Sosyal Medya

Makale

Gökalp, İttihad-ı İslam, Türkçülük

tarihinde yayınlandı.

Cemaleddin Efgani Ä°ttihad-ı Ä°slam’cıydı ve fakat emperyalizmle mücadelede ulusal kimliklerin (“Cezayirli”, “Hintli”, “Mısırlı” gibi) önemine inanıyor ve her Müslüman ulusun kendi ulusluÄŸunu gerçekleÅŸtirip bu mücadeleyi kendi başına vermesi gerektiÄŸini düşünüyordu.

Ulusal bağımsızlıklar kazanıldıktan sonra İslam ülkeleri bir şekilde birleşeceklerdi.

Esasen milliyetçiliÄŸi gericilik olarak gören Marksistler ‘Üçüncü dünya halklarının milliyetçiliÄŸi, emperyalizmin ve dolayısıyla kapitalizmin çarkına çomak sokması hasebiyle ilericilik sayılabilir ve bir süreç olarak görülmesi kaydıyla muteber kabul edilebilir’ diyorlardı ya bir zamanlar; öyle bir ÅŸey.

Hülasası budur Efgani okulunun. 

Türk milliyetçiliğinin bazı öncülerinin bu okulda yetiştikleri söylenir.

Efgani’nin Ä°stanbul’da ikamet ettiÄŸi yıllarda onun evine gidip gelir, fikirlerinden beslenirlermiÅŸ.

Ziya Gökalp de doğrudan veya dolaylı olarak o rahle-i tedristen geçmiş.

***

Merhum Nevzat KösoÄŸlu, “Türk MilliyetçiliÄŸinin DoÄŸuÅŸu ve Ziya Gökalp” adlı eserinde (Ötüken Yayınları), “Türkçülüğün Esasları”nı tayin eden Gökalp’in çıkış noktasında Türkçülüğün deÄŸil Ä°ttihad-ı Ä°slam’ın esas olduÄŸunu vurgular.

Fakat, Gökalp, Arap ve Arnavut milliyetçiliÄŸinin dağıttığı Ä°ttihad-ı Ä°slam’ın ancak milliyetçilik cereyanı kemale erdikten sonra yeniden tesis edilebileceÄŸi kanaatindeydi.

MilliyetçiliÄŸin Osmanlı Devleti’ni kemiren bir mikrop olduÄŸunu, bu mikrobun vakitlice bertaraf edilemediÄŸini, edilseydi iyi olacağını, fakat gelinen noktada -Osmanlı’nın dağılış sürecinde- artık Müslüman Anadolu halkının da milliyet fikrine yönelmesi -bu mikrobu kendi bünyesine de enjekte etmesi- gerektiÄŸini, Ä°ttihad-ı Ä°slam’ı imkânsız kılan konjonktürün bunu kaçınılmaz hale getirdiÄŸini, ÅŸartlar deÄŸiÅŸip Ä°ttihad-ı Ä°slam için gerekli vasat oluÅŸtuÄŸunda durumun yeniden deÄŸerlendirileceÄŸini, o zamana kadar ayakta kalabilmek için milliyet fikrine sığınmaktan baÅŸka çare görülmediÄŸini, tarih sahnesinden silinmemek için soya sopa bakmadan Anadolu Müslümanlarının tümünü kapsayacak bir Türk milliyetçiliÄŸi (ırka dayanmayan bir kültürel milliyetçilik, “hars, duygu, terbiye birliÄŸi”, “harsî millet”” projesi) geliÅŸtirmeye ve ona sımsıkı sarılmaya mecbur olduÄŸumuzu savunuyordu.

Bunu savunurken, bidayette, Ä°slam Alemi ile baÄŸları koparmamak ve Ä°ttihad-ı Ä°slam’ı kuvve (potansiyel) halinde tutabilmek için Arap harflerinin muhafaza edilmesi ve Müslüman ülkelerin ulema sınıfları arasında bir rabıtanın kurulması gerektiÄŸi üzerinde de duruyordu.

***

Aynı Ziya Gökalp, “Bir ülke ki camiinde Türkçe ezan okunur… Türkçe Kur’an okunur… Ey Türk oÄŸlu! Ä°ÅŸte senin orasıdır vatanın” diyerek, Müslüman halklar arasındaki rabıtayı koparmak isteyenlerin deÄŸirmenine su taşıdı.

Koyu ırkçı Yusuf Akçura’nın Türkçülük retoriÄŸine nazaran tabii ki daha ÅŸefkatli olan Gökalp Türkçülüğünün, Kürt yahut Arnavut’u ancak Türk kültürünü benimseyip Türk olmayı kabul etmesi (Kürt yahut Arnavut olmaktan vazgeçmesi) halinde muteber sayması bakımından fevkalade sıkıntılı olduÄŸunu, Cumhuriyet’in ilk dönemindeki ‘yeni bir millet yaratma’ furyasında tevessül edilen gaddarlıkların bu ‘sıkıntı’ ile izah edilebileceÄŸini de belirtelim.

Bir ÅŸey daha: Gökalp, bu topraklara mahsus “harsî millet” tasavvurundaki harsın (kültürün) muhtevasını müphem bırakmakla tenkit edilir.

O muhtevayı, Gökalp’in “Türk Töresi” adlı eserinden çıkaracak deÄŸiliz herhalde.

Mezkûr eserde Türk’ü düpedüz soya dayandırarak; “OÄŸuz Dini yahut Sulh Sistemi”, “Åžamanizm Dininde Ä°lahlar”, “Eski Türklerde Kâinat Telakkisi” gibi baÅŸlıklar altında Türklerin Müslüman olmadan evvelki dinlerini ve törelerini anlatıyor Gökalp.

***

Nevzat KösoÄŸlu’nun vurguladığı ÅŸeye dönelim: Ziya Gökalp, Türkçülüğü konjonktürel bir manevra ve geçici tedbir olarak tasarlamıştır.

Öyleyse -isterse öyle olmasın- abartmayalım, idealleştirmeyelim.

Yoksa neyi kaybettiğimizi hatırlamaz hale geliriz.

GelmiÅŸtik zaten.

Yeni yeni hatırlamaya başladık.

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.