÅŸtur.

Åžeffaflık, aynı zamanda denetlenebilirlilik açısından da zorunlu bir olgudur. Ä°ster siyasal zeminde, ister iktisadi zeminde, ister toplumsal zeminde ÅŸeffaflık her zaman denetlenmeyi de zımnında taşır. Bireyin, toplumun ve iktisadi zeminin kurgulanmasında ve rollerin dağıtılmasında ÅŸeffaflık kaçınılmaz bir süreçtir. Siyaseti yeniden kurgulamak ve iktidarın istenilen biçimde kurgulanmasında da ÅŸeffaflık neredeyse tek seçenektir. Bu psikolojik zeminde de kendini dikte eden bir durumu iÅŸaret eder: yani birey, psikolojik sorunlarını çözme adına psikologuna/danışanına her ÅŸeyi ÅŸeffaf bir ÅŸekilde anlatmalı ki yarasına merhem olunsun. Bu da bireyi istenilen ÅŸekilde kurgulamayı mümkün kılar. Bugün yaÅŸadığımız ÅŸey ve modern kültürün derinliÄŸini görmek açısından bu durumu iyi algılamak önemlidir. Ayrıca bu modern kültürün devraldığı Hıristiyan kültürünün de öÄŸesidir. Ä°tiraf, bir ÅŸeffaflık örneÄŸidir. Kilise, itiraf ile ÅŸeffaflığı saÄŸlamaktaydı. Bu modern döneme de geçiverdi.

Daha açık bir ÅŸekilde ÅŸu tespiti yapabiliriz: siyaseti, toplumu, bireyi istenilen biçim içinde kurgulamanın yolu; o kiÅŸiyi, olguyu bütün boyutluluÄŸu içinde bilmekten geçer. KiÅŸi, bilmediÄŸine düÅŸmandır. Bilmek aynı zamanda tahakküm kurmaktır. Ä°ÅŸte bu tahakkümün en önemli aracı ise ÅŸeffaflıktır.

Åžeffaflık aynı zamanda en önemli hipnoz aracıdır. Siyaseti, toplumu ve bireyi hipnoz etmenin yolu, ÅŸeffaflığı açık bir kart olarak tedavüle sürerek gerçekleÅŸtirmektir. Hipnoz için bilinir ki, gözlerinin önünde salınan bir saat ile kiÅŸi hipnoz edilir. Yani gözlerinin önünde gidip gelen ÅŸeye bakarken söylenen sözlere kanarak hipnoz olur. Aldanır… Ä°ÅŸte bu aldanma bir ÅŸartla olur: gönüllülük üzere… Gönüllü aldanmanın yolu ise ÅŸeffaflığa giden yolu açacağı gerçeÄŸi/yalanıdır. Yani bir ÅŸeyi açık bir ÅŸekilde gözlere soktuÄŸunuz zaman o ÅŸeyi en iyi ÅŸekilde gizlemiÅŸ olursunuz. Ä°lahi sıfatlardan ‘Ez Zahir’ apaçıklıktır. Yani görünürlülük kazanmadır. Fakat bu görünülürlülük kazanma aynı zamanda en büyük gizliliÄŸi de içinde taşır. Yani gördüÄŸünüz ÅŸey bir boyutu ile isteneni iÅŸaret ettiÄŸi gibi o ÅŸeyi gizlemeyi de baÅŸarmaktadır. Åžeffaflık kavramı da istenileni gösterirken arzulanmayanı ise gizlemeye yaramaktadır. Åžeffaflığın bu boyutu göz önüne alınmazsa kavramı öÄŸrenmek zor görünüyor.

DoÄŸayı ÅŸeffaflaÅŸtırarak onu tahakküm altına alan zihin, aynı durumu topluma uyarlayarak toplumu da tahakküm altına almayı baÅŸardı. Son iki yüz yılın toplumsal deÄŸiÅŸimine dikkatli bir gözle bakıldığında; siyaseti, siyasete raÄŸmen, iktisadi olanı, iktisada raÄŸmen, iktidarı, iktidara raÄŸmen, bireyi, bireye raÄŸmen deÄŸiÅŸime uÄŸratan ÅŸeffaflık olmuÅŸtur. Bu kadar önemli bir deÄŸiÅŸim aracı ise her zaman deÄŸeri önemle vurgulanmıştır. Ve bütün hesaplaÅŸmalar da ÅŸeffaflık üzerinden kurgulanır.

Åžeffaflık ve reklam üzerine birkaç cümle kurmadan kavramı düÅŸünmek eksik olurdu. Reklam, bir emtiayı veya emtiaya dönüÅŸtürülebilecek bir ÅŸeyi satmak; ama en yüksek pay ile satmayı iÅŸaret eder. Bir ÅŸeyi çokça satmak için reklam edilir, reklam üzerinden bir kurgu yapılır ve bu kurgu ile satışı kolaylaÅŸtırır ve çoÄŸaltır. Fakat reklam sadece maddi bir ÅŸeyi satmaya yaramaz, soyut ve deÄŸere dönüÅŸmüÅŸ bir ÅŸeyi de satmayı iÅŸaret eder. Toplumsal bir deÄŸerin tanınırlılığını yapmak da bir reklam iÅŸlevidir. Yani her alanda reklam en önemli bir gösterge haline dönüÅŸtürülmüÅŸtür. Ä°ktidara gelme isteÄŸinin tek belirleyeni var: iyi bir reklam yapabilme kapasitesine sahip olmaktır. Reklam yapan ÅŸirketlerin en büyük kazanca sahip olması da bunu gösterir. Son dönemde bedava ürün kullandırma ile bizzat bireyi/kullananı ücret yerine kabul ederek kiÅŸinin her ÅŸeyini reklam aracına dönüÅŸtürmesi, facebook ve benzeri sosyal mecralar buna örnektir. Bu örnekler, ÅŸeffaflığın nasıl bir ahtapot gibi her ÅŸeyi sardığını görmemizi saÄŸlar…

Son olarak edebiyatın en temel özelliÄŸi olan imge, sembolik anlatım, ironi, dolaylı anlatım üzerinden ifade etmektir. Edebiyat, bu hali ile edebiyat olur. Bir edebi metnin özelliÄŸi ise saydığımız özellikleri ile o olguyu zihne yaklaÅŸtıran ve anlaşılırlılığını derinliÄŸine saÄŸlayandır. Edebiyatı gerçek/reel olana sığdırdığınızda çok sığ bir yapı ve bu sığ yapının can sıkıntısının nedeni olan özelliÄŸi ile öne çıktığı bilinir. Sığlık, aslında mühendislik faaliyetini ve aldatmayı kolaylaÅŸtıran bir ÅŸeydir. Çünkü kiÅŸi, canı sıkıldığında o can sıkıntısını atmak için gönüllü aldanmayı içselleÅŸtirebilir bir pozisyona geliyor. Ä°ÅŸte burada siyasi, sosyal ve bireysel mühendislik faaliyete baÅŸlıyor. Ä°yi bir edebiyat, ruhu coÅŸturur ve heyecan verir. Åžeffaflık ise sadece iÄŸreti bir psikolojik vasatı inÅŸa eder. Ä°ÄŸrendirdiÄŸi ÅŸeye karşı yabancılaÅŸmayı saÄŸlar. YalnızlaÅŸtırır ve kiÅŸiyi avuca almanın imkânlarını öne serer…

Açık toplum ve düÅŸmanları olarak öne çıkartılan ÅŸeylere bakıldığında ÅŸeffaflığın neye tekabül ettiÄŸi açıklanmış olur. Din, edebiyat, yüksek sanat ve ideal olan ne varsa düÅŸman görülür. Bu sayılanlar ise insana derinlik katar, heyecan verir, ruhunu gönendirir ve ona güç katar. Bütün bu deÄŸerlerden uzaklaÅŸan kiÅŸi, kendisine sunulan bayağı eÄŸlencelere tav olarak istenilen biçimde ÅŸekillendirilmeyi hak eder.

Kaynak: Åžark'ul Awsat

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.