İstiklal Mahkemelerinin 95 yıllık esrar perdesi bir bir aralanıyor

Sabah'ın haberine göre, TBMM Kütüphane ve ArÅŸiv Hizmetleri BaÅŸkanlığı tarafından yapılan Ä°stiklal Mahkemeleri zabıtlarına iliÅŸkin tasnif çalışmaları neticesinde, 95 yıllık esrar perdesi aralandı. 11 Eylül 1920 tarih ve 21 numaralı "Firariler Hakkında Kanun" ile kurulan ve pek çok yerde "seyyar mahkeme" hüviyeti kazanan bu mahkemelerin daha sonra kapsamının adım adım geniÅŸletildiÄŸi görülüyor.

Ayrıca söz konusu mahkemelerin, "dönemin iktidar güçlerine karşı geliÅŸen muhalefete yönelik 'özel ve siyasi' yargılama/cezalandırma mekanizmasına dönüÅŸtüÄŸü" iddiaları da bizzat bu mahkemelerin zabıtlarıyla gün yüzüne çıkmış oluyor.

MECLÄ°S'Ä° YOK SAYDILAR

Ä°stiklal Mahkemelerinin görevleri ve bakacakları davaların konuları, farklı zamanlarda çıkan kanunlarla belirlendi. Bu kanunlara iliÅŸkin Meclis'teki yasama çalışmaları da oldukça enteresan bilgiler sunuyor. Bu mahkemelerin, çoÄŸu kez kendi kuruluÅŸ yasalarına aykırı tutum ve davranışlar içine girdiÄŸi, idamlarda TBMM'nin onay ÅŸartının dönemsel olarak kaldırıldığı, yine yasayla belirlenen mahkeme heyetinin üye sayılarının "duruma göre" deÄŸiÅŸtirildiÄŸi görülüyor.

MAHKEME ÜYELERÄ° SEÇÄ°LDÄ°

Ä°stiklal Mahkemeleri Kanunu kabul edildikten sonra 20 Eylül 1920 tarihinde mahkeme üyelerinin seçimine karar verildi. Buna göre yirmi bir kiÅŸinin Ä°stiklal Mahkemelerine toptan seçilmesine ve yedi mahkemeye üçer üçer dağıtılmasına dair teklif sunularak kabul edildi. Bu teklifin ardından seçimlere geçildi. 144 milletvekili oy kullanırken, bunlardan 14'ü çekimser kaldı. Buna göre 72 ve üzeri oy alan milletvekilleri üye olarak seçildi fakat diÄŸer on beÅŸ üye için yeniden seçim yapılmasına karar verildi. Bu oylamada 21 Eylül 1920 tarihli görüÅŸmelerde üye seçimine yeniden devam edildi.

KILIÇ ALÄ° YETERLÄ° OYU ALAMADI

Bu oylama sonucuna göre, Antalya Milletvekili Rasih Efendi (65), Ayıntab Milletvekili Kılıç Ali Bey (58), Bursa Milletvekili Osman Nuri Bey (57), Bursa Milletvekili Necati Bey (56), Canik Milletvekili Emin Bey (55), MenteÅŸe Milletvekili Tevfik RüÅŸdi Bey (45), Cebelibereket Milletvekili Ä°hsan Bey (45), Elaziz Milletvekili Hüseyin Bey (41), Kastamonu Milletvekili Suad Bey (41), Biga Milletvekili Hamdi Bey (41), Bayezid Milletvekili Atıf Bey (37), Kozan Milletvekili Fikret Bey (37), Isparta Milletvekili Hacı Tahir Efendi (31) oy aldı. 22 Eylül 1920 tarihli üçüncü oylamada ise 144 milletvekili oy kullandı ve 67'sinin çekimser olduÄŸu görüldü. Bu seçimde tüzük gereÄŸi en çok oy alanların seçilmesi gerektiÄŸinden oylama sonucunda Antalya Milletvekili Rasih Bey (65), Ayıntab Milletvekili Kılıç Ali Bey (58) oy aldı. Yani yeterli oy sayısı olan 75'i, bu mahkemelerin simge isimlerinden Kılıç Ali dahil kimse alamadı.

MUSTAFA KEMAL MECLÄ°S'E GELDÄ°

Bazı üye milletvekilleri aldıkları oyların çekimser sayısından bile az olduÄŸunu, çekimser sayısının gittikçe yükseldiÄŸini ve böyle bir sorumluluÄŸu kabul edemeyeceklerini söyleyerek istifa etmek istedi. Ä°stifa edenlerin istifaları kabul edilmedi ve görüÅŸmelerin 25 Eylül'de yapılmasına karar verildi. 25 Eylül'deki görüÅŸmelerden de bir sonuç alınamayınca 26 Eylül'deki oturuma Mustafa Kemal bizzat katıldı. Verilen yeni tekliflerle bazı çekinceler giderildi.

GÖREV ALANI GENÄ°ÅžLEDÄ°

"Ä°stiklal Mehakimi Kanunu" yasasında idamlarda TBMM onayı aranırken, birçok olayda "hadisenin vehameti ve aciliyeti" gerekçesiyle, bu ÅŸart çoÄŸu kez mahkemeler tarafından askıya alındı. Mahkemelerin görev kapsamına sırasıyla 29 Nisan 1920 tarihli Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nun içine aldığı suçlar girdi. 4 Mart 1925 tarihli Takrir-i Sükûn Kanunu'na göre irtica, isyan, memleketin huzur ve güvenliÄŸini bozmak isteyen hareketler, yayınlar Hükümet tarafından yasaklandı ve gerekirse Ä°stiklal Mahkemelerine gönderildi.

SÄ°VÄ°LLERÄ° DE YARGILADI

1925'e gelindiÄŸinde, Takrir-i Sükun Kanunu ile "irticayla mücadele" adı altında baÅŸlatılan süreçte seri yargılamalar yapacak ve pek çok idam kararlarına imza atacak olan Ankara Ä°stiklal Mahkemesi 4 Mart 1925 tarihinde 117 numaralı Meclis Kararı ile kuruldu. KurtuluÅŸ Savaşı koÅŸullarında sadece asker kaçaklarını yargılamak için çıkarılan "Ä°stiklal Mehakimi Kanunu"na daha sonra eklenen yeni maddelerle siviller de bu mahkemelerde yargılanmaya baÅŸlandı.