Özbekistan'da işkence altında zorla alınan itiraflar

Uluslararası Af Örgütü’nün Almanya Genel Sekreteri Selmin Çalışkan, "Alman hükümetinin, oluÅŸan her imkanda, Özbek hükümetinin iÅŸkenceyi gündeme almasını ve görmemezlikten gelmemesi çaÄŸrıda bulunmasını istiyoruz. Özellikle Almanya'nın Özbekistan ile iyi iliÅŸkilerini, Özbekistan'da iÅŸkencenin son ermesi için somut adımların atılması için kullanması lazım. Alman hükümeti duruÅŸunu belli etmeli" dedi.

Özbekistan'da iÅŸkencenin çok yaygın ve rutin bir ÅŸekilde uygulandığını belirten Çalışkan,"Özbek yetkililer iÅŸkenceyi ve farklı taciz etme metotlarını kullanarak hem mahkumlardan hem de mahkumların ailelerinden zorla itiraflar ve bilgi elde etmek için kullanıyor" dedi. 

Çalışkan iÅŸkencenin hem korkutmak hem de cezalandırmak için kullanıldığını hatırlatarak, uluslararası toplum ve Almanya'nın uzun yıllardır Özbekistan'da insan hakları ihlallerini görmemezlikten geldiÄŸi yönünde eleÅŸtiride bulundu. 

Ülkelerin hem güvenlik ve ekonomik çıkarları yüzünden dolayı ilgisiz kaldığını ifade eden Çalışkan, Almanya'nın Özbekistan ile yakın iliÅŸkide bulunduÄŸunu ve hatta ülkede askeri bir üste sahip olduÄŸunu kaydetti. 

Çalışkan, "2009 yılında Özbekistan'a karşı silah ambargosu kaldırılmıştı. Bizim için Avrupa BirliÄŸi'nin ve Almanya'nın geri adım atması, Özbekistan'daki hükümete verdiÄŸi sinyal feci" diye konuÅŸtu.

Almanya'nın Özbekistan'daki insan hakları ihlallerini sadece görmezden gelmediÄŸini, ayrıca Özbekistan'da durumun düzelmeden, ülkenin üzerinde oluÅŸturulan baskının geri alınması için aktif ÅŸekilde faaliyette bulunduÄŸuna iÅŸaret etti. 

Çalışkan ayrıca Almanya DışiÅŸleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier'in Özbekistan'a karşı yaptırımların hafifletilmesinde önemli rol oynadığını vurgulayarak, ÅŸunları kaydetti:

"Steinmeier, yaptırımların hafifletilmesinde önemli rol oynamıştı. Görmemezlikten gelme politikası bitmesi lazım. Alman hükümetinin, oluÅŸan her imkanda, Özbek hükümetinin iÅŸkenceyi gündeme almasını ve görmemezlikten gelmemesi çaÄŸrıda bulunmasını istiyoruz. Özellikle Almanya'nın Özbekistan ile iyi iliÅŸkilerini, Özbekistan'da iÅŸkencenin sona ermesi için somut adımların atılması için kullanması lazım. Alman hükümeti duruÅŸunu belli etmeli."

Raporu hazırlayan ve Uluslararası Af Örgütü araÅŸtırmacısı Maisy Weicherding, Özbekistan'da iÅŸkence gören Türk Ä°ÅŸ Adamı Vahit GüneÅŸ'in olayına dikkat çekerek, "Çok baÅŸarılı iÅŸ adamı olan Vahit GüneÅŸ, TaÅŸkent'teki bir gizli cezaevine götürüldü ve 10 ay orada bulundu" dedi. 

Weicherding, GüneÅŸ'in anlattıklarına göre, cezaevinde kendilerine isimleri ile hitap edilmediÄŸini, mahkumların kaldıkları hücre numaralarını kullandığını, kaldıkları hücrelerin sık sık deÄŸiÅŸtirildiÄŸi ve hücre numarasını unutan kiÅŸilerin dövüldüÄŸünü belirtti. 

GüneÅŸ'in anlattıklarında alıntı yapan Weicherding, "Ä°nsan deÄŸilsin, bir numara veriyorlar. Adın sayılmıyor artık. Benim numaram mesela 79'du. Ben orada artık Vahit GüneÅŸ deÄŸildim, 79'dum" dediÄŸini belirtti. 

Özbekistan'dan bağımsız ÅŸikayet etme mekanizması veya iÅŸkenceyi inceleyen herhangi bir bağımsız merciin olmadığının altını çizen Weicherding, "Özbekistan'da etkili bir mekanizmanın olmadığı için cezasız kalma var" dedi.

Özbek insan hakları savunucusu Umida Niyasova, Türk iÅŸ adamı GüneÅŸ'in vakası ile ilgili, "Sistematik iÅŸkencenin kiÅŸisel faydaları da var. ÖrneÄŸin Türk iÅŸadamındaki gibi. GüneÅŸ'in bize anlattığına göre, kardeÅŸi 700 bin dolar ödedikten sonra, kendisi serbest bırakıldı" ifadesini kullandı. 

Uluslararası Af Örgütü, Özbekistan iÅŸkence raporu için 2013'ün sonundan, Åžubat 2015 döneminde 60'tan fazla iÅŸkence gören kiÅŸiler ve yakınları, avukatlar, insan hakları savunucuları ve hükümet çalışanları ile Avrupa, ABD ve Orta Asya'da röportajlar yaptı. 

Raporda, ismi Zuhra olarak geçen eski bir mahkum, polis tarafından ifadesi alınması için çağırıldıktan sonra, ceza evine götürüldüÄŸünü ve iki erkek akrabasının aşırı Ä°slamcı gruba üye olduÄŸunu itiraf etmesi için orada polis memurları tarafından ÅŸiddete uÄŸradığını anlatıyor. 

Ceza evinde, çıplak soyunmak zorunda kalan kadınların görevliler tarafından aÅŸağılandığını ve kanayana kadar dövüldüÄŸünü, burunları, kolları ve parmaklarının kırıldığına ÅŸahit olduÄŸunu ifade eden eski mahkum Zuhra, erkek akrabasının mahkemede hakimin, neden aşırıcı bir gruba dahil olduÄŸunu itiraf ettiÄŸini sorusuna, "Çünkü yapılan iÅŸkenceye artık dayanamadım. Bana inanmıyorsanız koluma bakın" dediÄŸini ve güvenlik güçlerinin ellerini ve ayaklarını sıcak sobaya bastırıp yakıldığını ifade ettiÄŸini anlattı. 

Zuhra ailesindeki erkeklerin çoÄŸu ceza evinde olduÄŸunu, saklandığını veya yurt dışına kaçtığını belirterek, kendisi sık sık polise rapor vermesi gerektiÄŸini ve kuÅŸatıldığını söylüyor. "Normal hayat mümkün deÄŸil. Rahat yaÅŸayamıyoruz. Evimizde erkek kalmadı. Erkek torun bile yok" diye konuÅŸuyor. 

Uluslararası Af Örgütü, Özbekistan'daki güvenlik güçlerinin tüm aileleri hedef aldığını ve bir çok ailede kardeÅŸler, kocalar, eÅŸler, oÄŸullar, kız çocukları, babalar ve annelerin rasgele tutuklandığını ve ifade vermeleri için farklı ÅŸekilde iÅŸkence gördükleri vurgulanıyor. 

Rapor, Özbekistan'daki hukuk sisteminde iÅŸkence uygulanmasının çok yaygın olduÄŸunu, iÅŸkencenin sadece hırsızlık veya cinayet iÅŸleyen kiÅŸilere karşı uygulanmadığını, yetkililerin gözünde düÅŸen eski memurlar, polisler ve yatırımcılar gibi. 

Son 15 yılda özellikle "devlet düÅŸmanı" veya "teröristçe" suç iÅŸleyen kiÅŸilerin iÅŸkenceye maruz kaldığına dikkat çekilerek, ağırlıklı olarak devlet tarafından kontrol edilmeyen veya bağımsız imamlar tarafından yönetilen camilere gidenlerin, muhalefet üyelerinin veya aşırı Ä°slamcı grup veya partilerin üyeleri iÅŸkence edildiÄŸi kaydediliyor. 

Uluslararası Af Örgütü, Özbekistan'da insan haklarını kontrol eden bağımsız uluslararası kontrol mekanizmasının olmadığının altını çizerek, uluslararası insan hakları örgütleri ve yabancı medyanın ülkeye giremediÄŸine dikkat çekiliyor. 

Özbekistan hükümetinin, Uluslararası Af Örgütünün, ülkeyi ziyaret etme talebini reddettiÄŸi, bölgedeki insan hakları durumunun düzelmesi için diyaloÄŸu görmezlikten geldiÄŸi yönünde eleÅŸtiride bulunuyor.