Kur'an'ın Gölgesinde Siyer (1)

SÄ°YERE GÄ°RÄ°Åž 1

             Arapça siret kelimesinin çoÄŸulu olan siyerin sözlük anlamı; insanın gittiÄŸi yol, ortaya koyduÄŸu tavır ve hal demektir. Bu anlamından dolayıdır ki ; Hazreti Peygamber'in hayatını anlatan eserlere siyeri nebi yada sadece siyer denir.

            Neden siyer sorusuna birçok cevap verilebilir.

            Bu cevapların hepsinden en önemlisi ise; bir Müslüman olarak teslim olduÄŸumuz dinin kitabının bize  '' en güzel örnek olarak ''sunmuÅŸ olduÄŸu peygamberimizin hayatını öÄŸrenmenin, üzerimize bir görev ve sorumluluk olduÄŸudur.

            Bu görev ve sorumluluk çerçevesinde Hazreti Peygamber'in hayatını öÄŸrenirken; onlarca  peygamber anlatısının / öÄŸretisinin içerisinden en doÄŸrusunu / sahihini belirlemek, anlatıların içerisindeki doÄŸruları alarak doÄŸru bir peygamber tasavvuruna sahip olmamız gerekmektedir.  

            Zira doÄŸru bir peygamber tasavvuru olmadan, insan olarak / halife olarak yaratılış amacımızdaki misyonu; ilahi vahyin projesine uygun bir dünya inÅŸa etmeyi baÅŸarmamız mümkün deÄŸildir.

            Ä°lahi projenin mimarı olan peygamber ( a.s) bir rehber olarak doÄŸru öÄŸrenilip, anlaşılamaz ise; projenin tamamlanmasına yönelik mücadelede, imam kitabın önderliÄŸi de sorunlu olacaktır.

            Bu mücadeleye imam kitabın önderlik edebilmesi için vahyin ilk muhatabının, ilk tebliÄŸcisinin, ilk uygulayıcısının doÄŸru anlaşılması ve doÄŸru öÄŸrenilmesi gerekmektedir. Bütün bunlarla beraber peygamber efendimizin, ilahi vahyin doÄŸrultusunda belirlediÄŸi tavır ve ortaya koyduÄŸu davranışların doÄŸru öÄŸrenilmesi / algılanması / anlaşılması gerekmektedir.

            Hazreti Peygamber'in hayatını öÄŸrenmek isteyenlerin önünde en büyük engel olarak, çok farklı peygamber anlatılarının oluÅŸturduÄŸu birden fazla peygamber tanımı ve tasavvurunun olmasıdır.

            Farklı peygamber algılarını tasnifleyen bir çalışmada üç Muhammet mukayesesi yapılmaktadır.(1)

Üç Muhammed’den hangisi, Kur'an’ın '' en güzel örnek ''olarak sunduÄŸu Muhammed’tir sorusunun cevabının bilinmesi Muhammed ümmeti için hayati bir sorudur. Zira Kur'an’ın Muhammed’i / bize örnek olarak sunulan peygamber '' tarihin ender ÅŸahit olduÄŸu insanlık hamlelerinden birini gerçekleÅŸtirmiÅŸtir. Onun misyonunu sürdürme yükümlülüÄŸü ise, Ä°slam ümmetine ait bir yükümlülüktür ''(2)ÅŸimdi Muhammed ümmetinin bireyleri olarak bizler, bu yükümlülüÄŸümüzü yerine getirebilmek için Kur'an'ın Muhammed’ini tanımak zorundayız.

            Bu hayati soruya cevap ararken, baÅŸlama noktasını bize '' en güzel örnek ''olarak sunan kaynaktan baÅŸlamak en doÄŸru yol olacaktır. Çünkü biz; '' Kur'an-ı Peygamberle tanıdık. Peygamberi tanıyacağımız en sahih, en birincil ve en çaplı kaynak Kur'an'dır. Nasıl ki Kur'an-ı Peygambersiz anlamaya çalışmak anlama soruna yol açıyorsa, Peygamberi Kur'ansız anlamaya çalışmak da aynı soruna yol açacaktır.'' (3)

            Madem teslim olduÄŸumuz dinin kitabı bize, Hz. Muhammed'i '' en güzel örnek ''olarak göstermektedir, o zaman üç Muhammed’den örnek gösterilen Muhammed'in ilkesel izlerini kitapta / kitabımızda bulabiliriz.

            Bize örnek gösterilen prototipin özelliklerini, sıfatlarını, üstlendiÄŸi misyonun ve sorumlulukların alanına dair bilgilerin, iÅŸaretlerin / izlerin, kendisini örnek gösteren kitapta olması son derece doÄŸal bir durumdur. Bu doÄŸal durum gereÄŸi ÅŸunu söyleyebiliriz; ''Hz. Peygamberi en iyi öÄŸrenebileceÄŸimiz kaynak, onu peygamber olarak atayan ilahi kaynaktır. Bir kiÅŸiyi bir göreve atayan makam, o kiÅŸinin ÅŸahsiyetini, meziyetlerini, varsa zaaflarını daha iyi bilir ve görev alanını, yükümlülüklerini, yetkilerini o makam belirler. Bu makam ilahi makam, görev peygamberlik, atayan Allah ve atanan da peygamber ise, bunun böyle olması kaçınılmazdır ve kesindir. ''(4)

            Bir de Hazreti AiÅŸeden gelen '' O yürüyen Kur'andı ''haberini aldığımızda / rivayetini öÄŸrendiÄŸimizde; doÄŸru kapıda / doÄŸru adreste olduÄŸumuzu ve doÄŸru bir baÅŸlangıç yaptığımıza mutmain olduk.

            Hazreti AiÅŸenin Hz. Peygamberi tanıtmak için söylediÄŸi o muhteÅŸem tanımlamayı iki yönlü anlamaya tabi tuttuÄŸumuzda '' O yürüyen Kur'andı ''sözlerindeki anlamlılığı / bütüncüllüÄŸü / et ile tırnak gibi birbirinden ayrılamaz iliÅŸkisini kavrayabiliriz.

            Hazreti AiÅŸeden gelen bu tanımlama, '' Hazreti Peygamber'in hayatını öÄŸrenmek isteyenlere kaynak olarak, Kur'an-ı önerirken aynı zamanda Kur'an-ı daha iyi kavramak için de onun hayatının iyi kavranması gerektiÄŸi mesajını vermektedir. ''(5)

            Bu muhteÅŸem tanımlama bize, siyer okumalarımız için birincil kaynağı da göstermiÅŸ olmaktadır.

            '' TebliÄŸ edilenin, tebliÄŸ eden hakkında bilgi vermesi açısından Kur'an siyer kaynakları arasında ilk sırada yer almaktadır. Kur'an sadece siyerin ilk kaynağı deÄŸil, aynı zamanda Hazreti Muhammed'in hayatına dair bilgi veren en sahih kaynak olma özelliÄŸine de sahiptir.''(6)

            Peygamber Efendimizin hayatını öÄŸrenmede, siyer okumaları yapılırken, Kur'an'ın temel kaynak olmasının yanında diÄŸer kaynaklarında deÄŸerlendirilmesinin çok önemli olduÄŸunu kabul etmeliyiz.

            Zira '' hazreti peygambere veya yaÅŸadığı döneme veya yetiÅŸtirdiÄŸi nesillere veya söylediklerine ait olan her ÅŸey bir ÅŸekilde ona ve hayatına kaynaklık etmektedir. '' (7)

            Dolayısıyla peygamberi, Peygamber Efendimizin hayatını ve mücadelesini anlamamıza yardımcı olacak bütün ilmi disiplinler ve bu disiplinlere ait kitaplar, siyer okumalarında baÅŸvuru kaynağı olarak kullanılması gerektiÄŸine inanmaktayız ki, biz bunu yaparak siyer okumaları gerçekleÅŸtirmeye çalıştık.

            Bir grup arkadaÅŸ ile on yıldan fazladır siyer okumaları yapmaktayız. Yukarıda bahsettiÄŸimiz gibi Peygamber Efendimizin hayatı ve mücadelesini anlamaya yardımcı olacak bütün ilmi disiplinlere ait kitaplardan faydalandık.

            Bu yardımcı kitaplardan faydalanırken, Peygamber Efendimizin hayatını anlamada temel referans kaynağımız olan Kur'an; bu kaynaklardan faydalanmada / faydalanmaya yönelik usul ve bakış açısı belirlerken bize ölçü ve hakem olmuÅŸtur.

            Zira Kur'an '' aynı zamanda sirete dair nakledilen bir haberin sıhhati için ölçü konumunda ''(8)  ve  '' peygamberin hayatına yönelik bir tasavvur oluÅŸturmada mihenk taşı '' (9)olmasından dolayı bu tarz bir okuma yapmayı benimsedik.

            Åžüphesiz ki siyer okumalarında yardımcı kaynaklara sirayet etmiÅŸ problemlerden arınmak ve bu problemleri aÅŸmak, bu problemlerden etkilenmemek için bir yöntem de belirlemek durumundaydık.

            Bir usul belirlemeye geçmeden önce; yardımcı kaynaklardan faydalanırken bir usul sahibi olmanın, bir usul belirlemenin yetmeyeceÄŸinin farkındaydık. Bir de siyer kaynaklarına sirayet etmiÅŸ uydurmaları, karışmış bilgileri ve bu uydurmaların karışma ÅŸekli ve mantığının bilinmesi, analiz edilmesi gerekmekteydi.

            Siyer kaynaklarımıza sirayet etmiÅŸ uydurmaları, ilaveleri ve oluÅŸturulan kurguları genel olarak sekiz baÅŸlık altında toplayabiliriz.

Bunlar;

''1. SeçilmiÅŸ ve tercih edilmiÅŸ malzeme

2. Aşırılmış ve adapte edilmiş malzeme

3. ÜretilmiÅŸ (inÅŸai) malzeme

4. Değiştirilip kurgulanmış malzeme

5. Telif edilmiÅŸ malzeme

6. Yüceltme temelli abartılmış malzeme

7. Mutlak ve karıştırılmış malzeme

8. Kurandaki bazı ayetleri delil alarak kurgulanmış malzeme''(10)    

            Hangi amaçla olursa olsun oluÅŸturulmuÅŸ / kurgulanmış bilgiler ve bu bilgilerden oluÅŸmuÅŸ menkıbelere ve hikayelere, yüceltmek amacıyla eklenmiÅŸ mitolojik altyapılı abartılı aktarımlara karşı  usul açısından bir filtre / arıtım sistemi oluÅŸturmak gerekiyordu.

            Filtre istasyonunda arıtma iÅŸlemini; siyer kaynaklarına hangi yöntem, mantık ve amaçlılıkla (uydurmalar, eklemeler, tercihler, bakış açıları ve taassup kaynaklı ) problemli bilgiler karışmaktadır, yukarıdaki maddeler çerçevesinde bunları belirleyerek önlemlerimizi aldık / almaya çalıştık.

Bunlardan bazıları:

'' Tarihsel baÄŸlam;rivayetleri tarihsel baÄŸlam içerisinde deÄŸerlendirmek, Ä°nsani boyutun dikkate alınması; Hazreti Peygamber'in beÅŸer yönünün ön plana çıkarılması ve insanüstü anlatımların yoÄŸunluÄŸundan kurtarılması, Akılla - mantık süzgecive Dönemsel siyasi olayların bilgisine sahip olma;(11)  ve tek boyutlu okumalardan, sınırlanmış ve çerçevelenmiÅŸ bakış açılarındankaçınmak gibi yöntemsel  prensipler benimseyerek okumalar gerçekleÅŸtirdik.

            BelirlediÄŸimiz yöntem doÄŸrultusunda ve Kur'an'ın belirlediÄŸi ölçü çerçevesinde siyer okumaları yaparken; temel kaynağımızın Kur'an olması hasebiyle dersimize isim verme hakkını da elinde bulundurmaktadır. Bu yüzden yaptığımız derslere Kur'an'ın gölgesinde siyer ismini verdik. Bu köÅŸede de ömrümüz ve saÄŸlığımız yettiÄŸi sürece bu baÅŸlık altında yazılarımızı yazacağız.

            Kur'an'ın gölgesinde siyer dersleri yaparken, temel referans kaynağımız Kur'an'ın yanında bize katkı saÄŸlayacak bütün ilmi disiplinlere dair kitaplardan belirlediÄŸimiz usul çerçevesinde faydalandığımızı söylemiÅŸtik.

Siyer okumalarımızda faydalandığımız kaynaklar ve ilmi disiplinlere dair ÅŸöyle bir sıralama yapabiliriz:

Siyere dair bilinen klasik ana kaynaklar;

            Temel kaynağımız Kur'an, Hadisler, Risaleler, Tarihsel vesikalar, Åžiirler, Sözlü ÅŸifahi kaynaklar''(12)yanında '' Arap dili ve edebiyatı, Ensab, CoÄŸrafya, Genel tarih, Temel Ä°slami ilimlerden tefsir, hadis, fıkıh, Sosyoloji, Psikoloji, Ekonomi, Antropoloji, Siyaset, Arkeoloji ''(13) gibi ilim dallarından; genel tarih, sosyoloji, psikoloji ve siyaset ilimlerinden ve siyere katkı saÄŸlayabilecek bilgilerden faydalandık.Zira '' basit anlamı ile siyerin karşılığı olarak Hazreti Peygamber'in hayatı ve mücadelesinin Ä°slami bilimlerin ''(14)ve diÄŸer ilimlerin ilgi alanına girdiÄŸini düÅŸünmekteyiz .

            Bu bilimsel disiplinlerden edindiÄŸimiz bilgilerinden faydalanmak, peygamber efendimizi anlamada bize çok farklı ufuklar açmıştır. ÖrneÄŸin Hicreti: hicret sosyolojisiyle okumak, hicreti anlamada; anlamaya dair büyük bir lezzeti gönlümüze / aklımıza sunarken, hicretin yakın zamana kadar niçin anlaşılmadığının da ipuçlarını bize vermiÅŸtir.

            Hicreti; Hicret Sosyolojisiyle anlamaya yönelik çalışmaları yapanların en başında gelen, hatta ilklerinden olan Ali Åžeriati'ye bu konuda bize bıraktığı düÅŸünsel miras için sonsuz rahmet diliyorum.

            Yakın zamana kadar kullanılmamış bu bilim dallarından siyerin nasıl yararlanacağı önemli bir meseledir. Dahası bu bilim dallarının siyerde kullanılmasının usulün nasıl olmalıdır? Sorusuna ÅŸimdilik yeterli cevap verilememektedir.

Zaten siyer okumalarımızda cevabı verilmemiÅŸ / verilememiÅŸ birçok soruyla karşılaşıyoruz.         

            '' Hala ilk Ä°slam toplumuna dair sosyolojik, Hazreti Peygamber'in, inananların veya müÅŸriklerin ruhsal durumlarına, davranış biçimlerine dair psikolojik ciddi çalışmalardan mahrum olduÄŸumuz ''(15)yakıcı bir gerçek olarak karşımızda durmaktadır.

            Yukarıda belirlediÄŸimiz eksikliklerle ilgili olarak '' siyer felsefesinden ve siyer sosyolojisinden de bahsetmemiz gerekecektir. Hem çerçevesi, yöntemi, sınırları gibi disiplin hakkında fikir beyan etmesi, hem de içerik itibariyle sistemli düÅŸünmeye katkı baÄŸlamında siyer felsefesine, Hazreti Peygamber'in oluÅŸturduÄŸu yeni toplumu tam manasıyla tanımak için de siyer sosyolojisine ihtiyaç duyulmaktadır. ''(16)

            Siyer çalışmalarında bütün disiplinlerden faydalanırken yaptığımız siyer okumasında kategorik bir endiÅŸe taşımadık yada bir kategori belirleyerek okuma yapmamız gerektiÄŸine dair zorunlulukla kendimizi sınırlandırmaya mecbur hissetmedik.

BilindiÄŸi üzere, tarihçiler kendi kabulleri, bilimsel bakışları veya tarih tezlerine göre tarih yazım türlerini farklı kategoriler altında toplamışlardır.

            Siyer yazıcılığında da tarihçilerimiz siyeri; dönem, amaç, metodoloji ve kabullere göre dört ana grupta toplamışlardır.(17)

            Biz bu dört ana grup ve bu ana grupların içersindeki siyer türlerine dair kitaplardan ulaÅŸabildiklerimizin tamamından faydalanarak okumalar gerçekleÅŸtirdik.

Bu kadar geniÅŸ bir yelpazeye sahip bir çalışmanın usul açısından uygun olup olmadığı konusunda çalışmamızı sınırlandıracak yada baskılayacak anlayışa zihnimizde yer vermedik. Anlamayı kolaylaÅŸtıracak / anlamayı saÄŸlayacak zemin ve usul ne kadar geniÅŸ ve çeÅŸitlilik içerir ise insanın ufku da o denli geniÅŸ oluyor.

            Bu çabalarımızdan istenilen sonucun elde edilip edilmediÄŸine / baÅŸarılı olup olmadığımızla ilgili deÄŸerlendirmeler yapmak yerine ÅŸunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki, böyle bir çalışmayı yapmak bize engin ufuklar açarak, peygamber efendimize olan muhabbetimizi / aÅŸkımızı öyle arttırmıştır ki, bu yaptığımız çalışmalardan elde ettiklerimizi sizinle paylaÅŸmaya / paylaÅŸma sorumluluÄŸuna sürüklemiÅŸtir. Bu ve bundan sonraki yazılar bu çalışmada elde ettiÄŸimiz bilgilerin, muhabbetin, aÅŸkın paylaşımından baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildir.

Siyere giriÅŸe devem edeceÄŸiz.

Selam ve dua ile

Veysel Ocak

 

1. Üç Muhammed. Mustafa Ä°slamoÄŸlu. Denge yayınları

2. Üç Muhammed. Mustafa Ä°slamoÄŸlu. Denge yayınları S:12-13

3. Üç Muhammed. Mustafa Ä°slamoÄŸlu. Denge yayınları S:12

4. Üç Muhammed. Mustafa Ä°slamoÄŸlu. Denge yayınları S: 211

5. Siyer bilgisinin deÄŸeri ve önemi. Yılmaz çakır Haksöz dergisi

6. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 76- 77

7. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 75

8. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 78

9. Üç Muhammed. Mustafa Ä°slamoÄŸlu. Denge yayınları S: 211

10. Siyeri Farklı Okumak II. Mehmet azimli. Ankara Okulu yayınları S: 11 ... 21

11. Siyeri Farklı Okumak II. Mehmet azimli. Ankara Okulu yayınları S: 21 ... 25

12. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 76

13. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 28-29

14. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 28

15. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 29

16. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 31

17. Bkz. Siyere giriÅŸ. Åžaban Öz. Ankara Okulu yayınları S: 23 ... 28 ]