Sosyal Medya

Makale

İnsan: Nisyan ve ünsiyet arasında

tarihinde yayınlandı.

İnsanın temel özellikleri arasında sayılacak olan en önemli iki hasleti unutkanlık ve yakınlık kurma özelliğidir. Bu iki özelliğin artıları ve eksileri hep hayatında anlamlı bir yerde durmaktadır. İnsan, bu iki temel özelliği sayesinde olumlu veya olumsuz tepkiler oluşturmakta ve hayatının idamesini sağlarken yine bu iki temel özelliğe bina edebilmektedir.

Ä°nsan unutkandır. Bu unutkanlığı onun anlam dünyasını etkileyen temel unsurlardan biridir. Böylece insan hem kendini unutur, hem de sahip olduÄŸu deÄŸeri ve bu deÄŸeri oluÅŸturan dini deÄŸerleri de unutabiliyor. Ahireti unuttuÄŸu zaman insan, dünyada yapacağı ÅŸeyleri daha başıboÅŸ bir ÅŸekilde deÄŸerden bağımsız yapabilmeyi meÅŸrulaÅŸtırıyor. Tabii ki insan hep bir deÄŸere mebnidir. Bu deÄŸer ister negatif boyutu içersin isterse pozitif… Ama insan bir deÄŸere baÄŸlı kalmadan hareket kabiliyeti saÄŸlayamaz. HiçliÄŸin oluÅŸturduÄŸu bir dünyada anlam kaybolacağı için insanda kaybolur. Modern dünya insanı kayıplar listesine yazdırmış bulunmaktadır. HiçliÄŸin bu kadar yoÄŸun ve intiharın bu kadar çok olduÄŸu baÅŸka bir tarih kesiti yoktur.

İnsanın unutkanlığı her zaman olumsuz değildir. Özellikle insana yapılan haksızlıklar, insanın yaşadığı acılar eğer unutkanlık olmasa insanı delirten cinsten olaylardır. İnsan bu unutkanlığı sayesinde acılarını ve yaşadığı olağanüstü durumları unutabiliyor. Böylece normalleşebilen bir insan olabiliyor.

İnsanın fıtri olarak unutkan oluşu ile belirlenen bazı şeyleri unutması ona rahmet olabilmektedir. Çünkü unutkan olana sorumluluk yüklenmemektedir. Unutup yediğiniz oruçtan mesul değilsiniz. Fark ettiğiniz anda oruca devam edersiniz. Söz verdiğinizde gerçekten o sözünüzü unutmuş iseniz size bir yükümlülük yüklenmez. Affa mazhar olursunuz vs. böylece insanın zaafı kendisine karşı kullanılmayarak kendisine merhamet eli uzatılmaktadır.

Ä°nsanın varlığını sürdürmesi ve bazı olayları bilincinin dışına itmesi için onu unutması kaçınılmaz bir ÅŸeydir. O zaman insan, kendi zihnini boÅŸaltır ve böylece kendini yeniden kurabilecek bir donanıma sahip olabilir. Ä°nsanın bir baÅŸlangıç yapabilmesinin yegâne imkânıdır unutmak aynı zamanda… Tabii ki her unutmak öyle deÄŸildir veya unutmayı bir iÅŸlevsellik haline dönüştürmek ve sözünden caymanın imkânı kılmak, insanı olumsuz etkileyeceÄŸi gibi güvenirliliÄŸini de yok ederek onu varlık mertebesinin aÅŸağısına düşürür.

Unutmak, insanın toplumsal yaşamını da olumsuz etkileyebilir. Toplum, hatırlama üzerine kuruludur. Bir emirle yapılan değil bilakis, kendiliğinden sorumluluğu üstlenen insanların oluşturduğu toplum, kendisi ile barışık yaşayan bir toplum olur. Burada kendiliğinden sorumluluk üstlenmek kişinin hatırlayıcı olması hatırlatıcıya kulak kesilmesi ile oluşur. Kişisel unutkanlık kişiye zarar verir. Ama toplumsal bir olayı ve sorumluluğu unutmak ise topluma zarar verir. Mesele toplum olduğunda, şahsi ve tekil olaylar hariç ciddi bir sorumluluk yükler. Ve aynı zamanda bu unutkanlığın sebepleri arasında kişisel çıkara yorumlanacak olgular çoğunluktadır.

Hatırlamak, insan olmanın basamaklarını çıkmak anlamına gelir. Hatırlamak insanlaşmaktır. İnsan hatırladıkça insan olur ve insanlığa anlam yükleyebilir. Unutmak gayri iradi olduğunda merhametle davranmayı hak eder. Ama hatırlamak ise iradi olduğunda merhametle neticelenir. Hatırlamak, insanın kendi doğasını keşfe çıkmasıdır. İnsan, hatıralarında saklıdır. Bu hatıralar bize insandan esintiler taşır. En önemli hatıra ise insan ile Rabbi arasındaki ahdin insanlık tarihindeki iz düşümünde saklıdır. Hatta insanlık tarihi bu tarihsel olayla örülmüştür. Ve bütün değerler ve anlamlar buradan neşvünema bulurlar.

SözleÅŸme, toplumsal yapının temel taşıdır. Ama en önemli sözleÅŸme; insan ile Rabbi arasındaki bağı ifadeye kavuÅŸturan sözleÅŸmedir. Ve böylece Rab, insana güvendi. Bu güven üzerinden ÅŸeytana söz verdi. Ve ÅŸeytan yeryüzünde belirli bir süre insana dair güveni zedelemeye çabalayacağını ilan etti. Bu yüzden insanlığın atası olan Âdem, konulduÄŸu Cennetten ayağı kaydırıldı ve yeryüzüne ÅŸeytan ve ardılları ile düşmanlar olarak indirildiler. Ä°nsanlığın hikâyesi de böylece baÅŸlamış oldu.

Yani insanın Rabbi ile yaptığı sözleşmeye sadık kalması, diğer yapacağı sözleşmelerin de sadakatinin ispatıdır. Bu yüzden eğer toplumsal barışı sağlayacak bir sözleşmeden bahis açılacaksa bu ancak ilk sözleşmeye atfen gerçekleştirilebilir. İnsanlık, bu sözleşme üzerinden kendi varlığını teminat alına almak için sözleşmeye sadık kalmalıdır. Ancak bu sadık kalmayı hatırlama üzerinden gerçekleştirebilir. Çünkü insan nisyan ile maluldür. Bu illet onu sadakatten uzaklaştırabilir. Bu yüzden hatırlamak ve hatırlatıcıya kulak kabartmak her zaman kişiyi sadakate yönelten bir eylemlilik halidir.

Ä°nsana verilen nimetlerin haddi hesabı yoktur. Ama insan bunu kendinden menkul zanneder. Hâlbuki yerin, göğün ve arasındakilerin sahibi Allah’tır. O yüzden insanın sahip olduÄŸu her nimet Allah’a aittir. Bu aidiyeti unutmak başıboÅŸ bırakılmak anlamına gelir ve bu durum insanı, kendinden menkul bir deÄŸere sahip olduÄŸu zannına sahip kılarken onu kibirli kılar. Kibirli insan ise azmaya hazırdır. Hatırlamak insanı kibirden korur. Çünkü insan kirli ve iÄŸrenç bir sudan yaratılmıştır. Yani insanın kibirleneceÄŸi ve övüneceÄŸi herhangi bir özelliÄŸi yoktur. Sahip olduÄŸu her ÅŸeyin sahibi ise bellidir. Bu belirliliÄŸi ancak kiÅŸi hatırlarsa algılayabilir ve bu algı üzerinden anlamlandırdığı zaman insan olduÄŸunu hatırlayıp algıladığında anlayabilir.

Hatırlamanın da tabii ki negatif boyutu vardır. Kendisine yapılan zulmü ve ihaneti unutmayan kiÅŸi delirir. Her olayı sürekli hatırlayan kiÅŸi kendinden geçer ve kendi içine gömülerek kendi yalnızlığının kurbanı olur. Bu temel gerçek bize insanın unutmasını bilmesi kadar hatırlamasını da öğrenmesi gerektiÄŸini hatırlatır. Yani varlık, ecel ve nizam ile tanzim edilmiÅŸtir. Bu yüzden acele etmesini gerektiren bir durum yoktur. Acelenin bir istisnası vardır. O da iyiliktir. Herhangi bir iyiliÄŸi geciktirmek doÄŸru deÄŸildir. Ama hayatın normal seyri içinde acele etmeyi gerektiren herhangi bir durum yoktur. Bir ÅŸeyi yerli yerinde yapmanın doÄŸal ÅŸartı acele etmeden yol almaktır. “Acele eden ecele gider” sözünü derinden anlamaya çalışmalıyız. Tarihin tecrübe süzgecinden geçen bu deyimler bize hayatın üzerinde bulunduÄŸu nirengi noktaları açıklamaktadır.

Unutma ve hatırlama aslında iki temel unsura dayalıdır. Bu iki temel unsur ise insanın hem takva üzere oluÅŸuna hem de fücur üzere oluÅŸuna dairdir. ‘biz insana takvayı ve fücuru ilham ettik’ derken Kuran’da Allah, bize bu temel gerçeÄŸi iÅŸaret ediyor: insan potansiyel olarak hem iyilik üzere olmaya hem de kötülük üzere olmaya meyyaldir.

Åžimdi bu durumu doÄŸru anlayalım; insan bir imtihan dünyasındadır. Ä°mtihanın gereÄŸi olarak da ikili bir yapıya sahiptir. Bu ikili yapıya yönelik ikili bir etki söz konusudur. Denge saÄŸlansın diye bir boyutta ilahi bilgi ve bu bilgiyi örnekleyen Peygamberler. DiÄŸer tarafta ise ilahi bilgiye zıt ve peygamberlerin örneklediÄŸi ÅŸeyi tekzip eden ÅŸeytan… Ä°nsan, bu iki boyutlu etkileÅŸimi kendi iradesi üzerinden temellendirebilir. Ä°ÅŸte bu iradeyi açığa çıkaracak ve onu etkin kılacak olan ise hatırlamadır. Ama insan özü itibarı ile iyilik üzeredir. Sadece bu dünyaya imtihan için gönderildiÄŸinden dolayı bu iki boyutlu olmaya zemin oluÅŸturulmuÅŸtur. Ama insan hatırlama üzerinden kendi iyilik tabiatını kavrar ve böylece ÅŸeytanın bütün ifsadını boÅŸa çıkartabilir.

Ä°nsanın azması, yoldan çıkması, birlikte kendi cinsine zulmetmesi, onlara kötülükte bulunması, onları boyunduruk altına alması, kendi otantik gerçekliÄŸini unutması, hatırlamama çabasına iradi olarak yönelmesidir. Bu da insanın kalbinin katılaÅŸması ve mühürlenmesini beraberinde getirir. Ama insan, genelde yaptığı hatalardan dersler çıkartır ve böylece yeni bir baÅŸlangıç için adım atmayı baÅŸarabilir. Allah, insana bu imkân için tövbe etmeyi mümkün kılmıştır. Böylece insan, hatasını anladığında ve iradi olarak ondan vazgeçtiÄŸinde o hatası ona iyilik olarak döner. Ve daha iyi bir insan olmanın zemini olur.

Ä°nsanın kötülüğe ve iyiliÄŸe meyyal oluÅŸu, onun hem kötülüğü hem de iyiliÄŸi karakter haline getirmesine imkân tanır. Ä°yilikle veya kötülükle maruf kiÅŸiler bu özelliÄŸi kazandıklarından dolayı böyledir. Hâlbuki insan, genel itibarı ile hem iyiliÄŸe hem de kötülüğe yönelebilecek istidadı taşıdığı için onun hangi yönelime sahip olacağını ise iradi olarak ortaya koyduÄŸu tavırda netleÅŸtirir.

Bu da bize insanın ciddi bir etkileşim içinde olduğu gerçeğini bildirir. İnsan etkileşebilendir. Olumlu ya da olumsuz etkileşim bizzat insanın doğasının özelliğidir. Bu yüzden insan etkileşimden kaçınmamalıdır. Ve her hareketinde başka insanları etkileyebileceğini de unutmamalıdır. İlahi bilgi üzerinden insana bildirilen; insanın bir kötülük veya iyilik üzere iz bıraktığında bu iz takip edildiği sürece ona o izden oluşan etkileşimin hakkı verilecektir. Kim bir kötülüğe tanıklık edip onu tarihselleştirmişse o tarihselliğini koruduğu sürece ona da kötülük yazılacaktır. Kim ki bir iyiliğe tanıklık etmişse ve onu tarihselleştirmişse o iyiliğin tarihselliği korunduğu sürece de o kişiye iyilik yazılmaya devam edecektir. Bu hakikat insanın her davranışının nasıl bir öneme sahip olduğunu hatırlatan en büyük vaazdır.

İnsan bilinçlidir. Ve bilinçli tavırlar geliştirir. Davranış insan eli ile varlık kazanır. Ve varlık kazanan her davranış tarihsel bir kökene sahip olur. İnsanın bilinçli davranışları ya iyilik oluşturur veya kötülük oluşturur. Hem iyilik hem de kötülük bu dünya için mutlak değildir. Yani imtihan dünyası aynı zamanda geçici bir dünyadır. Bu geçici olmayı bilinçli bir tavra ve iradeye dönüştürdüğünde insan hareketlerine ve davranışlarına daha çok dikkat etmeyi hatırında tutar. Bu dünyanın geçici süsü, eğlencesi ve neşesini de unutmaya meyyal olur. Bu onu insan kılar. Hatırladıkça insan olur, insan oldukça iyiliği çoğaltmayı vazife edinir. Ve bunu kendi bireysel tercihi ile iradi olarak yapar. İşte bütün mesele bunu insan nasıl başaracaktır?

Åžarkul Avsat

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.