Tarihçi Zürcher: Milli Mücadele'nin hazırlığı 1915'te yapıldı

Hollandalı tarihçi Eric Jan Zürcher, Milli Mücadele kararını alanların Ä°ttihat ve Terakki Fırkası'nın liderleri olduÄŸunu ve Osmanlı'nın son dönemi ile Türkiye Cumhuriyeti arasında bir süreklilik bulunduÄŸunu ifade ederek resmi tarih tezlerinin yanlış olduÄŸunu ifade etti.

Zürcher, DERÄ°N TARÄ°H dergisinin Mayıs sayısında Osmanlı'nın son döneminde yönetimi elinde bulunduran Ä°ttihatçıların 1. Dünya Savaşı esnasında medreseleri Maarif Nezareti'ne baÄŸlayarak Åžeyhülislam'ı kabineden çıkardıklarını belirterek Cumhuriyet döneminde baÅŸlayan siyasi tablonun bu dönemde ortaya çıktığını söyledi.

Milli Mücadele kararını alanların Ä°ttihat ve Terakki liderleri olduÄŸunu belirten Zürcher, röportajında ÅŸu ifadeleri kullanıyor:

"Bu kararın (Milli Mücadele kararı) hazırlık süreci 1915 Çanakkale Muharebelerine kadar gider. Savaşın kaybedilmesi halinde Ä°stanbul'un iÅŸgaline karşılık mücadelenin Anadolu içlerinde devam ettirilmesi fikri doÄŸmuÅŸtu. 1. Dünya Savaşı'nın soınunda planlar yapıldı. Silahlar saklandı. Askeri kadrolar gizlice Anadolu'ya gönderildi. Bir hazırlanma ve teÅŸkilatlanma süreci söz konusu. Anadolu'da kilit noktada yine Ä°ttihat ve Terakki liderleri yer almaktaydı. 19 Mayıs 1919'dan önce pek çok Ä°ttihat ve Terakki üyesi Anadolu'ya gönderilmiÅŸti."

Planlanan faaliyetlerin 1918 sonunda Trakya'da, doÄŸuda Kars ve Ardahan'da hemen baÅŸladığını belirten Zürcher, sözlerini ÅŸöyle sürdürüyor:

"Öncelikle kamuoyunu uyandırmaya çalışıyorlar ki bu konuda Cemiyet'in ÅŸubeleri aktif çalıştı. Ancak bu süreçte bir cumhuriyet fikri yoktu. Amaç toprakları iÅŸgalden kurtarmaktı. Cumhuriyet fikri Milli Mücadele sonunda çok geç bir tarihte tezahür ediyor. Bu fikir 1922'de Mustafa Kemal ve çevresindekilerin söylemleriyle ortaya çıkmıştır."

KEMALÄ°ZM VE Ä°TTÄ°HATÇILIK

Kemalizmin tek olmadığını çeÅŸitli Kemalizmler bulunduÄŸunu ifade eden tarihçi Zürcher, Sovyetler'e, faÅŸizme ve liberalizme yakın Kemalistler bulunduÄŸunu ifade ediyor. Kemalizmin de Ä°ttihatçılığın da teÅŸekkülünü Osmanlı'nın son dönemindeki fikri akımlara borçlu olduÄŸunu savunan yazar, bu dönemde milliyetçiliÄŸin içeriÄŸinin deÄŸitiÄŸini ifade ediyor. Zürcher, Cumhuriyet sonrasında Osmanlı Müslüman milliyetçiliÄŸinin etnik Türk milliyetçiliÄŸine dönüÅŸerek laiklik fikrinin ortaya çıktığını kaydediyor.

Åžükrü hanioÄŸlu'na atıfla devrimlerin sürekli tartışıldığını fakat iktidardakilerin bu sivri fikirlere katılmadıklarını belirten Zürcher, Cumhuriyet döneminde harf, kıyafet gibi devrimleri savunan radikallerin iktidara geldiÄŸini söyledi. Zürcher, Cumhuriyet'in kurucu kadrosunun Enver ve Talat PaÅŸalardan çok Abdullah Cevdet'in fikirlerine yakın olduÄŸunu söylüyor.

MUSTAFA KEMAL - ENVER PAÅžA REKABETÄ°

Enver PaÅŸa'nın Cumhuriyet öncesinde Mustafa Kemal'den daha üst rütbede olduÄŸunu ve onu rakip olarak görmediÄŸini belirten Zürcher, Mustafa Kemal'in Ä°ttihat ve Terakki'ye geç katıldığını ve Enver PaÅŸa ile Kazım Karabekir gibi karar vericiler kısmında yer almadığını söylüyor.

Zürcher, 1. Dünya Savaşı sonuna kadar Mustafa Kemal'in Enver PaÅŸa'ya rakip olmasının söz konusu olmadığını ifade ederek bu konuda ÅŸu görüÅŸleri dile getiriyor:

"SavaÅŸtan sonraki geliÅŸmeler dengteleri deÄŸiÅŸtiriyor. Çünkü imparatorluk çökmüÅŸ, bundan da Enver ve Talat PaÅŸalar sorumlu tutulmuÅŸtu. Buradan bakılınca Mustafa Kemal'in o dönem cemiyetin lider kadrosunda olmaması büyük bir ÅŸans oldu. 1919 - 1921 yıllarında Mustafa Kemal onlardan adım adım uzaklaÅŸarak kendi iktidarını kuracaktır. Enver PaÅŸa o sırada dışardaydı, geri dönmeye çalışsa da olmadı.

1921 Eylül'ünde kazanılan Sakarya Savaşı dengeleri Mustafa Kemal adına deÄŸiÅŸtiren bir diÄŸer olaydır. Milli Mücadele'yi yöneten kadro için savaÅŸ öncesi durum çok tehlikeliydi ve bu vaziyetten kıl payı kurtuldular. Zaferden sonra Mustafa Kemal PaÅŸa'nın liderliÄŸi pekiÅŸirken Enver PaÅŸa'nın yıldızı söndü. Bunu kendisi de anlıyor ve Batum'a gidiyor. BaÅŸarılı bir liderin sahneden çekildiÄŸi ve yeni bir liderin Türkiye Cumhuriyeti'ni kurduÄŸu rekabetin hikayesi özetle bu."