Ä°ktidara destek vermeyen gazetecilere...

TBMM, Ä°stiklal Mahkemeleri'nin tutanaklarını sadeleÅŸtirerek kamuoyuna açtı. Günlerce tartışılacak tutanaklar arasında Ä°skilipli Atıf Hoca, Åžeyh Said, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi davalar yer alıyor. Kamuoyuna açıklanan dosyalar içinde, 'gazetecilere özel Ä°stiklal Mahkemesi'nin kurulduÄŸunu gösteren belgeler ise özellikle dikkat çekiyor. Cumhuriyet'in ilan edilmesinin ardından Ä°stanbul'da bazı gazeteler, Hindistanlı Müslüman liderler AÄŸa Han ve Emir Ali'nin halifelik ile ilgili Türkiye'ye gönderdiÄŸi mektubu yayınladı. Mektupta dünya Müslümanları için halifeliÄŸin öneminden bahsedilerek bu kurumun Türklerde kalmasının Türkiye'ye güç katacağı belirtildi ve halifeliÄŸin kaldırılmaması gerektiÄŸi söylendi.

Ä°NÖNÜ'DEN ÖZEL MAHKEME

Türkiye'ye gönderilen mektup Tanin, Tevhid-i Efkar ve Ä°kdam gazetelerine ulaÅŸtı. Hindistan Ä°smaili tarikatının lideri AÄŸa Han ile Londra-Ä°slam Cemiyeti BaÅŸkanı Emir Ali'nin 'hilafet' ile ilgili isteklerinin 5 Aralık'ta bu gazetelerde yayınlanması gündeme bomba gibi düÅŸtü. 8 Aralık 1923 tarihinde Meclis'te Ä°smet PaÅŸa (Ä°nönü), bu ÅŸahısların Ä°ngiliz Hükümeti'nin yönlendirmeleriyle hareket ettiklerini ve bu mektubu yayımlayanların Hıyanet-i Vataniye Kanunu'nun birinci maddesine göre suç iÅŸlediklerini iddia ederek Ä°stanbul'da bir Ä°stiklal Mahkemesi kurulmasını teklif etti. Yapılan muhalefete raÄŸmen 50 numaralı Meclis Kararı ile Ä°stanbul'da bir Ä°stiklal Mahkemesi kuruldu.

'MECLÄ°S ZAYIF GÖRÜLÜR'

Mahkeme ilk iÅŸ olarak AÄŸa Han ile Emir Ali'nin mektubunu yayımlayan gazetecilerle ilgili yargılamaları gerçekleÅŸtirdi. Ä°nönü, sözkonusu Ä°stiklal Mahkemesi'nin kurulmasının görüÅŸüldüÄŸü Meclis gizli celsesinde, “Bu gazetecileri cezalandırmazsak, içerde ve dışarda TBMM'nin zayıf olduÄŸu imajı verilecek ve artık her önüne gelen kavli, fiili ve neÅŸri hilafet taraflısı yayın yaparak yeni kurduÄŸumuz cumhuriyeti zayıflatmaya giriÅŸeceklerdir” demiÅŸti. Meclis kararıyla 15 Aralık'ta Ä°stanbul'da kurulan Ä°stiklal Mahkemesi, Hindistan'dan gelen sözkonusu mektubu yayınlayan gazetecilerle ilgili tahkikata giriÅŸti. 'Muhalif neÅŸriyatta bulunmak' cürmünü iÅŸleyen gazeteciler Hüseyin Cahid Yalçın, Ahmet Cevdet Oran, Velid Ebüzziya ve Hayri Muhittin, Ä°stiklal Mahkemesi Hakimi Ä°hsan Eryavuz'un karşısına çıktı.

HEP BASKI ARACI OLDU

Ä°nönü daha sonra bu mahkemeleri, Türkiye'de muhalif her kesime baskı aracı olarak kullanmaktan çekinmedi. 13 Åžubat 1925 tarihinde Åžeyh Said olayımeydana geldi. Olayı bir 'karşı devrim' olarak algılayan Ä°nönü ve Cumhuriyet Halk Fırkası içerisinde kendisine yakın olan bir grup, BaÅŸvekil Ali Fethi Bey'i pasif kalmakla suçlayarak, sert bir muhalefete baÅŸlattı. 4 Mart 1925'te Ali Fethi Bey BaÅŸvekillikten istifa etti ve yerine Ä°smet PaÅŸa BaÅŸvekilliÄŸe getirildi. Ä°smet PaÅŸa BaÅŸvekilliÄŸe getirildiÄŸi gün 578 numaralı Takrir-i Sükûn Kanunu'nu çıkararak Ankara ve ayaklanmanın olduÄŸu bölgede birer Ä°stiklal Mahkemesi kurulmasını teklif etti. Aynı gün kabul edilen 117 numaralı Meclis Kararı ile Ankara ve Åžark Ä°stiklal Mahkemeleri kuruldu.

SIR DOSYALAR AÇILDI

Cumhuriyetin ilk yıllarında kurulan Ä°stiklal Mahkemeleri'nin kararları 95 yıl sonra kamuoyuna açıldı. Yakın tarihe iliÅŸkin birçok tartışmaya ışık tutacak olan belgelerin birçoÄŸu Osmanlı Türkçesinden sadeleÅŸtirildi. TBMM BaÅŸkanı Cemil Çiçek, arÅŸivdeki 95 yıllık belgelerin kamuoyuna sunulduÄŸunu söyledi. Mahkemelere ait belgeler 3 ciltte toplandı. 'Ä°stiklal Mahkemeleri' baÅŸlıklı birinci cilt 330 sayfadan, 'Ä°stanbul Ä°stiklal Mahkemeleri' baÅŸlıklı ikinci cilt 286 sayfadan, 'Elcezire Ä°stiklal Mahkemesi' baÅŸlıklı üçüncü cilt ise 290 sayfadanoluÅŸuyor.

REJÄ°ME MUHALÄ°F KÄ°M VARSA...

Åžapka Kanunu'nun çıkarılmasıyla memleket genelinde hükümete karşı oluÅŸan tepki ve protestolar üzerine Ankara Ä°stiklal Mahkemesi bu hareketleri Cumhuriyet'e karşı yapılan ayaklanma teÅŸebbüsleri ÅŸeklinde algılayarak Sivas, Tokat, Erzurum, Rize, Giresun ve Ankara'da gezici olarak görev yaptı ve ayaklanma saydığı bu olaylara müdahil oldu. Rejime muhalif olanlardan iktidara destek vermeyen gazetecilere, ÅŸapka inkılâbına muhalefet edenlerden Ä°zmir Suikastiyle itham edilenlere, Åžeyh Said'den Ä°skilipli Atıf Hoca'ya ve Ä°ttihatçılara kadar farklı davalara bakan bu iki mahkeme, kararları ve gördüÄŸü davaları itibarıyla Ä°stiklal Mahkemeleri içinde en merak edilenlerdendir. Farklı tarihlerde altışar aylık uzatmalarla yaklaşık iki yıl görev yapan bu iki mahkeme, 7 Mart 1927 tarihinde Meclis'in aldığı karar ile kapatılmıştı. 1949 yılına kadar herhangi bir Ä°stiklal Mahkemesi kurulmamasına raÄŸmen Takrir-i Sükûn Kanunu 4 Mart 1929 tarihine kadar yürürlükte kaldı. Son olarak 4 Mayıs 1949 tarihinde çıkarılan 5384 numaralı “Ä°stiklal Mehakimi Kanunu ile Tadillerinin Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Kanun” ile Ä°stiklal Mahkemeleri tamamen laÄŸvedildi.

DOÄžUDA BAÅžKA ANKARA'DA BAÅžKA

Åžark Ä°stiklal Mahkemesi'ne, 'verdiÄŸi idam kararlarını uygulama yetkisi' verilirken, Ankara Ä°stiklal Mahkemesi'nin vereceÄŸi idam kararlarının Meclis'in onayından sonra infaz edilmesi hükme baÄŸlandı. Ancak 20 Nisan 1925 tarihinde, Meclis'in tatilde olduÄŸu süre boyunca Ankara Ä°stiklal Mahkemesi'ne de verdiÄŸi idam kararlarını uygulama yetkisi tanındı. Åžark Ä°stiklal Mahkemesi yaklaşık iki yıl süren görevi sırasında birçok önemli davaya baktı. Bunların başında mahkemelerin kurulmasına gerekçe gösterilen Åžeyh Said ve arkadaÅŸlarının davası geliyor. Ankara Ä°stiklal Mahkemesi baÅŸlangıçta askerlikten firar edenleri yargılamakla birlikte, daha sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile alakalı yargılamalar da yaptı. Mahkemede ayrıca birçok gazeteci rejime muhalefet ettiÄŸi gerekçesiyle tutuklanarak yargılandı.

Yeni Åžafak