Terekeden çıkan Çanakkale arşivi

Çanakkale Zaferi'nin 100. yılı, Çanakkale SavaÅŸları ile ilgili düÅŸünmemizi saÄŸlamasının yanı sıra, önemini anlama noktasında karnemizin çok da iyi olmadığı gerçeÄŸi ile yüzleÅŸmemize neden oldu. Tarihimizin önemli dönüm noktalarından olan Çanakkale hakkında yeterli araÅŸtırmayı yapamadığımız gibi genç kuÅŸaklara da anlatamadığımız herkes tarafından kabul ediliyor. Çanakkale Zaferi ile ilgili yayınlanan yeterli kitap yok, yayınlanan kitaplar da birbirinin tekrarı olmaktan ileri gidemiyor. Çanakkale SavaÅŸları ile ilgili günümüze ulaÅŸan fotoÄŸraf sayısı da oldukça az; var olanlar da sadece cephe hattını gösteriyor. Önümüzdeki günlerde kitapçıların raflarında göreceÄŸimiz Çanakkale Cephe Gerisinde SavaÅŸ kitabı ise hem cephe gerisindeki savaşı konu alan hem de ilk kez gün yüzüne çıkan fotoÄŸrafları içermesi açısından diÄŸer kitaplardan ayrılıyor. Kim tarafından ya da ne amaçla çekildiÄŸi bilinmeyen bu fotoÄŸraflar Çanakkale Cephesi gerisinde verilen mücadeleyi gösteren en yeni kanıtlar.

MuÄŸla - 7 Numaralı Erzak Ambarı. Bu fotoÄŸraf, 5. Menzil’in ne kadar uzak bölgelerde faaliyet gösterdiÄŸinin bir delilidir. MuÄŸla’da çekilmiÅŸ olan bu fotoÄŸrafta kapının üzerindeki tabelada “5. Menzil Yedi Numaralı Erzak Ambarı” yazısı asılıdır.
BÄ°R SAHAFIN TEREKESÄ°NDE BULUNDU
FotoÄŸrafların bütünlüÄŸüne bakılarak 5. Ordu Menzil TeÅŸkilatı tarafından, faaliyetlerinin belgelenmesi amacıyla çekilmiÅŸ olması ihtimal dahilinde görülüyor. Eski bir sahafın terekesinden çıkan fotoÄŸrafları yine bir sahaf olan Celal Gözütok fark etmiÅŸ. Ä°stanbul Müzayede'nin sahibi, kendisi de bir koleksiyoner olan UÄŸur YeÄŸin ise fotoÄŸrafların önemini fark ettiÄŸinde bir kitap olarak yayınlanması için harekete geçmiÅŸ. Hisart Canlı Tarih ve Diorama müzesinin desteÄŸiyle yayınlanan kitabın yazarlığını Bahtiyar Ä°stekli, editörlüÄŸünü de yine UÄŸur YeÄŸin üstlenmiÅŸ.

MuÄŸla Menzil Hastanesi’nde - Ä°laç Tevzii. Yine, 5. Menzil’in uzak yerlerdeki teÅŸkilatlanmasına bir baÅŸka örnek: MuÄŸla Menzil Hastanesi’nde yer yatağında yatan hastalara ilaç dağıtımı.
ORDUNUN CAN DAMARI
Çanakkale SavaÅŸları'ndan bahsedilirken hep cepheler konuÅŸulur. Ancak en az cephedeki savaÅŸ kadar çetin ve önemli bir baÅŸka savaÅŸ da geri planda veriliyordu. Cephede çarpışan askerin erzağı, mühimmatı, ilacı yeterli derecede ve zamanında ulaÅŸtırılmazsa savaşın kazanılması da çok mümkün deÄŸildi. Geri planda ordunun her türlü ihtiyacını ulaÅŸtırmakla görevli olan ve gerekli kaynakları ordunun ihtiyacı için iÅŸleten bölüme Menzil deniyordu. Bugünkü lojistik olarak nitelendirebileceÄŸimiz Menzil, askerin silahını, yiyeceÄŸini, kuru ot, saman gibi hayvan yemlerini, çay, ÅŸeker, yaÄŸ, sabun, odun, kömür gibi malzemeleri depoluyor ve cepheye taşıyordu.

SEBZE YETÄ°ÅžTÄ°RÄ°LÄ°YORDU
Zaman zaman askerlerde beslenmeye baÄŸlı Ä°skorbüt gibi hastalıklar görülebiliyordu. Bu rahatsızlığın önüne bol miktarda yeÅŸil sebze ve salata tüketimi ile geçilebileceÄŸi için Menzil sebze bahçeleri kurmuÅŸ buralarda sebzeler yetiÅŸtiriyordu. Hastane yakınlarındaki arazilerde, nekâhat dönemindeki durumu müsait olan hasta ve yaralılar çalıştırılarak sebze yetiÅŸtiriliyor ve çarpışan askere ulaÅŸtırılıyordu. Bunların dışında uzun süre siperde, zeminliklerde yaÅŸayan askerde zor ÅŸartlarla mücadele ve stresli yaÅŸam neticesi uykusuzluk, aşırı yorgunluk, bitkinlik veya psikolojik sarsıntıya da rastlanmaktaydı. Böyle durumlarda hastaneye sevk edilen personelden gerek görülenler hava deÄŸiÅŸimine veya nekâhathanelere gönderilerek tedavileri amaçlanıyor, belli bir sürenin sonunda tekrar cepheye kazandırılıyordu.

Yiyecek sıkıntısı yoktu
Kasaplık hayvanlar canlı olarak cephe hattının gerilerine kadar getiriliyor, buralarda kurulan mezbahalarda kesilip, birliklere dağıtılıyordu. Kasaplık hayvan bulunamadığı zamanlarda et ihtiyacı konserve veya kavurma ile karşılanıyordu. Giyim eÅŸyası, battaniye, çadır gibi ihtiyaçlar da Menzil tarafından ulaÅŸtırılıyordu. SavaÅŸta kullanılan telgraf, telefon kabloları ve makineleri, kazma, kürek, kum torbası gibi siperler için gerekli olan araç gereçler vesaire istihkâm malzemelerini oluÅŸturuyordu. Bu tür malzemeler yurt içinde kurulmuÅŸ olan imalathane ve fabrikalardan saÄŸlanıyor, bulunamayan malzemeler için yurt dışı kaynaklara müracaat ediliyordu. Bazı kaynaklarda aktarıldığı gibi ordunun yiyecek sıkıntısı söz konusu deÄŸildi. KuruyemiÅŸe kadar saÄŸlanıyordu. Kıyafet noktasında ise zaman zaman sorun yaÅŸanabiliyordu.
Hastalara ihtimam
Çanakkale SavaÅŸlarında bazen bir günde binlerle ifade edilen yaralanmalar meydana geliyordu. Bu yaralılara ilk müdahale, geriye sevk, ameliyat ve bakımları ciddi bir saÄŸlık faaliyetini gerektiriyordu. Yaralanmalara hastalıklar ve baÅŸka nedenlerle rahatsızlananlar da eklenince Ordu saÄŸlık kuruluÅŸlarının bu hizmeti karşılaması mümkün olmadı. BaÅŸta sivil hastaneler olmak üzere vatandaÅŸlar da gönüllü hastabakıcı olarak yaralıların hizmetine koÅŸtu, cephe gerisinde adeta bir saÄŸlık seferberliÄŸi baÅŸlatıldı. Menzil yaralıların taşınmasını saÄŸlıyordu. Bunun için Åžirketi Hayriye vapurları ve yolcu gemileri de kullanıldı. Bölgede kurulan hastanelerin hiçbir zaman ihtiyacı tam olarak karşılayamaması çıkarmanın daha ilk günlerinden itibaren çevre vilayetlere ve yurt içine yaralı sevkiyatını önemli hale getirmiÅŸti. Tedaviden sonraki nekahat dönemlerinde de askerlerle ilgileniliyordu. Nekâhathanelerde hasta ve yaralılar iyileÅŸme durumlarına göre gruplandırılarak belli aktivitelere tabii tutuluyorlardı. Günlük idman ve sportif hareketlerle hem beden saÄŸlığı hedefleniyor, hem de tekrar cepheye gönderilecek olan bu personelin askeri talimleri yerine getirilmiÅŸ oluyordu. Ayrıca, arazi yürüyüÅŸleri yaptırılarak rehabilitasyon için temiz havadan istifade ediliyordu.