Sosyal Medya

Makale

Düşüncede fark

tarihinde yayınlandı.

Bir düşünceyi diğer bir düşünceden ayrıştıran şey farkıdır. Bu fark üzerinden iki düşünceyi değerlendirme ve mukayese yapma imkânı doğar. Bir düşüncenin işlevselliğinin tartışılabilmesi onu diğer düşünce biçimlerinden ayıran temel farklarıdır. Bu farklar, düşünceye kimliğini, karakterini ve değerini kazandırır. Zaten eğer fark olmazsa bir düşünceyi diğer düşünceden ayıran ayrım kaybolacağı için bir değerlendirme imkânını da kaybederiz.

DüÅŸünce zemininde fark, düÅŸüncenin niteliÄŸini ve derinliÄŸini belirleyecek olan önemli etmenlerdendir. Fark üzerinden düÅŸüncede parça ve bütün iliÅŸkisinin yanında parçanın parça ile iliÅŸkisinin niteliÄŸi temellendirilir. DüÅŸünce bir tanımlama eylemine yöneldiÄŸinde ona yardımcı olacak olan ÅŸey farkın kendisidir. Fark, düÅŸünce açısından önemlidir. Bir ÅŸeyi tanımlarken veya bir ÅŸeyi diÄŸerinden ayrıştırırken, farklı bir karakter oluÅŸturmaya yöneldiÄŸinde, yeni bir karaktere kapı aralarken bu, farkın fonksiyonelliÄŸinden hareketle yapılabilir.

Fark, iki ÅŸeyi birbirinden ayıran, ayrımları belirginleÅŸtiren, kiÅŸiselliÄŸi öne çıkartan ve yekdiÄŸerinden özerkleÅŸtirmeyi saÄŸlayandır. Fark, yöneldiÄŸi ÅŸeye kimlik kazandıran ve diÄŸerlerinden ayrıştırarak onu tanımlama imkânına haiz kılar.

Fark, hem bütün ile parça arasındaki diyaloÄŸu ve iliÅŸkiyi betimlemeye yararken hem de parçanın parça ile nasıl bir baÄŸ kurması gerektiÄŸi konusunda düÅŸünceye bir yol ve yöntem izleme zemini kazandırır. Bütünün kendi iç iÅŸleyiÅŸini saÄŸlıklı bir ÅŸekilde yürütebilmenin imkânına sahip olmak için gerekli olan, farklılıkları doÄŸru tanımlamak ve bu farklılıkları gözeten bir bakışla meseleye derinlik katarak yaklaÅŸmayı saÄŸlamaktır. Bir parçanın diÄŸer parça ile hem benzerliÄŸini hem de farklılığını da ancak ayımlar üzerinden betimleyebiliriz. Böylece parça ile diÄŸer parçanın bütün içinde anlamlı bir yere sahip olmasının garantisi olur fark…

DüÅŸünce, fark üzerinden yeni bir bakış elde eder. Bir ÅŸeyi doÄŸru tanımanın ve doÄŸru anlamının zeminini kazanır. Çünkü fark, iki ÅŸeyi ayrım noktaları üzerinden göstererek bir dikkat oluÅŸturur. Bu dikkat, hem bütün açısından, hem bütün ve parça iliÅŸkisi açısından hem de parçanın parça ile iliÅŸkisi açısından meseleyi doÄŸru bir ÅŸekilde ortaya koymaya yarayacak bir idraki oluÅŸturur. Bu idrak, düÅŸünce, bütünlük, parçalık ve aradaki iliÅŸkilerin niteliÄŸini temellendirecek zekâyı harekete geçirir. Fark üzerinden harekete geçen bakış, nüfuz ederek sorunları, meseleleri, olayları, olguları ve durumları hem tek baÅŸlarına, hem birbiri ile mukayese yapmaya ve hem de aradaki farkları ile birlikte bir zeminde var olmanın imkânını saÄŸlayacak bir aklı harekete geçirir.

Fark üzerinden edinilen bu bakışla bir meseleye bakıldığı zaman o meselenin farklı veçheleri ortaya çıkar. Bir meselenin farklı boyutlarını ortaya çıkarmak ve bu boyutların yekdiÄŸerinden farkını belirginleÅŸtirmek düÅŸüncenin fonksiyonelliÄŸini artırır. Bu bizi, modernliÄŸin ortaya çıkardığı özdeÅŸlik üzerinden bir indirgeme hastalığına düÅŸmekten korur. Çünkü her indirgeme ve benzeÅŸtirme çabası, meseleyi kendi özel hali içinden genelleÅŸtirerek o meselenin gerçekliÄŸine halel getirir. DüÅŸünce benzeÅŸtirmeler üzerinden kurduÄŸu iliÅŸki ile hem kendi derinliÄŸini kaybeder hem de gerçekliÄŸini yitiren o meselelerin oluÅŸturduÄŸu bütünlüÄŸün sorunsal bir hale dönüÅŸmesine, yabancılaÅŸmasına ve düÅŸüncenin fonksiyonelliÄŸini kaybetmesine sebep olur.

DüÅŸüncede gerçekliÄŸin, kurgusal olanla yerinden edildiÄŸini biliyoruz. Bu kurgusallığın iÅŸlevselleÅŸmesinde ise aradaki farkların yitirilmesi önemlidir. Fark, kurgusal olanın kurgu olduÄŸunu açığa çıkaran önemli bir ayrımı içinde taşır.

DüÅŸüncede farkın bir baÅŸka etkinlik sahası ise kurgusal ve sahte olanın neliÄŸini ortaya çıkardığı gibi yabancılaÅŸmayı da betimleyerek gerçek ile kurgusal olan arasındaki farkı izhar ederek sorunu çözüme kavuÅŸturmanın imkânına sahip olur.

Fark düÅŸünceye karakter kazandırarak diÄŸer düÅŸünceler ile arasındaki ayrımları netleÅŸtirir. Böylece düÅŸünce kendine özgü bir yapı kazanır. Bu kendine özgü yapı kendine özgü kavramları ve bakışı da içerir. Fark, düÅŸünceyi ince detayına kadar her sorununun kapsamını hesaba katarak çözümü de bu kapsamı dikkate alarak öne çıkartır. Farkı düÅŸünceden soyutlama imkânı yoktur. O zaman aynılaÅŸmış, yeknesak bir yapı ile karşı karşıya kalırız ki bu düÅŸüncenin ölümünün ilanına dönüÅŸür.

DüÅŸüncede farkın farklı fonksiyonları vardır:

-Tanımlama yapmayı saÄŸlar…

-Betimleme yapmayı saÄŸlar…

-Ayrımlar ortaya koymayı saÄŸlar…

-Ayrımlar üzerinden iliÅŸki kurulmasının zeminini kurar…

-Parçanın bütün içindeki iÅŸlevini belirlemeye yarar…

-Tekrarın fonksiyonelliÄŸini artırır…

-Tekrarın tekrara düÅŸmesini engeller…

-OlgunlaÅŸmaya zemin oluÅŸturur…

-Kurgunun düÅŸüncede saÄŸlıklı bir zemine sahip olmasına yarar…

-Gerçeklik ile kurgusal olanın iliÅŸkisinin niteliÄŸini oluÅŸturur…

-Mukayese imkânı saÄŸlar…

-DüÅŸüncede oluÅŸun sürekliliÄŸini temin eder…

-DüÅŸüncede hareketliliÄŸi ve devinimi oluÅŸturur.

-HareketliliÄŸin ve devinimin saÄŸlıklı oluÅŸunun teminatı olur…

Bunlar daha da çoÄŸaltılabilir.

Fark, herhangi bir olayın, olgunun, durumun, kiÅŸinin, düÅŸüncenin, yapının, kurumun vesaire kimliÄŸini inÅŸa ederek diÄŸerleri ile hem farkını hem iliÅŸkisini belirleyecek bir zemine sahiptir. Bu yüzden farkı hesaba katmadan düÅŸünce üretmek ve düÅŸüncenin kendi iç iÅŸleyiÅŸini saÄŸlamak imkânsız gibidir.

DüÅŸüncede farkın kendi fonksiyonelliÄŸini tam olarak uygulayabilmesi için gerekli olan zihni faaliyetler vardır. Bu faaliyetler üzerinden düÅŸünce, farkı, kendi farklılığı üzerinden harekete geçirir ve kendisi için kalıcı hale getirir. Farkı ortaya çıkaran en önemli iÅŸlevlerden biri gözlemdir. Gözlem, bize iki ÅŸey arasındaki farkı görebilmemizi ve onu görerek mukayese yapma imkânına sahip kılar. Gözlem elbette ki baÅŸlamak için yeter ÅŸart iken mukayese için eksik kalır. Bu eksikliÄŸi ise ancak zekâ üzerinden tamamlarız. Zekâ, gözlem yaptığımız ÅŸeyi bir diÄŸeri ile mukayese yapabilmeyi saÄŸlar. Zekâ da sahici bir mukayese yapabilmek için idrake ihtiyaç duyar. Yani idrak olmadan zekâ bir yere kadar iÅŸlevseldir. Ä°drak, gözlem üzerinden zekâyı kullanarak iki ÅŸeyi dosdoÄŸru bir ÅŸekilde mukayese yapma imkânını saÄŸlayarak düÅŸüncenin derinliÄŸini ve uyumunu temellendirir.

Gözlemin saÄŸlıklı yürütülebilmesi için temel ÅŸart: odaklanmayı baÅŸarabilmektir. Dikkat dağınıklığı gözlemin yeterlilik kazanmasına engel bir durumu içerir. Odaklanmak çevreye yönelik bir ilgisizliÄŸi içinde taşımalıdır. Yani sorumluluk ile hareket edebilmeyi bir karaktere dönüÅŸtürmeyi zorunlu kılar. Tabii ki çevre gözlem için önemli bir veri saÄŸlar. Ama neyi gözlemleyeceksek, o gözlemin dışında kalan her ÅŸeye karşı bigâne kalmayı saÄŸlayacak bir zemini inÅŸa esasa taalluk eder. Gözlem tekten çokluÄŸa doÄŸru bir seyir izleyebilir. Ama çokluÄŸa yönelik bir gözlem için fark kaçınılmaz bir gerekliliÄŸi iÅŸaret eder. Böylece farkın kendi içinde farklı tavırlara yönelttiÄŸini gözlemiÅŸ oluyoruz.

Zekâ, gözleme konu olan ÅŸeyi tanımlama, betimleme ve mukayese yapabilme açısından gerekli bir iÅŸleve sahiptir. Ve bu zekâ aynı zamanda fark tarafından beslenerek gözleme konu edinilen ÅŸeyi farklılığını izhar ederek diÄŸeri ile arasındaki farkı ve benzerliÄŸi ortaya çıkartır. Zekâ bir dikkat üzerinden iÅŸlevselleÅŸir. Dikkat, hem yoÄŸunlaÅŸmayı hem odaklanmayı içinde taşır. Zekâ da bu dikkat üzerinden faal olduÄŸunda saÄŸlıklı sonuçlar üretir. YoÄŸunlaÅŸma ise odaklanmanın niteliÄŸini belirliyor.

Ä°drak, farkın kazandırdığı en önemli yetidir. Aynı ÅŸekilde idrak yeni bir farkın ortaya çıkmasının da zemini olarak farkı farklılaÅŸtırdığı gibi bir farkındalık oluÅŸturarak döngüsel olarak fark kavramını derinleÅŸtiriyor. Ä°drak, gözleme konu edinilmiÅŸ ve odaklanmış ÅŸeyi derinliÄŸine nüfuz ederek onu anlamak, algılamak ve kendisine konu edinerek diÄŸeri ile hem farkını hem de bağını sahici bir ÅŸekilde kurmayı imkâna taşır. Bu hali ile idrak aynı zamanda hikmeti içerir ve eÅŸyaya hikmet ile yaklaÅŸmanın önemli bir enstrümanı olur. Algı, anlamanın zeminini oluÅŸturur. Algıya konu edindiÄŸi andan itibaren anlam üzerinden idrake de konu edinilir. Anlam ise derinliÄŸini, idrake sunumu yapılmış algının kavram düzeyinde açığa çıkmış halidir. Ä°drak, sezgisel düzeyde yöneldiÄŸi ÅŸeyle kurduÄŸu baÄŸ üzerinden zekâda açığa çıkar ve hikmeti aÅŸikâr kılar. KiÅŸide sezgisel düzeyde saÄŸlanan itminan ve kanaatin hâsıl oluÅŸu idraki güçlü kılar.

Fark, düÅŸünceyi meydana getiren ÅŸeyleri çok farklı anlam katmanları ile birbirine baÄŸlamayı ve sürekli farkı güçlendirerek düÅŸünceyi güçlendirmeyi, bu düÅŸüncenin yine de fark üzerinden derinleÅŸmesine zemin hazırlayarak farkı güçlendirerek düÅŸüncenin gücünü artırır. Bu döngüselliÄŸi ise farkın kendisine borçluyuz. Fark, döngüsel bir zeminde düÅŸünceyi oluÅŸturan her zemini güçlendirecek bir yapının varlığını oluÅŸturur. DüÅŸüncede deÄŸiÅŸim, dinamizm, hareket, derinlik, kapsayıcılık, tamamlayıcılık gibi temel özellikler fark üzerinden olumlu bir seviyede zemin kazanır.

Fark, tekrarın süreklileÅŸmesine karşın hep bir farkı muhafaza ederek devingenliÄŸi ve direngenliÄŸi düÅŸünce için kaçınılmaz kılarak düÅŸünceyi, eski, içinde olduÄŸu ve yeniyi karşılamada aÅŸamalar kat ederek yenileÅŸmeyi saÄŸlıklı bir ÅŸekilde sürdürmeyi garanti etmeye çalışır…

ÅžARKUL AVSAT

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.