Sosyal Medya

Makale

Güncel düşünsel tartışmalar

tarihinde yayınlandı.

Güncel olarak tartışılan meseleleri ele almak ve onlar üzerine bir şeyler söylemek elzem hale geldi. Meseleyi kendi bağlamı dışında tartışmanın düşünce serüvenimize bir katkısı olmayacağını düşünüyorum. Bu açıdan göreliliği, post modernliği, aklı, insanı ve düşünceler arasındaki geçişkenliği bir şekilde gündemleştirme ve üzerine ?imal-ı fikr? eylemek zorunlu oldu?

Görelilik, modernliğin temel kavramlarından biridir ve felsefi temsilcisi olan Liberalizm de bu görelilik üzerine kuruludur. Ancak modernlikte var olan görelilik ile post modern düşüncede var olan görelilik bir sürekliliğin izi olarak okunmalıdır. Her ne kadar rasyonel ve pozitivist bakış bu göreliliği aşma yönünde adımlar atsa da post modernlik göreliliği mutlaklaştırarak cevaplandırmıştır.

 

 

 

Post modernliğin iddia ettiği gibi görelilik gerçekten mutlak olsa, hangi sorunlara neden olur?

 

 

 

Bu önemli ve cevaplandırılması zorunlu olan bir sorudur. Çünkü mutlak görelilik demek hakikatin olmadığı algısının dayanağı haline dönüşebilir. Bu da mutlak bir nihilizmi var kılar. Anlamsızlık zaten en büyük sorun iken bu anlamsızlığı mutlaklaştırdığınız andan itibaren bunun oluşturacağı sorunları çözüme kavuşturmanız zorlaşır.

 

 

 

Mutlak bir görelilik yoktur. Hakikat kendi zemininde ve vaktinde doğru olarak öngörülebilir ve parça olarak onu ihata edebilecek bir zemini de bize sunar. Tabii ki hakikati ihata edemediğimiz için bir göreliliği kabul etmek insanın acziyeti bağlamında önemli ve gerekli. Ancak her olayda öznel bir taraf olsa da o olayda nesnel bir boyut vardır. Yoksa üzerine mutabık kalacağımız bir şey kalmayacağı gibi her hangi bir değerin varlığından da bahis açılamaz. Ancak nesnellik benzer olaylarda ortak noktalar üzerinden soyutlayarak elde edilebilendir. Deney ve tecrübe de aynı durum tekrar üzerinden elde edilir... Yani insan öznel olduğu kadar nesnel de oluyor. Bu insanın soyutlama gücünü gösterir...

 

 

 

Ä°nsanın soyutlama gücü, tahayyül etme gücü ve ufuk oluÅŸturma gücü insanı somut alanın dışında soyut bir alana taşıyan önemli özellikleri olarak öne çıkmaktadır. Ä°nsan, aÅŸkınlığa meyyal olarak varlık sahasına kurulmuÅŸtur. Ä°nsan, aÅŸkınlığı her zeminde yaÅŸayarak varlık ile baÄŸ kurabilecek belki de yegâne varlıktır. Bu yüzden insanın zeval ve kemal arasında bir sarkaç gibi düşünülmesi de mümkün hale gelir.

 

 

 

Ä°nsan açısından tartışma alanına taşınılan en önemli özelliÄŸi ise biliÅŸ sürecidir. Bilme edimi ile karşı karşıya kaldığı andan itibaren “Ä°nsan nasıl bilmektedir” sorusu sorulmaya baÅŸlanmıştır. Felsefe bu soru üzerine kurulmuÅŸtur. Ä°nsan vahiy alarak farklı bir tecrübeye konu edinilmiÅŸtir. AÅŸkın bir güç tarafından kendisine seslenilmiÅŸ ve bu insan tarafından kabul görmüştür. Yadsınmamıştır. Böylece insan, bilmeyi derinleÅŸtirmiÅŸ ve bambaÅŸka bir boyut kazandırmıştır. Sezgisel kavrayışı, hala çözüme kavuÅŸturulamamıştır.

 

 

 

Akıl ve duygu iki temel bilme opsiyonu olarak sürekli bir tartışmanın konusu olagelmiştir. Akıl açısından duygu güvenilmez ve yanıltıcı olabilir. Bunu örnekleri ile gündemleştirerek duygu üzerinden elde edilecek bilgiyi eksik ve zaaflı bulur. Duygu ise aklın sığ, satıhta kalan ve fazla kurgusal oluşuna yönelik eleştirilerini dillendirir ve böylece akli bilginin yetersizliğine vurgu yapılır. Bakıldığında birbirilerine yönelik iddiaları ispat makamında dile getirdiklerini makul görmek mümkün olabiliyor. Ama en temelde bu akıl ve duyguyu karşıt olarak okumaktan başka bir seçenek bırakmayan bir bakışı da içermektedir.

 

 

 

Akıl mı, duygu mu, kadim bir bilme sorunu... Hem akıl ve hem duyguyu aynı zeminde kullanma imkânı yok mudur?

 

 

 

Kadim doÄŸu bu çerçeveyi inÅŸa ediyor. Ama batı Aristo'dan bu tarafa mutlaklaÅŸtırdığı ya o ya ben ikilemini aÅŸamıyor. Hâlbuki hem o hem ben dediÄŸinde mesele çözülecektir. Yani akıl ve duygu karşıtlığı üzerinden yol alanların varacağı bir yol yoktur. Yol, zıtların birliÄŸinde bulunmaktadır.

 

 

 

DoÄŸrulamayı tek boyuta indirgemede ciddi sorunlar vardır. Birden fazla bilme imkânı varsa birden fazla doÄŸrulama imkânı da olacaktır. DoÄŸru ve yanlış kavramlarının kullanımlarında var olan hataları söylemeye gerek yoktur. Ä°ddia ile vakıa arasındaki baÄŸ olarak tanımlayacağı gibi iddia ile sonucun garantisi arasındaki ispat olarak da tanımlanabilir. Hatta bilinmeyen ÅŸeye dönük söylenen sözü doÄŸrularken duygusal güven üzerinden kabulü de içerir. Daha da çoÄŸaltılabilir…

 

 

 

Böylece doÄŸruluÄŸun tek ölçütünün akıl olmadığını gözlemiÅŸ oluruz. Felsefi akıl, belirli bir alanda iÅŸ görür. Akıl felsefi akıldan veya rasyonel akıldan daha üst bir betimleme ve olgudur. Bu yüzden akıl tırnak içi kullanımı ile mutlak akıl baÄŸlamındaki kullanımı arasındaki farkı kavramadan akıl üzerine söylenecek sözlerin, betimlemelerin ve tanımlamaların eksik kalacağını söylemek makul olur. Akıl, kendisine sunulan bir bilgi ile diÄŸer bilgi arasında baÄŸ kurarak eldeki bilgiyi betimlemeye çalışır. Aklın doÄŸru çalışması için yönteme ihtiyaç hissetmesi doÄŸaldır. Çünkü akıl içeriksiz olarak boÅŸ bir kap görünümündedir. Bu temel gerçeÄŸi de ayrıca öngörmeliyiz.  

 

 

 

Episteme bir bilme yöntemi…

 

 

 

Akıl bu bilme yönteminin en önemli aracı konumundadır. Ancak duygu ve sezgi gibi iki temel insani kuvve bulunmaktadır. Ve bu iki olgunun bilme ile ilişkisi kaçınılmazdır. Meseleyi, felsefi akıl tartışmasının dışında tuttuğumuzda insanın herhangi bir boyutu üzerinden elde edeceği bilgiyi işleme adına akıl vazgeçilmez bir bilme edimidir. Ancak, tek çıkış yolu oluşu onu felsefi aklı öncelememizi gerektirmez. Çünkü bu akıl, felsefi bilgiyi ve akli üretimi de yorumlamaya ve değerlendirmeye istidadı olan akıldır. Eğer böyle bir akıl elimizde olmasa o zaman her felsefi bakışı zorunlu doğru ve hakikatin temsilcisi olarak görmemiz gerekirdi ki, vakıada ve teoride de öyle değil.

 

 

 

Bu bir kafa karışıklığı meydana getirmektedir. Bir bilme edimi olarak akıl ile felsefi akıl arasına bir fark koyduğumuz halde genelde bu farkı unutarak vakıada önümüze sürülen her hangi bir bilme türünü akli değilse hemen reddediyoruz ve bu bilmenin konusu olamaz diyoruz.

 

 

 

Belki tam olarak burada şunu tartışmalıyız: Bir bilme edimini, salt başkasının anlamasına matuf bir açıklama ile sınırlı tutmanın insanın bilme edimine verebileceği zararı dikkate sunmalıyız. Yani bir bilme edimi kişisel bir deneyime konu edinildiğinde bunu akli süreçlerden geçirerek muhatabın anlaması için dil üzerinden ifade edilmesi esası genel kabuldür.

 

 

 

Ancak bu genel kabule rağmen, dil ile ifade edilmeden salt yaşamsal bir pratiğe dönüştürerek de bu öznel deneyim dışsal bir deneyime açık hale getirilebilir. Ya da felsefeciler kızacak ama edebiyat ve sanat olarak bir hakikatin izdüşümünü dile getirerek insanların nesnel değerlendirmelerine açabiliriz. Ki açılıyor. Meseleyi her kesin anlaması gerektiği noktasına taşıdığımız andan itibaren temel bir gerçeklikle karşı karşıya kalırız: Aslında insanların geneli herhangi bir konuda çok da nesnel dahi olsa aynı algıda birleşmiyorlar. Çünkü bir şeyi anlamada birden fazla etken var. Ve doğru algılama bir eğitim süreci ile kültürel yapının öğreticiliği süreci ile ilişkisi tartışılamaz olana tekabül eder.

 

 

 

Bu çerçeve içinde insan nedir ve konumu üzerine de yeniden bir bakış oluşturmanın kaçınılmazlığı ortaya çıkmaktadır. İnsan, dün, bugün ve yarın hep aynı karakteristik yapıya sahip olacaktır. Yani fıtrat/doğası hep aynı olan insan, elbette ki değişimini çevresel şartlar üzerinden gerçekleştiriyor. Ama bu şartlar hep değişime açık bir yapı arz ederken, insan değişimini sınırlı tuttuğunu da ayrıca belirtmekte yarar var. İnsan için değişim, içinde yer aldığı kültür evreniyle ilişkili oraya çıkmaktadır. Temel özellikleri aynı olan insan kültür evreni üzerinden farklı tepkiler verdiğini biliyoruz.

 

 

 

Ancak aynı insan, dün, bugün ve yarın da muhtemelen hep aynı tepkileri vermeye devam edecektir ki bu yaÅŸamın motor gücüdür. Ä°nsan ve yaÅŸam arasındaki bu dinamik yapı deÄŸiÅŸimi zorunlu kıldığı gibi tekrarı, sürekliliÄŸi de zorunlu kılıyor. Ä°nsan etkileÅŸime açık bir yapı arz eder. Ama her insan, öze dönüşü saÄŸlama konusunda kendisine defalarca verilen fırsatı her zaman tepme arzusunu terk ederek kendini asli özelliklerine tevdi edebilir. Tarih bunun örnekleri ile doludur. Dini düşüncede tevbe olgusunu da bu zemin üzerinden algılamakta yarar var…

 

 

 

O zaman klasik dönem, modern dönem veya post modern dönem insanı farklı kılmanın imkân ve kültürünü taşımaktadırlar. Ama her zaman, insan her üç kültürde de insandır. Meselenin özü, insanın kendi kültürünü oluÅŸturacak bir özelliÄŸe sahip oluÅŸudur. Ä°nsan öyle bir öze sahiptir ki bütün kültür ve kodları aÅŸacak bir irade ve dirayete sahip bir kuvvedir. Bu temel gerçeÄŸi unutanlar insanı hiç tanımamış olanlardır.

 

 

 

 Her hangi bir tecrübenin kendi tarihsel koÅŸullarından bağımsız olarak bir baÅŸka tarihsel kesitte vuku bulacağı söylemi eleÅŸtiriye tabi tutulur. Maddi temeller üzerinden sosyolojik veya bilimsel açıklamalar eÅŸliÄŸinde bu söylem reddedilir. Bu anlaşılabilecek bir ÅŸey! Ancak söz konusu batı düşüncesi veya aydınlanma kültürü olduÄŸunda bu temel gerçeklik göz ardı edilir. Batı tecrübesinin evrenin her tarafında geçerlilik kazanması gerektiÄŸi söylemi genel kabul olarak dikte edilir. Otoriter bir ÅŸekilde mevcut bütün kültürlerin batı modernleÅŸmesi ile aşılanması ve ileri bir adım olarak benzemesi gerektiÄŸi kesin bir ispat gibi öne sürülür.

 

 

 

Batı modernleÅŸmesinin ürettiÄŸi sorunlar göz ardı edilir. Ä°nsan, ilk kez bu kadar mutlu ve müreffeh yaÅŸamaktadır vesaire üzerinden göz boyamacılığı yapılmaktadır. Hâlbuki olgu tam tersi durumdadır. Mesela dünya ticaretinin çok küçük bir azınlık tarafından ipotek altına alındığını bilmeyen yoktur. Ya da dünya gelirinin yüzde doksan dokuzunun yine azınlık bir grup tarafından elde edildiÄŸini ve bu gücünü de bu ÅŸartları sürdürme adına kullandığını da bilmekteyiz. Ayrıca mutlu ve müreffeh insanları düşündüğümüzde de bu sınıf çok, çok azınlıkta kalmaktadır. Çocukların açlık ve yokluktan ölmelerinin istatistikî verileri korkutucu seviyededir. SavaÅŸlar ve getirdiÄŸi göçlerin sonuçlarını tartışmaya gerek dahi yoktur. Buna raÄŸmen halen batı dünyası dışındaki dünyada, batı kültürü makbul görülmeye devam etmektedir.

 

 

 

Bu noktada post modern felsefe ve düşünce ile de ‘çıkış yolu’ arasında aşılmaz bir mesafe vardır. Bu öyle realiteyi görmezden gelen bir durumu sunmaz. Ama aldatılmaya açık bir saflığı makbul bulmayan bir iradeye yaslanır. Meselenin ideolojik boyutu eksik kalmasın. Post modern düşünce ideolojiler çağı bitti diye bir mit oluÅŸturdu ya! Herhangi bir düşünce ideolojiye dönüşmeden var olamaz. Düşünce ile eylem arasındaki korelâsyonu düşünceden hareketle oluÅŸan ideoloji belirgin kılar. ModernliÄŸin veya post modernliÄŸin eÅŸitlik vurgusunun siyaset ve erke dair vurgusunu göz ardı etmek meseleyi bilmemek anlamına gelir. Yani mevcut sömürü düzeninin devamından yana olun emrinden baÅŸka bir ÅŸey ifade etmiyor eÅŸitlik vurgusu… -Belki baÅŸka bir yazıda eÅŸitlik kavramı üzerinden batı dışı toplumlara hangi sorunlar tevdi edildiÄŸini yazma imkânı bulurum…-

 

 

 

Felsefi bir göreliliÄŸi mümkün görmekle birlikte baÅŸka bir felsefi göreliliÄŸe mahkûm olmamayı da irade edecek bir vasata ihtiyaç vardır. Bir Müslüman olarak benim hakikatim benim nazarımda kesindir. BaÅŸkası için bu kesinliÄŸi saÄŸlamak ise o hakikatin benim ÅŸahsımda tecelli ederek varlık kazanmasına imkân tanımaktır. Yani ÅŸahitlik etmektir. Böylece bir baÅŸkası benim hakikatimin kesinliÄŸini eylemimde görecektir. Böylece göreliliÄŸi aÅŸmanın bir imkânını da ortaya koymuÅŸ oluyoruz. Hakikatin dile gelmesi burada söz ile birlikte hal ile örneklenmektedir ve meselenin özü de budur. Bu yüzden bir kompleks sahibi olmaya gerek yoktur. AÅŸağılık duygusu, kiÅŸinin kendi düşünce evreninden uzaklaÅŸmasının nedenidir. Bu baÄŸlamda hakikat, din, deÄŸer ve anlam; hayatın anlamı, insanın anlamı ve varlığın anlamı gibi temel düsturlar göreliliÄŸi kabul edilir ki sürekli daha iyiye ulaÅŸma amacı ile ama şüpheye açılamaz. Çünkü her hakikat kendisini ibraz eder ve bu ibraz ettiÄŸi çerçeve içinde de kesindir. Kabulü ve reddi bahsi diÄŸerdir.

 

 

 

Kısaca Ä°slam, hak dindir, bütün dinlerin kaynağı mesabesindedir. Âdem’den (as) Muhammed’e (as) kadar olan bütün peygamberlerin ortak dininin adıdır. Bu temel gerçekliÄŸi olduÄŸu gibi kabul etmek Müslüman düşünce evreninin temel kabulüdür. Ve bu dinin temel kabullerinin sınırları da hakikat olarak benim kabulümdür. Bu sınırları aÅŸma deneyimleri veya sınırları aÅŸarak var olmayı gayrı meÅŸru görürüm…

 

 

 

Temel soru: Bir başkası ile ilişkimin niteliğini ne belirler. Değer dışında kalan alanda insani veya siyasi ilişkileri muahede bağlar. Karşılıklı iyi niyetli anlayış ve sözleşme ile iki tarafı bağlayan bir ilişki ağı kurmak doğru olandır. Kimse kendi düşüncesini bir başkasına dayatma hakkına sahip değildir. Bu kendi hakikatimden şüphe ederim anlamına gelemez. Ama her insan muhteremdir. Ve kendi imtihanını vermeye ehil kişidir. Tercihleri ile yüzleşmesi ise onun adaletini işaret eder. Adalet üzere yaşamak bunu zorunlu kılar. Bu yüzden herhangi bir düşünceye yönelik baskı kabul edilebilir olmayandır. İlişki, karşılıklılık esasına tabidir.

 

 

 

Åžark'ul Avsat

 

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.