Sosyal Medya

Makale

Küresel kapitalizm evrensel bir değer mi?

tarihinde yayınlandı.

Batı Bloku'nun, komünizmin türevi dünyaya (Sovyet Bloku) karşı zaferinden sonra kapitalizmin “insanlığın kaçınılmaz tekamülü” olduÄŸu iddiası daha cesurca dile getirildi. Buna göre kapitalist sistem evrimsel çizgide ilerleyen insanlık tarihinin geldiÄŸi son noktayı temsil ediyordu. Kabaca “tarihin sonu” olarak ifade edilen bu zirve Batı merkezli bir medeniyetin insanlık tarihindeki en zirve noktayı iÅŸaret ediyordu.

Peki, kapitalizm nasıl olmuÅŸtu da baÅŸka coÄŸrafyalarda çıkmamış Avrupa'da, daha sonra Kuzey Amerika'da geliÅŸerek dünyaya refah, mutluluk (!) dağıtmaya baÅŸlamıştı? Kapitalizmin Avrupa merkezli çıkışından bugüne yaklaşık beÅŸ yüz senelik bir süreç geçmiÅŸti. Bu tarihi aralıkta Avrupalılar dünya tarihinde önemli iÅŸlere imza atmıştı. Tüm bunlara bakılarak bir yanda insanlığın ideal çizgisi Batı uygarlığı ve diÄŸerleri vardı (West and rest). Kapitalizmin küreselleÅŸtiÄŸi, öteki dünyaların da sürece dahil olduÄŸu bir dünyada eski açıklamalar ne kadar yeterliydi! 

Avrupa merkezli tarih okumasına göre, kapitalizm Batı'da doÄŸmuÅŸ, çekirdeÄŸinde ulusdevletin olduÄŸu “sömürge imparatorlukları”nın imkan ve gücüyle büyümüÅŸ, Batı'nın bilimsel ve entelektüel geliÅŸimine paralel olarak, ticaret eksenli mal ve servetin tekelci birikime dönüÅŸmesi için capital'e “izm” eklenmesi gerekmiÅŸti. Batı, insanın kazanma duygusunu kapitalizme dönüÅŸtürmeyi baÅŸararak kalkınma, refah, daha çok tüketme eksenli yeni bir hayat tarzını keÅŸfetmiÅŸti...

Kapitalizmin insanlığa mutluluk mu getirdiÄŸi yoksa onun beÅŸeri zafiyetlerine dayalı, “ekonomik hayvan” haline getirilmesinin düzeni mi olduÄŸu bir tarafa neden dünyanın baÅŸka yerlerinde deÄŸil de ilk defa Avrupa da çıkmış olduÄŸu sorusu Batı'nın üstünlüÄŸü ve evrenselliÄŸi tartışmasından bağımsız olarak açıklanmadı bugüne kadar.

Buna göre üç türlü açıklama tarzı geliÅŸti. Bu açıklama tarzlarının ilki materyalist açıklamadır. Ä°nsanlık, paranın gücünü keÅŸfetti ve kazanmanın ve tekelleÅŸmenin ona açtığı yeni hedeflerde rasyonel biçimde ilerledi. Ä°kinci açıklama kurumsal formülasyon; yani, Avrupa'da kapitalistleÅŸmeye zemin hazırlayan hakların, yasal düzenlemelerin olmasıydı. Böylece mal edinme, servetin dokunulmazlığı, kazancın önündeki yasal engellerin kaldırılması yasalaÅŸabilmiÅŸti. Bu da Avrupa'da vardı.

Bir üçüncü izah tarzı da Avrupa uygarlığının doÄŸasında ortaya çıkan ve kaçınılmaz olarak buraya evrilen, bilim ve sanayi devriminin kendiliÄŸinden kurumlarını ürettiÄŸi bir sistemdi. Hasılı, bir tür “ekonomik aydınlanma” yaÅŸanmıştı ve insanlık daha önce denemediÄŸi bu sistemi geliÅŸtirmiÅŸti. Tabii burada “insanlık”, “tarihi baÅŸarı” gibi söylemlerden Batı'yı ve Batı'yla ilintili macerayı anlamak gerekiyor. Bu açıklamalar kapitalist dünyanın kendini izah etmeye yönelik çabalarıdır. Bunun alternatifi olarak ortaya çıkan sınıf temelli Marksist açıklama biçimleri de yine Batı merkezlidir.

Tarihin sonunun ilan edilmesi bu Avrupa merkezli açıklama biçimlerinin daha uzun süre inandırıcılığını sürdürmesine yetmiyor.
Burada iki sorun var: Birincisi; Avrupa'nın artık insanlık tarihindeki merkezi rolüne vurgu yapan bir tür kutsanmışlık misyonu inandırıcılığını kaybetmesi. Pek çok alanda biricikliÄŸini yitirmiÅŸ durumda. Henüz miras aldığı askeri, teknolojik vb üstünlüÄŸünü sürdürüyor olsa da artık bu alanlarda tek deÄŸil. Oryantalist kibirle küçümsediÄŸi öteki dünyalı DoÄŸulular, Asyalılar artık en az Avrupalılar kadar kapitalist üretim biçimlerine katılabiliyorlar. Japonların gösterdiÄŸi performans, Çin'in ekonomik potansiyeline karşı Avrupalılar ancak çok stratejik belli bir birikimin korunmasıyla direnebiliyor.

Kapitalizmin küreselleÅŸtiÄŸi bir dünyada özellikle finans kapitalizmi sanayi ve ticaret kapitalizminden farklı olarak sınırları aşındırmıştı. Daha da önemlisi kapitalizmin bizzat kendisi dönüÅŸüm geçirerek ulusdevleti aÅŸan bir mahiyet kazanmaya baÅŸlamıştı. Bu durumda Batı merkezli kapitalizmi sabitlemek ne kadar mümkün olabilirdi?
Ä°ÅŸte tam bu noktada ikinci temel soru gündeme geliyor: Kapitalizm küreselleÅŸtiÄŸine, insanlığın ulaÅŸabileceÄŸi en üst sistem olduÄŸuna göre bunun Avrupa merkezli açıklamasının gözden geçirilmesi gerekmez mi?

Kapitalizm doÄŸası gereÄŸi eklemlenerek, yeni ÅŸekiller alarak, farklı kültürleri bünyesinde eriterek ve o kültürlere uyum saÄŸlayarak küreselleÅŸiyor. Bu tanım aslında kapitalizme zımnen evrensellik iddiası da yüklüyor.
Ne var ki, yeni durumda artık ulusdevleti sırtında yük görmeye baÅŸlayan, gerektiÄŸinde kendi çıkarı için küresel politikalar üretmeye cüret eden ve dönüÅŸmekte olan bir kapitalist sistemle karşı karşıyayız. Sovyet coÄŸrafyasından sonra farklı alan ve kültürleri de eklemlemeye baÅŸlayan küresel yayılmacı sistem var artık. 

Bu yeni durum Batı dışı kültürlerin kapitalist dünyaya katılması için yeni bir tarih okumasını gerektiriyor. Nitekim Foreign Affairs'in internet sitesinde çıkan bir makalede Jeremy Adelman kapitalizmin doÄŸuÅŸ hikayesine DoÄŸuluları, ötekileri de katan yeni bir tarih okuması yapmış.
Batı merkezli tarih okuması yetersiz kalınca DoÄŸu'nun aslında bu sisteme ne büyük katkılarının olduÄŸu, onlar olmadan bu yapının geliÅŸmeyeceÄŸi izahı ilginç! Mesela Hindistan'ı merkeze alan pamuk ticareti ile Afrika'yı merkeze alan köle ticaretini olmazsa olmaz sayıyor. 12 milyon siyahi kölenin katkısı olmasaydı ya da Ä°ngilizlerin sömürge yönetiminde Hint pamuÄŸunun artı girdisi gerçekleÅŸmeseydi kapitalizm rekabet edemez, bu seviyeye gelemezdi.

Bir tür ironi içeren bu tarih okuması doÄŸru bir tespiti de içeriyor. Hindistan'ın üretimi, emeÄŸi, Afrikalıların alın teri ve insan gücün öteki dünyanın katkısıydı. Yani emperyalizm olgusu, savaÅŸ kapitalizmi olmasaydı Batı bugünkü seviyeye gelebilir miydi? Bu soruyu atlayıp sömürüyü masumlaÅŸtırarak, Batı dışı toplumlara kapitalizmi evrensel deÄŸer olarak benimsetme, meÅŸrulaÅŸtırma amaçlı yeni bir ekonomik tarih okuması bu.

Kapitalizm Avrupa'yı da aÅŸan bir sömürü sistemi haline geldi ama daha ikna etmeleri gereken büyük bir insanlık kitlesi ve insanlık hafızası var.

YENÄ°ÅžAFAK

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.