Sosyal Medya

Makale

Tasavvuf Ontolojisi Üzerine Birkaç Not-3

tarihinde yayınlandı.

BeÅŸinci mertebe, misâl âlemidir. Tasavvuf geleneÄŸimiz, misal âleminin mahiyetini kevnî eÅŸya olarak açıklamıştır. Ancak sözü edilen eÅŸya kesif mahiyete sahip deÄŸildir. Kevnî eÅŸya mürekkep mahiyette olmadığına göre latiftir. “Bu eÅŸya, latif-hayalî cüzlerden oluÅŸur; bu cüzler, parçalanmaz, yâni cüzleri kendilerinden ayrılmazlar. Bunun yanı sıra cüzler birbirlerinden de ayrılmazlar, bunun nedeni mürekkep olmayışlarıdır.”[1] Ahmed Avnî’ye göre rüyalarımız sözünü ettiÄŸimiz beÅŸinci âlemle irtibatlıdır. “Ve letâfet ve nûrâniyyetinden nâşî el ile tutulmaz ve bıçakla kesilmez ve eczâya tefrik edilemez. Rü’yâda görülen suver bu âlemdendir.”[2] Bu baÄŸlamda Ä°smail Hakkı Bursevî ÅŸu bilgiyi serdetmektedir: “Ä°nsan hayal kuvveti sayesinde misal alemine dahil olup, orada temessül etmiÅŸ gayb manalarına muttali’ olur. Görülen bu suretlerin bazıları tabire muhtaç olur, bazıları da tabir gerektirmez.”[3]

Altıncı mertebeyse, cisimler âlemidir. Bu âlemdeki var olanlar 4 unsurdan müteÅŸekkildir. “Cisimler âlemi, bölünmeyen fakat cüzleri birbirlerinden ayrılabilen unsûrî parçalardan meydana gelmiÅŸtir. Cisimler âlemini oluÅŸturan cüzler, birbirlerinden ayrılabilirler.”[4]

Yedinci mertebe zikredilen mertebeleri birleÅŸtiren mertebedir. Buna binaen bu mertebe Mutlak Varlığın son tecelli mertebesidir. “Bu mertebe Zât’ın hariçte görülen cisimlerin suretinde tecellisidir.”[5]Abdülganî en-Nablusî hazretlerine göre bu mertebe, son ilahî açılmadır ve mutlak insanın mertebesidir.

“Ä°nsan, hüviyetinin himmeti ve kendisiyle kaim olduÄŸu Rabbinin kudretiyle yükselip, zâhir ve bâtın sûretin ezelî kudretten kadîm meÅŸiyetinin gereÄŸine göre sâdır olan fiiller olduÄŸunu görmekle zâhir ve bâtın sûretini görmez hale geldiÄŸinde, ona yâni zikredilen özelliklerle nitelenmiÅŸ insan insan-ı kâmil denir; çünkü kendisinde ait kemal o insanda zuhûr etmiÅŸtir.”[6]

Ä°nsanın var olanlar arasında özel yeri haiz olmasının sebebi cismanî ve ruhanî keyfiyette olmasıdır. Ä°nsan-ı kâmil[7], Mutlak Varlığın tecellîyatını idrâk etme kabiliyetini haizdir. Zira insan-ı kâmil bu idrâki gerçekleÅŸtiren kimsedir. “Tecelliyât-ı ilâhiyyenin sonunu gören göz doÄŸru görebilir ve kasd-ı tecellîyi hakkıyla idrâk edebilir.”[8] Bu baÄŸlamda Mustafa Tahralı hocamızın dikkatimizi çektiÄŸi ÅŸu noktayı zikretmekte fayda vardır: “Ä°nsân-ı kâmil bütün ilahî isimlerden ibaret olan ilahî sûreti kabule müsait bir taayyüne sahiptir. Ä°lahî emaneti taşımaya ehil olarak yaratılmıştır. Kendisinde ilahi sıfat ve isimlerin hükümleri fiilen zâhir olur.”[9]

Sonuç

Felsefe tarihinde birlik-çokluk sorunu etrafında şekillenen tartışmaların ve bu soruna getirilen çözümlerin sayısı belirsizdir. Ancak kanaatimizce birlik-çokluk sorununa getirilmiş en orijinal çözüm, tasavvufî düşünce tarafından sunulmaktadır.

“Åžu halde Hakk ve halk veya bir ile çokluk arasında bir ayırım, tasavvufî zevkin deÄŸil aklın öngördüğü mantıkî bir ayırımdır… Varlık aleminde çokluk telakkisi, sadece bizim varlıklar hakkında verdiÄŸimiz bir hükümden ibarettir; oysa varlıkların hakikati birdir.”[10]

Vahdet-i vücûd nazariyesini dikkate aldığımız zaman birlik-çokluk sorunu baÄŸlamında geliÅŸtirdiÄŸi “ayniyet ve gayriyet fikri” üzerinde durulması gereken temel bir meseledir. Çalışmamızın sınırlarını aÅŸmamak kaydıyla ÅŸunları zikredebiliriz:

“..Ayniyet ve gayriyet mes’elesi göz önünde bulundurulmalıdır. Gölge ve gölge sâhibi arasında bir bakıma ayniyet olduÄŸuna göre, gölgenin fiil ve hareketleri gölge sâhibi olan Hakk’ındır. DiÄŸer bakımdan ise gölge ve gölge sâhibi arasında bir gayriyet bulunduÄŸuna göre, gölgelerin varlıkları Hakk’ın gayrı olduÄŸu gibi, onların fiil ve hareketleri de kendilerine izâfe olunur.”[11]

Varlık mertebeleri ve bu görüş etrafında ÅŸekillenen nazariyeler hiçbir ÅŸekilde Varlıkla var olanlar arasında ittihadın olmasına müsaade etmemektedir. Zira ittihadın gerçekleÅŸmesi için en az iki müstakil varlığın olması gerekmektedir. Varlığı mertebelere ayıran görüşse sadece bir tek Varlığın olduÄŸunu savunmaktadır. “Varlık ise, birdir, onda hiçbir ÅŸekilde çokluk yoktur; taaddüt, âriflerin zevkinin ve vicdanlarının ÅŸahitlik ettiÄŸi gibi, sıfatlardadır.”[12]

Varlık mertebelerinden bahseden tasavvuf risaleleri sadece 7’li taksimi nihaî açıklama tarzı olarak kabul etmiyor. Zira buradaki rakam mutlaklık ihtiva etmemektedir. “Mesela bazı muhakkikler sadece 4 isimle bunları icmal etmiÅŸler ve adlarına Lâhut, Ceberût, Melekût ve Nâsut demiÅŸlerdir…”[13] Çalışmamıza konu edindiÄŸimiz mertebeleri 5’li taksimde de ele alan tasavvuf risaleleri mevcuttur. ÖrneÄŸin Ahmed Avnî Konuk, 6’lı taksimi dikkate alarak tasnif yapmıştır.[14] “Bu mektep mensuplarının yaptığı bu tertip çalışmaları içerisinde bunları daha çok 5’li veya 7’li tasnif altına topladıkları göze çarpacaktır.”[15] Varlık mertebelerinin farklı ÅŸekillerde taksim edilmesi, tasnif faaliyetinin keyfî uÄŸraÅŸ olduÄŸuna iÅŸaret etmemelidir. “Ä°ÅŸte bu irtibatları kurma bilgisi de hâsseten ehlullah’ın ilminde bulunur. Bu iÅŸ yalnızca, bilimleri sadece fenomenlerin zahiri görüntülerinden çıkaran bilim adamlarının kanunlarını takib etmez.”[16]

Ancak her hangi bir taksime dayanan tasnif Varlığın hakikatini deÄŸiÅŸtirmemektedir. Bütün mertebeler bir anlamda izafîlik mahiyetine sahiptir. Zira O’nun varlığı dışında baÅŸka bir ÅŸey yoktur. “…Tüm mutasavvıflar aynı ÅŸeyi söylemiÅŸlerdir. Tamamı tevhide vâsıl olmayı, fenâ kapısından Allah’ın birliÄŸini idrâk ermeyi arzulamışlardır. Ki bu onlar için nihaî açıdan “Lâ ilâhe illallâh”ın anlamını dirakten baÅŸka bir anlama da gelmemektedir.”[17] Dolayısıyla Varlığın mertebelere taksim edilmesi tevhit inancımıza zıt olmamanın yanı sıra tevhit inancımızı daha iyi ÅŸekilde anlamamızı saÄŸlamaktadır. “Bütün mertebelerin merkezinde bulunan o nokta-i Hak bütün mahlûkatın çekim merkezidir… Åžu halde âlem ve içerisindeki her ÅŸey Allah’a muhtaçtır fakat O âlemlerden müstaÄŸnidir.”[18] Buna binaen vahdet-i vücûd nazariyesini kabul eden insanın ÅŸirk ve sapıklıktan uzak kalabilmesi mevzu bahistir. “Vahdet-i vücûda inananlar Cenâb-ı Allah’ın vücûd ve vahdaniyetini isbat etmek için delil getirmeye muhtaç deÄŸillerdir. Çünkü onlara göre Cenâb-ı Allah’tan baÅŸka hakiki varlık yoktur.”[19] Bu hakikatlerin farkında olan ârif, peygamberler kadar ve peygamberler gibi olmasa da umuma hitap edebilme kabiliyeti kazanıyor. “…Ä°ÅŸte böyle mânâ dilini bilen ârif, muhalifleri uzlaÅŸtırır, birleÅŸtirir. Onlara gayelerine vasıl olmada yardımcı olur. Ârifler, mânâyı gözeterek sözü güzel söyler. Söz güzel olunca takipçisi de hâliyle çok olur.”[20]

 

          Kaynakça

  1. Abdülganî en-Nablusî, Ariflerin Tevhidi, ter: Ekrem Demirli, İz Yay., İstanbul 2003.
  2. Abdülganî en-Nablusî, Gerçek Varlık; Vahdet-i Vücûd’un Müdafaası, ter: Ekrem Demirli, Ä°z Yay., Ä°stanbul 2003.
  3. Abdülkerim Cîlî, Meratib-i Vücûd ve Beyan-ı Hakikat-i İbtida-i Küll-i Mevcud, ter: Abdülaziz Mecdi Tolun / haz: Ahmet Faruk Güney, Furkan Yay., İstanbul 2006.
  4. Ahmed Avnî Konuk, Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Åžerhi, haz: Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, Ä°FAV Yay., Ä°stanbul 1999.
  5. Ahmed Avnî Konuk, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, haz: Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı, II. Cilt, Gelenek Yay., İstanbul 2004.
  6. Ebu’l- Alâ Afîfî, Fusûsu’l- Hikem Okumaları İçin Anahtar, ter: Ekrem Demirli, Ä°z Yay., Ä°stanbul 2000.
  7. Ebu’Alâ Afifî, Tasavvuf; Ä°slam’da Manevi Devrim, ter: H. Ä°brahim Kaçar, Murat Sülün, Risale Yay., Ä°stanbul 1996.
  8. Ekrem Demirli, İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, Kabalcı Yay., İstanbul 2009.
  9. İsmail Fenni Ertuğrul, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, haz: Mustafa Kara, İnsan Yay., İstanbul 2008.
  10. Ä°smail Hakkî Bursevî, Allah’a Yakın Olmak, Varlık Mertebeleri ve Ä°nsan-ı Kâmil, haz: Muhammed Bedirhan, Hayykitap Yay., Ä°stanbul 2012.
  11. Mahmut Erol Kılıç, Muhyiddin Ä°bnu’l- Arabî’de Varlık ve Mertebeleri, Marmara Ãœni. Sosyal Bilimler Ens. Temel Ä°slam Bilimleri Anabilim Dalı, Tasavvuf Bilim Dalı,  Yayınlanmamış Doktora Tezi, tez danışmanı: Prof. Dr. Mustafa Tahralı, Ä°stanbul 1995.
  12. Mustafa Tahralı, “Mânâ Dilini Bilen Ârif Muhalifleri UzlaÅŸtırır, BirleÅŸtirir”, Tasavvuf Seni Çağırıyor, haz: Ercan Alkan, Hayykitap Yay., Ä°stanbul 2008, ss. 138-143.
  13. Mustafa Tahralı, “Vahdet-i Vücûd ve Gölge Varlık”,  Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Åžerhi, haz: Mustafa Tahralı, Selçuk Eraydın, Ä°FAV Yay., Ä°stanbul 1999, ss. 9-63.
  14. Ömer Mahir Alper, Varlık ve İnsan, Klasik Yay., İstanbul 2010.
  15. René Guénon, Varlığın Mertebeleri, ter: Vildan Yalsızuçanlar, Etkileşim Yay., İstanbul 2008.
  16. Safer el- Muhibbî el- Cerrâhî, Istılâhât-ı Sofiyye fî Varan-ı Asliyye, Tasavvuf Terimleri, haz: Derya Çakır Baş, Kırk Kandil Yay., İstanbul 2013.
  17. Selahaddin ed- DimeÅŸkî el- Ekberî, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, ter: Zafer Enginli, Nurettin Ödül, Salih Sabri Yavuz vb., Kalem Yay., Ä°stanbul 2006. 
  18. Seyyid Hüseyin Nasr, “Hikmetin Kalbi Allah’tır”, Tasavvuf Seni Çağırıyor, haz: Ercan Alkan, Hayykitap Yay., Ä°stanbul 2008, ss.108- 115.
  19. Süleyman UludaÄŸ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., Ä°stanbul 1991. 
  20. Yusuf Åževki Yavuz, “Adem”, DÄ°A, C: 1, Diyanet Vakfı Yay., Ä°stanbul 1988, ss. 356-357.
  21. Yusuf Åževki Yavuz, “Vücûd”, DÄ°A, C: 43, Diyanet Vakfı Yay., Ä°stanbul 2013, ss. 136-137.

 


[1]Abdülganî en-Nablusî, Ariflerin Tevhidi, s. 39.

[2]Ahmed Avnî Konuk, A. g. e., I. C,s. 111.

[3]Ä°smail Hakkı Bursevî, Rûhu’l- Mesnevî, C. I, ss. 134-135; Mustafa Tahralı, “Vahdet-i Vücûd ve Gölge Varlık”, s. 20’den naklen

[4]Abdülganî en-Nablusî, A. g. e., s. 40.

[5]Mustafa Tahralı, A. g. e., s. 21.

[6]Abdülganî en-Nablusî, Ariflerin Tevhidi, s. 41-42.

[7]Ä°nsân-ı kâmil, (kendi başına deÄŸil) Allah’ın bekâsıyla bâkîdir. Ayrıca o, baÅŸka bir ÅŸeyle deÄŸil, ancak Allah’ın ibkasıyla (kendisi bâkî kılmasıyla) da bâkîdir. ; (tashih) Selahaddin ed- DimeÅŸki el- Ekberi, Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, ter: Zafer Enginli, Nurettin Ödül, Salih Sabri Yavuz vb., Kalem Yay., Ä°stanbul 2006, s. 473.

[8]Ahmed Avnî Konuk, Mesnevî-i Åžerîf Åžerhi, haz: Selçuk Eraydın, Mustafa Tahralı, II. Cilt, Gelenek Yay., Ä°stanbul 2004, s. 190. 

[9]Mustafa Tahralı, “Vahdet-i Vücûd ve Gölge Varlık”, s. 23.

[10]Ebu’Alâ Afifî, Tasavvuf; Ä°slam’da Manevi Devrim, ter: H. Ä°brahim Kaçar, Murat Sülün, Risale Yay., Ä°stanbul 1996, s. 213.

[11]Mustafa Tahralı, “Vahdet-i Vücûd ve Gölge Varlık”, s. 42.

[12]Abdülganî en-Nablusî, Ariflerin Tevhidi, s. 54.

[13]Mahmut Erol Kılıç, Muhyiddin Ä°bnu’l- Arabî’de Varlık ve Mertebeleri, s. 200.

[14]Ahmed Avnî Konuk, Fusûsu’l- Hikem Tercüme ve Åžerhi, I. C, ss. 109-115.

[15]Mahmut Erol Kılıç, A. g. e., s. 200.

[16]Mahmut Erol Kılıç, A. g. e., s. 202.

[17]Seyyid Hüseyin Nasr, “Hikmetin Kalbi Allah’tır”, Tasavvuf Seni Çağırıyor, haz: Ercan Alkan, Hayykitap Yay., Ä°stanbul 2008, s. 110.

[18]Mahmut Erol Kılıç, Muhyiddin Ä°bnu’l- Arabî’de Varlık ve Mertebeleri, s. 203.

[19]İsmail Fenni Ertuğrul, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, s. 110. .

[20]Mustafa Tahralı, “Mânâ Dilini Bilen Ârif Muhalifleri UzlaÅŸtırır, BirleÅŸtirir”, Tasavvuf Seni Çağırıyor, haz: Ercan Alkan, Hayykitap Yay., Ä°stanbul 2008, s. 138.

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.