Kur'anın Gölgesinde Siyer (2)

SÄ°YERE GÄ°RÄ°Åž 2

            Kur'an'ın gölgesinde siyer baÅŸlığımız nasıl bir siyer okumaları yapmak istediÄŸimizin açık göstergesidir.

            DoÄŸru bir siyer yazmanın / doÄŸru bir siyer okuması gerçekleÅŸtirebilmenin en garantili yolu; bize, '' en güzel örnek '' olarak sunulan Hazreti Peygamber'in hayatına ve mücadelesine yönelik en sahih temel bilgileri ve rivayet yolu ile gelen haberleri deÄŸerlendirmemize yarayacak ilkeleri içerisinde barındıran, kendisinde ÅŸüphe olmayan Kur'an'dan öÄŸrenmek bir siyer okuyucusunun / araÅŸtırmacısının yapması gereken ilk tercihtir.

            Yürüyen Kur'an olan peygamberi Kur'an'dan öÄŸrenerek, Ä°slami davet ve mücadele sürecini; bu mücadele süreci içerisinde belirlediÄŸi tavır ve stratejileri, ortaya koyduÄŸu davranışların nedenlerini Kur'an'ın rehberliÄŸinde anlayabilir, hatta duygularını, düÅŸüncelerini, üzüntülerini, bize rivayet yoluyla gelmeyen ruhsal durumlarını, Kur'an'ın peygambere dair oluÅŸturduÄŸu atmosferin içeriÄŸinden öÄŸrenebiliriz. Bunun için Kur’an kendisine has bir yöntem ile bilgileri okuyucusuna / iman edenlere sürekli sunmaktadır.

            ''Kur'an'ın siyere dair bilgiler verirken izlediÄŸi belli baÅŸlı yöntemleri ise; haber tashihi (ifk hadisesinde olduÄŸu gibi) zaman, mekan ve ÅŸahıslardan müstaÄŸni anlatım, bazan hadiseyi özet olarak vermesi (isra hadisesi gibi) bazı yerlerde ayrıntılara yer vermesi(Zeyd b. Harise'nin haberindeki gibi) hadiselerin arka planını zikretmesi ve ÅŸahıs veya grupların gizlediklerini açığa çıkarması ÅŸeklinde '' sıralayabiliriz.⁽¹⁾

            Burada ÅŸunu rahatlıkla söyleyebiliriz: Kur'an, hiçbir kaynağın sunmaya ve deÄŸerlendirme yapmaya ehliyetli olmadığı konular olan, peygamberin iç dünyasına dair tahlilleri bize aktarırken / sunarken, bu konuda tek kaynak olduÄŸu bilgisini de bize verir.

            Siyerin sözlük anlamının; insanın gittiÄŸi yol, ortaya koyduÄŸu tavır ve hal demek olduÄŸu tanımlamasından yola çıktığımızda, Kur'an'ın bir çok ayetinin Rasulullahın bizzat hayat içerisinde bir durumuna dair olması ya da alacağı tavra iÅŸaret etmesi ve bazı konularda kendisini yönlendirmeye yönelik inmesi nedeniyle, Peygamberimizin hayatı ve mücadelesiyle ilgili olarak çok önemli çizgileri Kur'an'da bulabiliriz.

            Vahyin, peygamberin hayatı ve ortaya koyduÄŸu mücadelesiyle olan iliÅŸkisinin ve bu iliÅŸki ÅŸeklinin anlaşılmasına yönelik Muhammed Abid el-Cabiri '' Fehmü'l Kur'an '' adlı tefsir kitabında ÅŸu tespitleri yapmaktadır. '' Surelerin iniÅŸ sıralamasını belli aÅŸamalara ayırdık. Bunu yaparken de göreceli de olsa, Hazreti Peygamber'in sireti ile Kur'an'ın iniÅŸi arasındaki uyuma dikkat çekmeye çalıştık. Kur'an metni, 20 küsür yıllık bir süre içersinde parça parça inmiÅŸ olmakla beraber, surelerin birbirleriyle baÄŸlantısı oldukça güçlü bir mantık iliÅŸkisine dayanmaktadır. Nitekim herhangi bir sureyi kendisinden önce ve sonra inmiÅŸ olan surelerle birlikte deÄŸerlendirdiÄŸimiz ve bu surelerin yoÄŸunlaÅŸtıkları konuya dikkat ettiÄŸimizde, bu konu bütünlüÄŸünün o surelerin indiÄŸi dönemde Hazreti Peygamber'in ve sahabilerin yaÅŸadığı olaylarla birebir baÄŸlantılı olduÄŸunu, arada muazzam bir uyumun bulunduÄŸunu görmekteyiz. Ä°ÅŸte buradan açıkça anlamaktayız ki vahyin iniÅŸ süreci davetin gidiÅŸatı ile uyum arz eder.⁽²⁾

            Cabiri yaptığı çalışmanın '' Kur'an-ı siyer ile siyeri de Kur'an ile yorumlamak '' olduÄŸunu söylemektedir.⁽³⁾

            Kur'an; Peygamberin hayatını ve mücadelesini bize aktaran, herhangi bir kaynak yada kaynaklardan birisi deÄŸildir.

TebliÄŸ edilenin, tebliÄŸ eden hakkında bilgi vermesi açısından Kur'an, siyer kaynakları arasında ilk sırada yer almaktadır. Bu yüzden en sahih kaynaktır. Kur'an'ın en sahih kaynak olmasına yönelik birçok özellik sıralanabilir, bunlardan birisi de '' Kur'an'ın yaÅŸanan hadiselerle eÅŸ zamanlı olmasıdır. Zira Kur'an anlatımlarına kendi döneminde biri itirazının vuku bulmamış olması anlattığı hadiselerin sıhhatinin temel noktasıdır.''⁽⁴⁾

            Kur'an'ın ilk muhatabı, kendisine vahyedilenin ilk tebliÄŸcisi, ilk uygulayıcısı olan Hazreti Peygamberin; bu sorumlulukları çerçevesinde yaptığı mücadelenin, sıradan bir mücadele ÅŸekli olmadığını, vahiy-peygamber iliÅŸkisi ilahi temellere oturtulduÄŸunda doÄŸru anlaşılacaktır. Zira '' Kur'an canlı bir diyalog zemininde Hz. peygamber ve Müslümanlar ile müÅŸrikler, Yahudiler ve Hıristiyanların hazır bulundukları bir tarihsel ve toplumsal zeminde peyderpey nazil olmuÅŸtur. Dahası Kur'an tevhid ve ÅŸirk mücadelesinin yaÅŸandığı bir hayat sahnesinin tam ortasına bir ilahi müdahale biçiminde nazil olmuÅŸtur. Bu sebeple, Kur'an kuru bir söz, yavan bir metin deÄŸil, çok çetin bir tevhid mücadelesinin hikayesidir. Hayat olayları son derece çeÅŸitlilik arzettiÄŸi ve Kur'an da hayatın akışkanlığı içinde nazil olduÄŸu için, onu masa başında yazılmış bir metin gibi algılama  ve bu algıyla okuyup doÄŸru anlama imkanı pek yoktur.''⁽⁵⁾

            ''Sonuç olarak diyebiliriz ki Kur'an bize Hz. Peygamber ve sahabe neslinin örnekliÄŸinde bir Müslümanlık tecrübesi sunmuÅŸtur ''⁽⁶⁾

            Kur'an bize Peygamberin en güzel örnek olmasını harika bir bakış açısıyla sunar. Bu bakış açısını bize kazandırırken ''Kur'an'ın gözettiÄŸi temel hedef; Hz. Peygamberin hayatını bir bütün halinde tarihsel bilgi olarak aktarmak deÄŸil, nebevi boyutta inananlara modelliÄŸini ibret-öÄŸüt perspektifinden sunmaktadır. Ancak bu amaç, içeriÄŸin sıhhatini / tarihi boyutunu etkilememiÅŸ, yani Kur'an gözettiÄŸi hedefe ulaÅŸmak için kurgusal tarih anlatımına gitmemiÅŸtir ''⁽⁷⁾

            '''Ancak Kur'an'ın tarihe bakışı kendine özgüdür; hem önceki semavi dinlerin ve kitapların hem de tarihçilerin ve filozofların bakışından farklıdır. Zira Kur'an tarihi, geçmiÅŸi, yaÅŸanılan zamanı ve geleceÄŸi bir bütün halinde insanoÄŸlunun faaliyet sahası olarak görür. ''⁽⁸⁾

            Bu bakış açısıyla Kur'an tarih eÄŸitimi ve öÄŸretiminde çığır açmıştır. Kur'an zaman anlayışını deÄŸiÅŸtirmiÅŸ, olaylara üç boyutlu bakarak, tarihi; geçmiÅŸ, bugün ve gelecek boyutlu bir olgu ve süreç olarak deÄŸerlendirerek, bugün yeni yeni anlamaya çalıştığımız tarih felsefesine dair önemli materyaller sunmuÅŸtur. Böylece Kur'an ''tarih, felsefesine baÅŸlangıç teÅŸkil edebilecek bilgiler veriyor; Ä°slam tarihi usulünde ve felsefesinde geçerli olabilecek bir takım esaslar getiriyor. Bununla da kalmayıp tarih kavramını açıklayarak / anlamlandırarak tarihçiliÄŸin esasları olabilecek ilkeler ortaya koyar.''⁽⁹⁾

            Bu yönüyle Kur'an tarih çalışmalarına kaynaklık edecek bilgilerin ve bakış açılarının menba'ını oluÅŸturur.

            Kur'an böylece hem tarihi öÄŸretir hem de öÄŸretilen tarihten nasıl ders alınması gerektiÄŸini gösterir. Örneklemeler ile eÅŸsiz ve çok zengin bir tarih yorumu yapar.

''Ä°slam peygamberinin ve Müslümanların karşılaÅŸtıkları hadiselerden söz eden ayetler bir yandan tarih ÅŸuuru ve bilgisi kazandırırken diÄŸer yandan Müslümanların siyer ve megazi çalışmalarının konularını oluÅŸtur. Neticede Kur'an okuyucusu, Kur'an ile tarihe bakış arasında çok güçlü baÄŸlar olduÄŸunu görür. Ä°slam'ın tarih yorumunun bilincine varır. Kur'an'ın canlı ve ebedi bir bakışı olduÄŸunu kavrar.''⁽¹⁰⁾

            Hazreti Peygamber'in hayatını öÄŸrenmemiz / anlamamız / örnek almamız ve ortaya koyduÄŸu tevhidi mücadelenin hangi ilkeler üzerinden yapıldığını, en doÄŸru bir ÅŸekilde anlayabilmemiz için; Kur'an ve Siyer arasındaki iliÅŸki ÅŸeklini ve aralarındaki kopmaz bağı görmek durumundayız.

            Dolayısıyla Hazreti Peygamber'in hayatının Kur'an'dan bağımsız yazılamayacağını asla aklımızdan çıkarmamalıyız. Bununla beraber sadece Kur'an endeksli bir siyer yazmanın da birçok eksiÄŸi ve zaafları beraberinde getireceÄŸi bir gerçektir.

Bu noktada en önemli problem; Kur'anın siyer okumalarında ya da yazımında nasıl kullanılması gerektiÄŸine dair bir usul belirlenmesinde oluÅŸmaktadır.

            Kur'an'ın siyerde kullanılmasında baÅŸlangıçta muhtemelen bir çok hatalar ortaya çıkacaktır. Fakat doÄŸru bir tarih felsefesi ortaya konulabilmesi için bunun göze alınması gerekmektedir. DiÄŸer yönüyle zaten Ä°slam tarihi ve siyer, yeterince bilgi kirlenmesine ve eklemelere maruz kalmıştır. Bu süreç sonrasında Kur'an merkezli bir siyer yazımı bundan daha fazla probleme yol açmayacak bilakis daha gerçekçi bilgilere ulaÅŸmamızı saÄŸlayacaktır.

            Kur'an'ın gölgesi altında siyer okunmaları yapmak, bizi birçok hata ve zaaftan arındırırken, tarihsel olarak birçok karanlık kalan alanları da bize aydınlatma fırsatını verecektir.

Peygamber tarihi olarak belirleyebileceÄŸimiz tarihsel dilimde, hakkında rivayet bulunmayan birçok konu, birçok tarihsel aralık içerisinde geliÅŸen olaylar hakkında; mesela Rumların çok kısa zamanda Farsları yeneceklerini bildirir ve ikisi arasındaki savaÅŸa temas eder. Ayetin nazil olduÄŸu tarih ve Müslümanların durumu dikkate alındığında; Müslümanların hangi durumda ve zamanda olursa olsun, küresel bir siyaset mantığında olması gerektiÄŸi yorumunu yapmamızı saÄŸlar.

En önemlisi, Ä°slami davet sürecinin boyutlarını / aÅŸamalarını Kur'an'ın rehberliÄŸinde analizler yaparak anlamaya çalışmak, nebevi metodun hangi ilkeler üzerine oturduÄŸunun belirlenmesini kolaylaÅŸtıracaktır.

            Bütün bu çalışmalara raÄŸmen bugün Peygamberimize dair en önemli problemimiz '' peygambere ve peygamberin hayatına dair olguları '' anlama sorunuyla bizi karşı karşıya bırakmaktadır. Yeryüzünde Ä°slam peygamberi Hazreti Muhammed kadar hakkında söz söylenmiÅŸ bir ikinci ÅŸahsiyetin olmadığı düÅŸünülürse, hala bir anlama problemiyle karşı karşıya olmamız, anlaşılır gibi deÄŸildir.

            Bu yakıcı sorundan yola çıktığımızda bütün bu yapılan çalışmaların üzerine; peygamberi ve hayatını anlama ve Ä°slam tarihini doÄŸru okumayı gerçekleÅŸtirebilmemiz için yeni çalışmalara, yeni usullere ihtiyacımız olduÄŸu ortadadır. Daha fazla bu konuda geç kalınmadan bir tarih felsefesi oluÅŸturmak, anlama sorunun çözümlenmesinde en önemli adımlardan birisi olarak düÅŸünülmelidir. Bununla birlikte '' Siyer HermenötiÄŸi '' oluÅŸturmak pekala mümkündür ve kuÅŸkusuz böyle bir bakış, siyere yeni açılımlar da getirecektir.⁽¹¹⁾

            Peygamberi anlamaya yönelik bir baÅŸka çalışma yöntemi de '' sahabe modelliÄŸine '' baÅŸvuran bir usul üzerinde çalışma yapılabilir.⁽¹²⁾ Bu yöntem, peygamberi anlamaya yönelik çok önemli katkılar saÄŸlayacaktır.

            Hazreti peygamberi anlamada '' sahabe modelliÄŸi '' onunla beraber yaÅŸayan, onu gören,, ondan duyan, ona iman eden ve hepsinden ötesi onun arkadaşı olan insanların, Hazreti Peygamberi nasıl anladıkları bizler için son derece kıymetlidir. Sahabe modelliÄŸi '' nebevi modelliÄŸi '' anlamada ciddi katkı saÄŸlayacaktır.

Sahabe modelliÄŸinde Allah'ın yönlendirmeleri dikkat çekicidir. Allah, sadece inanç boyutunda olmamak kaydıyla, inananları Elçisine karşı davranışları hususunda uyarmakta, hayatın her alanına  dair iliÅŸkileri konusunda onlara rehberlik etmektedir.⁽¹³⁾

            Kur'an'ın peygamber-sahabe iliÅŸkilerindeki yönlendirmeleri, dikkatlice incelendiÄŸinde; o tarihsel dilimi, toplumu, toplumsal anlayışı, toplumsal deÄŸiÅŸimi ve aÅŸamalarını, zihinsel anlayışların ÅŸekilleniÅŸini detaylı bir biçimde gözlemleyebiliriz. Sahabe modelliÄŸi peygamberi anlamaya yönelik yöntem olarak benimsendiÄŸinde nebevi modelliÄŸin anlaşılmasında çok önemli katkılar saÄŸlayabileceÄŸi ortadadır. Dolayısıyla her yeni çalışmanın beraberinde sorunları da getirebileceÄŸi hassasiyetini kaybetmeden, yeni çalışmaların kazandıracağı faydaları hesap ederek; katkı saÄŸlayabilecek her türlü çalışmayı yapmaktan kaçırmamamız gerekmektedir. Bütün bu çalışmaların sıhhati için ise Kur'an'ın ölçüyü / çerçeveyi belirlemesi gerekmektedir.

            Bizim siyer okumalarımızda, Kur'an ile siyer arasındaki karşılıklı anlam baÄŸlılığını asla aklımızdan çıkarmadan; Kur'an-ı anlamak için siyerin, siyeri anlamak için Kur'an'ın mutlak anlamda gerekliliÄŸini siyer okumalarımızın ilk ÅŸartı olarak kabul etmeliyiz / etmekteyiz.

            Siyere giriÅŸ konularına devam edeceÄŸiz.

            Siyer okumalarında Kur'an yolumuzu nasıl aydınlatmakta bizi nasıl yönlendirmektedir?

Kur'an bize doÄŸru bir siyer okumaları gerçekleÅŸtirebilmemiz için hangi anahtarları vermekte hangi prensipleri önümüze koymaktadır.?

            Bize nasıl bir bakış açısı vermektedir?

            Hangi temel prensipler üzerinden hareket etmemiz gerektiÄŸine, sonraki yazılarımızda deÄŸinmeye çalışacağız.

            Selam ve dua ile

            Veysel Ocak

 

1. Siyere GiriÅŸ  Åžaban Öz  Ankara Okulu Yay. S: 77-78

2. Fehmü'l Kur'an Muhammed Abid el-Cabiri Mana Yay. C.1 S:15

3. Fehmü'l Kur'an Muhammed Abid el-Cabiri Mana Yay. C.1 S:16 - Kur'an'a GiriÅŸ Muhammed Abid el-Cabiri Mana Yay. S:378

4. Siyere GiriÅŸ  Åžaban Öz  Ankara Okulu Yay. S: 77

5. Bilge Adamlar Dergisi Mustafa Öztürk  Aralık 2013 S: 102

6. Bilge Adamlar Dergisi Mustafa Öztürk  Aralık 2013 S: 112

7. Siyere GiriÅŸ  Åžaban Öz  Ankara Okulu Yay. S: 77

8. Ä°slam tarihi ilk dönem Sabri Hizmetli Ankara Okulu Yay. S: 48

9. Ä°slam tarihi ilk dönem Sabri Hizmetli Ankara Okulu Yay. S: 50

10. Ä°slam tarihi ilk dönem Sabri Hizmetli Ankara Okulu Yay. S: 53-54

11.Siyere GiriÅŸ  Åžaban Öz  Ankara Okulu Yay. S: 54

12.Siyere GiriÅŸ  Åžaban Öz  Ankara Okulu Yay. S: 49

13. ( 2 / Bakara 104 ) ( 8 / Enfal 24 ) ( 33 / Ahzab 69 ) ( 24 / Nur 62-63 )

( 58 / Mücadele 11)  ( 49 /  Hucurat 1-2) vs