Analiz: Irak'ta IŞİD'i mağlup etmenin yolları

Irak BaÅŸbakanı Haydar Ä°badi'nin Washington'a yaptığı ziyaret öncesi son hamlelerinden biri de 300'ün üzerinde Iraklı subayı emekliye ayırmak oldu. BaÅŸbakanlık ofisi tarafından yayınlanan yazılı açıklamaya göre, bu hamle Irak ulusal güvenliÄŸini tehdit eden unsurlarla mücadelede orduyu daha etkili hale getirmek için giriÅŸilen yeniden yapılanma çalışmasının bir parçasıydı.

Pentagon geçtiÄŸimiz hafta pazartesi günü yaptığı açıklamada, Amerika liderliÄŸindeki koalisyon güçlerince sürdürülen hava saldırıları ve Irak ordusu tarafından gerçekleÅŸtirilen kara harekâtının ardından, IŞİD'in Irak'ta kontrol ettiÄŸi bölgelerin yüzde 25 ila 30'unu kaybettiÄŸini belirtti.

Irak BaÅŸbakanı'nın hamlesi ve Pentagon'un deÄŸerlendirmesi Irak hükümetinin IŞİD'le mücadele stratejisi hakkındaki soru iÅŸaretlerini artırdı. Al Jazeera'ye konuÅŸan Iraklı beÅŸ siyaset uzmanı ve askeri uzman, IŞİD'i maÄŸlup etmek için takip edilmesi gereken en etkili stratejileri anlattı.

Sacit Jayad, Irak Uzmanı, El Beyan Çalışma ve Planlama Merkezi - BaÄŸdat:

Irak hükümeti IŞİD'i maÄŸlup etmek için birincil olarak askeri güce odaklanıyor ancak yerel siyasi sorunlarla mücadele, ideoloji, finansman ve yabancı savaÅŸçıların serbestçe hareket etmesi gibi diÄŸer hususlarda yetersiz kalıyor.

GeçtiÄŸimiz aylarda hükümet IŞİD'i BaÄŸdat'tan uzaklaÅŸtırmayı baÅŸardı ve Babil ve Diyala'nın yanı sıra Selahaddin'in büyük bölümünde güvenliÄŸi saÄŸladı. Önümüzdeki önemli operasyonlar Anbar ve Ninova'da, en zorlusu da Ninova eyaletindeki Musul'da olacak.

Åžu ana kadar Ä°ranlı ve Amerikalı danışmanlar da dâhil olmak üzere savaÅŸa katılan çeÅŸitli unsurlar BaÅŸbakan Ä°badi tarafından iyi idare edildi. Ancak uzun vadede, IŞİD tehdidi, ancak örgütün kolayca raÄŸbet görmesine yarayan koÅŸulların üstüne gidilirse bertaraf edilebilir.

Bunun için hükümetin ÅŸunları yapması gerekiyor: Yerel halkın silahlı kuvvetlere katılımını artırmak, yıl sonuna kadar faaliyete geçecek bir Ulusal Muhafızlar gücü için yasa çıkarmak ve yerel güvenliÄŸi saÄŸlamak üzere aÅŸiret ve paramiliter grupları bu güce entegre etmek, Anbar, Ninova ve Selahaddin kentlerinde yatırımları ve istihdamı artırarak refah seviyesini yükseltmek ve böylece IŞİD'in parayla adam çekmesine engel olmak.

Hükümetin, daha etkili bir istihbarat faaliyeti yürütmesi, içiÅŸleri ve savunma bakanlıklarını daha iyi donatması ve kaynak saÄŸlaması, etkisiz ve yozlaÅŸmış subayları emekliye ayırması ve mezhepçilik kaynaklı suistimallerle mücadele etmesi gerekiyor.

Hükümetin aynı zamanda yolsuzlukla mücadele ederek ve taÅŸradaki yerel hükümetlerin denetimini katılaÅŸtırarak IŞİD'in finansman ağını kesmesi, ileride hedef olmalarını engellemek için etnik ve dini azınlık gruplarının güvenliÄŸini artırması ve Türkiye, Suriye, Ürdün ve Suudi Arabistan'la olan sınırların güvenliÄŸini saÄŸlaması gerekiyor.

Hükümetin, bölge ülkelerine nefret söylemi ve radikal ideolojileri yasaklamaları ve IŞİD üyesi olmak istediklerinden ÅŸüphelenilen kiÅŸilerin seyahat etmelerinin engellenmesiyle ilgili daha aktif olmaları için baskı yapması gerekiyor. Barış içinde bir arada yaÅŸamayı teÅŸvik etmek amacıyla siviller arasında arabuluculuk programları baÅŸlatılması da gerekiyor.

Askeri operasyon sonrası en büyük zorluk hukukun üstünlüÄŸünü yeniden hâkim kılmak ve vatandaÅŸlara güvenli ve devlete baÄŸlı bir yaÅŸam ortamı saÄŸlamak olarak görünüyor. IŞİD gibi gruplar kaos ve devlet hizmetlerinin aksamasından besleniyor. Bu nedenle Irak'ın böyle koÅŸulların ileride tekrar ortaya çıkmasını engellemesi gerekiyor.

Emad Belau, Cumhuriyet Stratejik ve Askeri Çalışmalar Merkezi BaÅŸkanı - BaÄŸdat:

Selahaddin eyaletinin baÅŸkenti Tikrit’i geri almak için yapılan son harekât, Irak hükümetinin IŞİD'le mücadele politikasında belirgin bir dönüÅŸüm olduÄŸunu gösterdi. GeçmiÅŸte, kara kuvvetleri ve hava kuvvetleri gibi farklı birlikler arasında koordinasyon yoktu ve muharebe öncesi profesyonel bir hazırlık yapılmıyordu. Ama Tikrit'i geri almak için yapılan savaÅŸ bir dönüm noktası oldu. Operasyon baÅŸlamadan önce lojistik destek saÄŸlanması ve ikmal güzergâhlarının güvenli hale getirilmesi, yapılan önemli deÄŸiÅŸikliklerdendi. 

Ancak Selahaddin savaşı Irak silahlı kuvvetleri yetkilileriyle halk seferberlik güçleri(çok mezhepli güçler) liderleri arasında bir koordinasyon eksikliÄŸi ortaya çıkardı. Bu halk güçleri, farklı silahlı gruplardan oluÅŸuyor ve her grubun savaşın nasıl yürütüleceÄŸine iliÅŸkin kendi görüÅŸü bulunuyor. Bu durum çok fazla zayiat verilmesine neden oldu.

Bu nedenle seferberlik güçlerinin doÄŸrudan baÅŸkomutanı olan BaÅŸbakan Ä°badi'ye rapor vermesini saÄŸlamak, onları kontrol altına almak adına iyi bir adım oldu. Hâlâ daha fazla disipline gerek var ve düzenli ve düzensiz Irak güçleri arasındaki koordinasyonun saÄŸlanması için düzenli ordu komutanlarına daha fazla rol verilmeli.

Bir baÅŸka adım ise silah varlığının artırılması olabilir. Irak ordusunda Abrams ve T72 olmak üzere çok az sayıda tank ve zırhlı araç bulunuyor ve istihbarat toplamak için kullanılan insansız hava araçlarıyla birlikte bu araçlar özellikle Anbar'da yürütülecek operasyonda baÅŸarı saÄŸlamak için çok önemli.

Irak hükümeti güvenlik kurumlarında son derece yaygın olan yolsuzlukları azaltmak için subayları görevlendiren mekanizmayı revize etmeli ve eski Irak ordusunun, IŞİD'le savaÅŸta faydalı olabilecek, sicili temiz ve sahada deneyimi olan eski subaylarını yeniden göreve getirmeli.

Luay Katip, Irak Enerji Enstitüsü Ä°cra Direktörü - Brookings Enstitüsü:

IŞİD'i Irak'tan çıkarmak bir zaman meselesi. IŞİD'i geriletip yok etmek, kısa vadede ancak etkili hava saldırıları ve istihbarat olanaklarıyla desteklenen iyi eÄŸitimli ve donanımlı ulusal bir kara gücüne sahip olarak mümkün olabilir.

Uzun vadedeyse yabancı savaÅŸçıların Irak'a sızmasını önlemek için Suriye'deki çatışmaların sonlandırılması ve Irak'ta iç barışın tesis edilmesi gerekiyor.

BaÅŸbakan Ä°badi hükümeti Eylül 2014'ten beri kurumsal zaafları tespit edip, uygulanabilir kararlar alarak Irak ordusunun yeniden yapılandırılmasını hızlandırmak için çalışmaya devam ediyor. Halk Toplulukları Birlikleri'ni (HaÅŸdu Åžabi - gönüllü Åžii milisler) Savunma Bakanlığı'na baÄŸlayan hükümet farklı Iraklı grup, aÅŸiret ve azınlıklara bu birimlerde gönüllü olma çaÄŸrısı yapıyor.

Bu, IŞİD’in kontrolündeki bölgelerin geri alınmaya çalışıldığı bir dönemde, Tikrit'in geri alınmasında önemli rol oynayan, aynı zamanda çeÅŸitlilik ve ulusal kapsayıcılığı ortaya koyan samimi bir çaba.

Üstelik Irak Güvenlik Güçleri (IGG) IŞİD'in ilerlemesini durdurmak ve sonunda Musul dâhil Irak'ın kuzeybatısını geri almak için Kürt peÅŸmergeler ve uluslararası koalisyonun hava kuvvetleri ve danışmanlarıyla da koordinasyon halinde.

Irak ordusunun IŞİD'in kontrolündeki petrol sahaları ve petrol tesislerini geri alma noktasında gösterdiÄŸi baÅŸarı, IŞİD'in imkânlarının eksilmesine, grubun petrol kaçakçılığı faaliyetleri ve ekonomisinin sekteye uÄŸramasına neden oldu.

IŞİD'in kendi taraftarlarına karşı bile aşırı önlemler alması, petrol kuyuları ve arkeolojik mirası ateÅŸe vererek yakıp yıkma politikası uygulamaya baÅŸlaması, grubun nasıl çaresiz duruma düÅŸtüÄŸünü açık bir ÅŸekilde gösteriyor. Öte yandan Irak'taki IŞİD liderlerinin aileleriyle Suriye'deki Rakka'ya kaçtıkları söyleniyor. Bu yayılmak ve kalıcı olmak isteyen bir örgütün stratejisine benzemiyor.

SavaÅŸçılarının yüzde 40'ı yabancı kökenli olan IŞİD artık sadece Irak ve Suriye'nin bir iç meselesi deÄŸil. Bu birçok uluslararası muhatabın çok geç olmadan sonlandırmak için gerçek bir iÅŸbirliÄŸi yapması gereken küresel bir salgın.

Salih Nasravi; Gazeteci ve Yorumcu - Kahire:

Ancak IŞİD'e karşı kazanılacak askeri bir zafer, Sünni Arapların dışlanmasını sona erdirmek ve onları Irak devletine yeniden entegre etmek gibi daha büyük sorunlar için çözüm olacak gibi görünmüyor. Åžii hükümetle iÅŸbirliÄŸi yapan Sünni siyasi liderler ve aÅŸiret liderleri halkın sadece küçük bir bölümünü temsil ediyor ve savaşın tozu dumanı yatışınca Irak'ın Sünni ağırlıklı ÅŸehirlerinin de hâlâ oy hakkı olacağı gerçeÄŸinden kaçış yok.Åžii milisler, Sünni aÅŸiretler ve Kürt peÅŸmergelerden oluÅŸan birleÅŸik bir Irak ordusu, uluslararası koalisyonun hava saldırılarının desteÄŸiyle IŞİD'i yenmeyi ve 2013'te IŞİD'in ele geçirdiÄŸi ÅŸehirleri geri almayı baÅŸarabilir.

Durumun tekrar kötüleÅŸmesini önlemek için Irak'ın Åžii hükümet ya da dış dünyanın ÅŸu ana kadar verdiÄŸi güvencelerden daha büyük bir çabaya ihtiyacı var. Amerika'nın desteÄŸi ile Sünni bölgelerin güvenliÄŸini saÄŸlamak için Sünni Ulusal Muhafızları kurulması planı ve böylece hükümetin daha kapsayıcı olması çabası beklentileri karşılayamadı.

Geçen sene IŞİD saldırılarıyla baÅŸlayan kargaÅŸada Kürt güçler tarafından ele geçirilen zengin petrol kaynaklarına sahip Kerkük da dâhil olmak üzere ihtilaflı bölgelerle ilgili sorun barışçı biçimde çözüme kavuÅŸturulmalı ve Arap nüfusun evlerine dönmesine izin verilmeli.

Bu nedenle ulusal iyileÅŸme, barışın devamı, uzlaÅŸma ve devletin inÅŸası için uygulanabilir, etkili ve anlaşılabilir bir yol haritasına ihtiyaç var. Irak'ın baÅŸlıca üç halkı böyle bir çaba için teÅŸvik edilmeli, hatta zorlanmalı. Mezhebi ve etnik anlaÅŸmazlıkları kontrol altına alacak, çatışmanın yükselmesini önleyecek ve Irak'ın parçalanmasının önüne geçecek tarihi bir uzlaÅŸmaya ancak bu ÅŸekilde varılabilir.

Irak'ın uzun dönemli istikrarını korunması ve halklarının yeniden bütünleÅŸtirilmesine yardım etmek için, bu tip bir teklifin ÅŸu anki toplumsal ve bölgesel gündemin ötesine geçmesi gerekli. Bunun yeni bir Irak için samimi ve büyük bir pazarlık olması gerekiyor.

Ben 2009'da eski BaÅŸbakan Nuri Maliki ve diÄŸer Iraklı liderlere rakip halkların siyasi, mezhebi ve etnik farklılarını bir kenara koymalarına, geçmiÅŸ önyargılarından kurtulmalarına ve ulusal uzlaÅŸma ÅŸansını yakalamalarına imkân verecek bir plan sundum.

Bugünkü koÅŸullar altında, tarihi bir uzlaşıyı Irak'ın bugünkü ikilemini ve yakın geçmiÅŸinin acılarını sonlandıracak bir yaklaşım olarak görüyorum. Åžii Müslümanlar, Kürt ve Sünnilerin reddedemeyeceÄŸi bir teklif sunmalı. Kürtler bağımsızlık gündemleri için Åžii-Sünni ayrışmasından faydalanmaya son vermeli ve kendilerini daha iyi ve ortak bir gelecek kurmanın önündeki engellerle mücadeleye adamalılar.

Sünniler de gerçekçi olmayan taleplerini rafa kaldırmalı ve kendilerine Åžii Müslümanlar ve Kürtlerle eÅŸit güç verecek bir ulusal kimlik geliÅŸtirme noktasında geniÅŸ bir otonomiyi kabul etmeliler.

Zeyd Ali, "Struggle for the Iraq's Future" (Irak'ın GeleceÄŸi Ä°çin Mücadele) kitabının yazarı:

IŞİD'e karşı belirgin bir geliÅŸme kaydedildi. Tikrit BaÄŸdat hükümetinin IŞİD'in elinden geri aldığı ilk büyük ÅŸehir oldu. Ä°ÅŸlerin böyle yürüyüp yürümeyeceÄŸi hususunda küçük bir soru iÅŸareti var. IŞİD, düÅŸmanlarının zayıf noktalarından beslendi.

Irak güçleri yeniden toplanıp, yeniden organize oldukça, IŞİD bu baskıya dayanamayacak ve sonunda Irak'taki tüm büyük ÅŸehirlerden çekilmek zorunda kalacak.

SöylediÄŸimiz gibi BaÄŸdat bazı önemli zorluklarla mücadele etmeye devam edecek. Bu zorlukların ilki sözde kendi tarafında savaÅŸan birçok aktörü kontrolü altında tutamaması. SavaÅŸa katılan milisler ve diÄŸer silahlı gruplar merkezi bir komuta biçimine yanıt vermiyor.

IŞİD'den geri alınınca Tikrit'in kontrolünü yerel güçlere bırakmayı öngören bir plan vardı. Binlerce yerel subay bu planı hayata geçirmek için aylarca bir araya gelip hazırlık yaptı.

Ama nihayetinde Tikrit yeniden ele geçirildiÄŸinde, düzensiz milis gruplar ve bilinmeyen diÄŸer kiÅŸiler ÅŸehre girip pek çok yeri yaÄŸmaladılar. Çok sayıda dükkân ve ev ateÅŸe verildi. BaÄŸdat'ın planı baÅŸarısızlığa uÄŸradı ve hükümet duruma çözüm getirme noktasında güçsüz kaldı.

Sonuçta BaÄŸdat'ın elinde duruma çözüm getirmek için yeterli araç var. Bütçe krizine raÄŸmen kesenin aÄŸzı BaÄŸdat'ın elinde ve bu da hükümete sahadaki grupların üstünde önemli bir baskı gücü veriyor.

BaÄŸdat'ın bir diÄŸer önemli sorunu ise iletiÅŸim stratejisi. IŞİD'le savaÅŸ büyük ölçüde Iraklılara ve uluslararası kamuoyuna doÄŸru mesajları vermeye dayanıyor. BaÄŸdat bunun bilincinde ama bunun üstesinden gelmekte zorlanıyor.

Hatta hükümet gerçekleri yansıtmayan demeçlerle sorunu gereksiz biçimde körükledi. BaÄŸdat düzensiz milis gruplarının tamamının Tikrit'ten çekildiÄŸini söyledi ama Tikritliler binlerce milisin hâlâ ÅŸehirde olduÄŸunu teyit ediyor.

Öte yandan Tikrit'te büyük çatışmalar bir süre önce sona ermiÅŸ olmasına raÄŸmen ÅŸehir sakinlerinin ÅŸehre ne zaman geri dönecekleri belirsiz. Hükümet muhtemelen bu konuda kendisinin de gerçek bir planı olmadığından halkı bilgilendirmiyor. 

Kaynak: Al Jazeera