Seçim anketlerine 'denetim şart'

Recep Tayyip ErdoÄŸan’ın CumhurbaÅŸkanı seçildiÄŸi 10 AÄŸustos 2014’deki seçim öncesinde araÅŸtırma ÅŸirketleri büyük yanılgı yaÅŸadı. Türkiye AraÅŸtırmacılar DerneÄŸi (TÜAD) Yönetim Kurulu BaÅŸkanı Fulya DurmuÅŸ, seçimin ardından kendilerine çok sayıda baÅŸvuru olduÄŸunu söyledi.

"Seçimin ardından bize çok baÅŸvurular oldu. Manipülasyon, araÅŸtırmaların medyada erken yer alması, seçmenlerin seçim davranışlarının manipüle edildiÄŸi yolunda. Onun üzerine böyle bir çalışmayı baÅŸlattık. Seçim araÅŸtırmaları yayınlayan firmaların çoÄŸu TÜAD üyesi olmayan firmalar. Bizim üyemiz olmadıkları için bizim bu firmalarda bir denetim yaptırımımız yok. Ancak gönüllülük esasında onları denetime davet edebiliyoruz. Amacımız, toplamda araÅŸtırma sektörünün algısını yukarıya çıkarmaktı. Bizim TÜAD içinde bir danışma kurulumuz var. AraÅŸtırma ÅŸirketlerinin yaptıkları çalışmaları kurulun incelemesine davet ettik. Yapılan çalışmanın evreni nedir? Hangi metot kullanılmıştır? Gereken kalite koÅŸulları saÄŸlanmış mıdır? Finansörü kimdir? Örneklem yöntemi nedir? gibi soruların olduÄŸu 16 soru formu gönderdik."

ÇaÄŸrıya sadece seçimde büyük yanılgı yaÅŸayan KONDA'dan yanıt gelmiÅŸ. Yapılan incelemede, KONDA'nın araÅŸtırmasının gerekli aÅŸamalardan geçtiÄŸi, örneklem planı ve seçme sisteminin  de uygun olduÄŸu belirtildi. Çalışma sonucu ile seçim sonuçlarının farklı çıkması ise ‘örneklem deÄŸiÅŸkenliÄŸi kavramı’ ile açıklandı. ‘AraÅŸtırma ÅŸirketinden bağımsız bir davranış deÄŸiÅŸikliÄŸi’ dendi. Burada da araÅŸtırma ÅŸirketine seçime katılım eÄŸilimi üzerinde daha detaylı durulması tavsiye edildi. KONDA, CumhurbaÅŸkanlığı seçimine üç gün kala yayınladığı ankette Recep Tayyip ErdoÄŸan’ı yüzde 57, Ekmeleddin Ä°hsanoÄŸlu’nu yüzde 34 göstermiÅŸti. Seçim sonucunda ErdoÄŸan yüzde 51,79, Ä°hsanoÄŸlu ise yüzde 38,44 oranında oy almıştı. KONDA AraÅŸtırma Åžirketi Yönetim Kurulu BaÅŸkanı Tarhan Erdem sonuçların ardından özür dilemiÅŸti. Åžirketin Genel Müdürü Bekir Ağırdır da yanılmalarının temelinde “katılım oranının sandığımızdan daha yüksek oranda düÅŸük olması var” demiÅŸti.

TÜAD'ın çaÄŸrısına olumlu yanıt vermeyen araÅŸtırma ÅŸirketleri ise ÅŸunlar: A&G, Gezici, Sonar, Denge, ORC, Konsensus, Pollmark, Andy-Ar, Desav, Mak AraÅŸtırma. Bu araÅŸtırma ÅŸirketlerinin seçim öncesinde bulundukları tahminler aÅŸağıda.

TUAD BaÅŸkanı Fulya DurmuÅŸ, 2014'teki CumhurbaÅŸkanlığı seçimi sonrası araÅŸtırma ÅŸirketleriyle ilgili inceleme baÅŸlattıklarını söylüyor.

[FotoÄŸraf: Güray Ervin/Al Jazeera Türk]

 

 

Fulya DurmuÅŸ, inceleme amaçlarının sektörün kalitesini yükseltmek olduÄŸunu söylüyor. DurmuÅŸ’a göre öz denetime tabii olmayan firmaların sonuçları belirsiz.

"Çünkü eÄŸer araÅŸtırmayı finanse eden kuruluÅŸu söylemiyorsa, örneklemi net deÄŸilse,  bunlar bir normal süreç kontrolünden, herhangi bir kurum tarafından bir kontrole açık deÄŸilse bu koÅŸulları saÄŸlamayan firmaların sonuçlarını siz ne kadar güvenerek yayımlıyorsunuz? Bu soruyu birlikte deÄŸerlendirmek gerek."

Andy-Ar: TÜAD BaÅŸkanı’na ulaÅŸamadık

AraÅŸtırmasını TÜAD incelemesine açmayan ÅŸirketlerden biri de CumhurbaÅŸkanlığı seçimi sonucunu en yakın tahmin eden Andy-Ar ÅŸirketi. Yönetim Kurulu BaÅŸkanı Faruk Acar gerekçesini ÅŸöyle anlattı:

"Biz TÜAD’ı ciddiye almadık deÄŸil, o dönemde TÜAD’ın başında bulunan baÅŸkanı ile irtibat kurmak istedim. Mesele biraz da ÅŸahsi boyutta onu detaylandırayım. Başındaki baÅŸkanı ile hem sektöre iliÅŸkin hem de bizim TÜAD’a yaklaşımızıa iliÅŸkin irtibat kurmak istedim. Bir dönüÅŸ saÄŸlamadılar. DönüÅŸ saÄŸlamayınca ben de 'siz bilirsiniz' diyerek böyle bir incelemeye dâhil olmadım."

Faruk Acar araÅŸtırma ÅŸirketlerine yönelik yapılan eleÅŸtirilerden kendilerinin muaf olduÄŸu görüÅŸünde:

"CumhurbaÅŸkanlığı seçiminin ardından anket ÅŸirketleri üzerine baÅŸlayan tartışmalarda yapılan eleÅŸtirilerin Andy-Ar olarak bizim için kabul edilebilir olmadığını o dönemde de söylemiÅŸtik. Biz seçim sonuçlarını en yakın bilen tek ÅŸirketiz. BaÅŸka firmaların araÅŸtırmaları incelenebilir, biz 2010'da en iyi bilendik. 2011’de de en iyi tahminde bulunan biz olmuÅŸtuk. TÜAD‘ın yapmış olduÄŸu giriÅŸim doÄŸaldı aslında. Nihayetinde böyle bir ortam oluÅŸtu. CumhurbaÅŸkanlığı seçimi sonrasında anket ÅŸirketlerinde büyük yanılmalar olunca TÜAD bir refleks göstererek kendilerine düÅŸen görevin bu olduÄŸuna inandı."

Adil Gür: Ä°ncelemeyi seçmen yapar

AraÅŸtırmasını incelemeye açmayan bir diÄŸer ÅŸirket ise A&G. Åžirketin Yönetim Kurulu BaÅŸkanı Adil Gür araÅŸtırmalarını incelemeye göndermeme gerekçesini ÅŸöyle anlattı:

"Cevap vermedim. Çünkü o dernek de Türkiye’deki herhangi bir konudaki onlarca dernek gibi. Türkiye’deki araÅŸtırmacıların tamamı o derneÄŸe üye deÄŸil. Kaldı ki 30 yıla yakın bir süredir zaten sektörün içerisindeyiz. Bize göre inceleme yapacak birisi varsa seçmenlerin kendisidir. Zaten yanıldığınızda, hata yaptığınızda yok olur gidersiniz. DerneÄŸin araÅŸtırmacılar üzerinde bir yaptırımı yok. Zaten ÅŸirketlerin yüzde 90’ı cevap vermemiÅŸ. CumhurbaÅŸkanlığı seçiminde araÅŸtırmacılar bir takım çevreler tarafından tabiri caizse 'beslendi, yönlendirildi' iddiaları ortaya atıldı. Bakıyorsunuz, bu iddiaları ortaya atanlar her hafta bir araÅŸtırma yayınlıyor. Biz derneÄŸin üyesi deÄŸiliz, derneÄŸin üyesi olsak, memnuniyetle cevap verirdik. Türkiye’de araÅŸtırma sektörü üzerinde ciddi bir denetim olmalı, buna karşı deÄŸiliz."

'Sektöre denetim ÅŸart'

AraÅŸtırmalarını TÜAD incelemesine açmayan Adil Gür ve Faruk Acar da sektörde bir denetim gerektiÄŸi konusunda hemfikirler. Adil Gür’e göre, dernek incelemesi yeterli deÄŸil toplumsal denetim gelmeli:

"Türkiye’nin son 10-15 yılına baktığınızda isimleri farklı anket ÅŸirketleri ile karşılaşıyoruz. BaÅŸarısız olduktan sonra yeni bir ÅŸirket ismi ile yeniden devam ediyor aynı adamlar. Burada asıl sorumlular, medya kuruluÅŸları. TÜAD’ın bir yaptırımı yok. TÜAD’ınkine iyi niyetli bir giriÅŸim gibi bakılabilir. Türkiye’de insan saÄŸlığına zararlı kozmetik ürünlerini nasıl denetleyemiyorsanız, dernekler aracılığıyla da bu iÅŸi denetlemek zor. Hukuki olarak da denetleyemiyorsunuz. Toplumsal denetleme mekanizması getirilmeli. Denetim mekanizması geliÅŸtirilmeli, sektörde ÅŸüphe yaratmış insanlar tasfiye olmalı. Bu tasfiye dernek aracılığı ile olmuyor. Bu iÅŸten en çok ÅŸikâyet eden siyasi partilerin kendisi ama bu iÅŸte araÅŸtırmacıları yoldan çıkaran da siyasi partilerin kendisi. AraÅŸtırmacılara kızıyorlar ama kendileri yüksek çıkınca da filancanın yaptığı araÅŸtırmaya göre durum budur diyerek övünerek geziyorlar."

Andy-Ar ÅŸirketi Yönetim Kurulu BaÅŸkanı Faruk Acar da, sadece seçim dönemlerinde deÄŸil ÅŸirketlerin her dönem denetlenebilir olması gerektiÄŸini söylüyor:

"Mesele seçim öncesinde yapılan tahminlerin, kamuoyuna yansıyan araÅŸtırmaların ötesinde bir mesele. Åžimdi seçime az zaman kaldı. Hiç sokaÄŸa çıkıp araÅŸtırma dahi yapmadığına emin olduÄŸumuz son dönemde türeyen tabela firmalar olduÄŸunu biliyoruz. Masa başında manipülasyon anketleri yayınlanıyor. Biz sektör olarak bunları biliyoruz. Sıradan okuyucu anlayamayabiliyor. Burada problem bunların ortadan kalkmasıdır. Bir akreditasyon gelmeli. Seçim dönemleri dışında da araÅŸtırma ÅŸirketleri denetlenebilir olmalı diye düÅŸünüyorum."

Güvenilir araÅŸtırma nasıl anlaşılır?

Sektörün tümünü kapsayan ve denetim yapacak bir kurum henüz yok. Peki bu durumda bir anketin güvenilir olup olmadığı nasıl anlaşılır? TÜAD BaÅŸkanı Fulya DurmuÅŸ bu konuda bazı ipuçları veriyor:

"Birincisi, araÅŸtırmanın künyesinin paylaşılmasını bekliyoruz. Bir sonuç paylaşılıyor ama bu sonuç hangi baz üzerine ortaya çıkmış temsiliyeti nedir? Hangi kuruluÅŸ adına yapılmış? Kullanılan metodoloji nedir? Ä°statistik bilimi her araÅŸtırma için bir hata payı verir. Bu hata payı da belirtilmelidir. AraÅŸtırmada kota uygulanmış mı? Tam tesadüfi mi yapılmış? Mesela kota demek görüÅŸeceÄŸiniz kiÅŸileri baÅŸtan belirlemek demek. Åžu kadar erkek, ÅŸu kadar kadın, ÅŸu yaÅŸ aralığı denilip evreni tanımladığınız zaman bir kota koymuÅŸ oluyorsunuz. Oysa seçim araÅŸtırmalarının evreni seçmen kitlesidir. Dolayısıyla buna ulaÅŸmanın yolu, tam tesadüfi olarak haneleri belirlemektir."

"Kimin finanse ettiÄŸi önemli"

Fulya DurmuÅŸ araÅŸtırmaların ÅŸeffaflığı ve manipülasyon konusunda, finansmanın önemine de dikkat çekiyor: 

"AraÅŸtırmayı kimin finanse ettiÄŸi de önemli. Kimin finanse ettiÄŸinin açıklanması, manipüle edilip edilmediÄŸi sorunusun da cevabıdır. Åžeffaflığın zararı deÄŸil faydası olacaktır. Finansörü açıklamak ÅŸeffaflığı ve güveni getirir. O yüzden deÄŸeri yükseltmek ve bu araÅŸtırmalar yapılırken arkasındaki bütün bilimsel dayanakların ve hangi çerçeve içinde araÅŸtırmanın yapıldığının net bir ÅŸekilde tüm medyaya ve kullanıcılara duyuruluyor, paylaşılıyor olmasının önemli olduÄŸunu düÅŸünüyoruz."

Kaynak: Al Jazeera