Anlaşma tamam, yaptırım tartışması sürüyor

ABD DışiÅŸleri Bakanlığı sözcü yardımcısı Marie Harf, cuma günü Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun Ä°ran'ın nükleerde atması gereken adımlarını attığını teyit etmesi durumunda yaptırımların 'erteleneceÄŸini' söyledi.

Harf, "Erteleme kesinlikle bir ilk adım. ABD açısından bakacak olursak, hedef, yaptırımı önce askıya alma, daha sonra ise Ä°ran'ın yükümlülüklerine baÄŸlı kaldığından emin olduÄŸumuzda tamamen kaldırmak" dedi. Harf, ertelemenin bir yıl içinde olmasını beklediklerini ancak Ä°ran'ın daha hızlı adım atması durumunda ertelemenin daha kısa sürede gerçekleÅŸeceÄŸini belirtti.

Washington'dan gelen bu açıklamada yaptırımların kaldırılması yerine ertelenmesi ifadesinin kullanılması Tahran'ı kızdırdı. 

Ä°ran DışiÅŸleri Bakanı Cevad Zarif anlaÅŸma sonrası ABD DışiÅŸleri Bakanlığı’nın yaptırımlar hakkında ‘askıya alma’ ifadesini kullanmasını karşı çıkarak ‘son verme’ ifadesinin daha doÄŸru olacağını kaydetti. 

Ondan sonra konuÅŸan CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani'nin tavrı ise daha sertti. ABD DışiÅŸleri Bakanlığı'nın açıklamalarına tepki gösteren Ruhani, "Müzakereler boyunca ekonomik, finansal ve bankacılıktaki yaptırımların kaldırılmasını görüÅŸtük. Yaptırımların ertelenmesini hiçbir zaman müzakere etmedik" dedi.

Ruhani ayrıca, "EÄŸer taraflar müzakerelerde yaptırımların kaldırılması yerine askıya alınmasını konuÅŸuyorlarsa herhangi bir anlaÅŸma olmaz. Dünya Ä°ran'la anlaÅŸmaktan baÅŸka bir seçeneÄŸi olmadığının farkında" ifadelerini kullandı. 

Yaptırımlar: 'Askıya alma' & 'Kaldırma'

Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası Ä°liÅŸkiler Bölümü öÄŸretim üyesi Bayram Sinkaya'ya göre, anlaÅŸmanın taslak metninde sadece BirleÅŸmiÅŸ Milletler Güvenlik Konseyi'nin yaptırım kararlarının kaldırılması öngörülüyor; ABD ve Avrupa BirliÄŸi'nin aldığı kararların ise ertelenmesi söz konusu. Sinkaya, "Dolayısıyla hangi yaptırımlar diye sormak lazım. Ona göre sonuç deÄŸiÅŸiyor. Aslında her iki taraf da doÄŸrunun bir kısmını söylüyor" ifadelerini kullanıyor. 

Sinkaya, Amerikalıların açıkladığı metinde yaptırımların ana omurgasının korunduÄŸunu, anlaÅŸmanın uygulanmasında sorun çıkarsa tekrar yaptırım uygulanabileceÄŸini, ancak Ä°ran'ın anlaÅŸmayı kendi kamuoyuna satmak için AB ve ABD yaptırımlarına deÄŸinmediÄŸini söylüyor. 

Stratejik DüÅŸünce Enstitüsü (SDE) Dış Politika ve Uluslararası Ä°liÅŸkiler Programı Koordinatörü Mehmet Åžahin'e göre, bir anlaÅŸmayı askıya almanız halinde anlaÅŸmanın tekrar yürürlüÄŸe girmemesi herhangi bir olumsuz durumda kolaylıkla mümkün. Ancak yaptırımların tamamen kaldırılması durumunda, BM Güvenlik Konseyi'nin almış olduÄŸu yaptırım kararları iptal edilecek. Bu durumda yeniden yaptırım uygulanması için Güvenlik Konseyi'nden bir karar çıkması gerekiyor. 

Åžahin, açıklamaların iki tarafın ciddiyetlerini gösterebilmeleri açısından birbirlerine bir mesaj olarak deÄŸerlendirilebileceÄŸini, ancak aynı zamanda iç kamuoyuna mesaj olarak da düÅŸünülmesi gerektiÄŸi görüÅŸünde. Åžahin ÅŸu ifadeleri kullanıyor:

"Ä°ran'da anlaÅŸmaya muhafazakâr kesimlerden ciddi karşı çıkanlar var. SokaÄŸa çıkıp kutlama yapanlar daha çok reformcu kesimden oluÅŸuyor. Mutabakatla birlikte iç baskının da azalacağını düÅŸünen kesim sokakta. Muhafazakârlar bunu bir taviz olarak görüyor. Açıklamalar bu kesimi teskin etmek için. Aynı ÅŸey ABD için de geçerli. Ä°srail ve Ä°srail lobisinin yanı sıra Cumhuriyetçi Parti'den de çok ciddi eleÅŸtiriler geliyor. Partinin kongre üyeleri Ä°ran'a mektup dahi yazdılar. Dolayısıyla ABD'den gelen açıklamalar da iç politikaya yönelik olarak deÄŸerlendirilebilir."

İran ekonomisi nefes almayı bekliyor

Yaptırımların kalkması Ä°ran için kritik bir önem taşıyor. 'Siyasi çerçeve anlaÅŸmasının' ardından müzakerelere Ä°ran adına katılan DışiÅŸleri Bakanı Cevad Zarif, varılan mutabakatı bir 'kazan-kazan anlaÅŸması' olarak nitelendirmiÅŸti. 

Nihai anlaÅŸma sonucunda Ä°ran'ın en büyük kazancı olacak yaptırımların kaldırılmasının yıllardır darboÄŸaza sürüklenen Ä°ran ekonomisini yeniden canlandırması bekleniyor. 

2010 yılında BMGK'nın kararıyla uygulanan yaptırımlarla birlikte AB ve ABD'nin de yaptırımları petrolden bankacılık sektörüne kadar birçok farklı sektörü içeriyordu. Al Jazeera'ye konuÅŸan bağımsız ekonomi danışmanı Hatice Kerimi'ye göre, "Bankacılıktaki yaptırımların ve iÅŸlemlerdeki sınırlamaların kaldırılması her ÅŸeyi büyük ölçüde deÄŸiÅŸtirecek."

Ayrıca Ä°ran hükümeti hâlihazırda yaptırımlardan dolayı yurtdışındaki varlıklarına da ulaşım hakkına sahip deÄŸil. Tahran Ticaret, Endüstri, Maden ve Tarım Odası BaÅŸkanı Yahya Ä°ÅŸak Ä°ran'ın Çin, Hindistan ve Japonya'da deÄŸeri 100 milyar dolara kadar çıkan ancak yaptırımlardan dolayı bloke edilen hesabı olduÄŸunu söylüyor.

2012 yılında Ä°ran'da üçte iki oranında bir devalüasyon yaÅŸandığını hatırlatan Mehmet Åžahin'in yaptırımlarla dünya bankacılık sisteminin dışına çıkarıldığını ve geri dönüÅŸün ekonomiye önemli etkisinin olacağının altını çiziyor. 

Bayram Sinkaya ise Ä°ran'a sigortacılık alanında uygulanan yaptırımlara dikkat çekiyor ve ÅŸu ifadeleri kullanıyor:

"Ä°ran'a uygulanan sigortacılık yaptırımları Ä°ran'ın ticaretini sekteye uÄŸratmıştı. Ä°ran'a gelen malların ve Ä°ran'dan ihraç edilen malların taşınması için gereken sigortanın maliyeti çok masraflı olmaya baÅŸlamıştı. Özellikle Avrupa BirliÄŸi ve ABD ile baÄŸlantılı ÅŸirketler yaptırımlar nedeniyle sigorta yapmaktan kaçındılar. Dolayısıyla yaptırımların kalkması Ä°ran ekonomisini büyük ölçüde rahatlatacaktır."

Petrol stoklarda bekliyor

Ä°ran'ın yaptırım getirilen en önemli ürünlerinden birisi de petroldü. Yaptırım kararının ardından petrol ihracatı büyük yara alan Ä°ran, 30 milyon varilden fazla petrolü yaptırımlardan dolayı satamıyor ve stoklarda bekletmek zorunda kalıyor. Petrol endüstrisi analisti Vahid Amiri, yaptırımların kalkması durumunda Ä°ran'ın stoklarda bulunan petrolü dünya pazarına ihraç edebileceÄŸini söylüyor.

Mehmet Åžahin, Ä°ran ihracatının yüzde 80-85'inin enerjiye dayandığını ve yaptırımlarda özellikle petrolün hedef alındığını kaydediyor. Åžahin yaptırımların kalkmasıyla ihracatın önündeki en önemli engelin kaldıracağına iÅŸaret ediyor. 

Reuters'ın yaptığı araÅŸtırmaya göre, günde 2.8 milyon varil petrol üreten Ä°ran yaptırımlardan dolayı bunun ancak 1 milyon varilini ihraç edebiliyor. Uluslararası Enerji Ajansı'na göre ise Ä°ran yaptırımlar kalktığı takdirde rahatlıkla günlük petrol üretimini 750 bin varil daha artırabilir. 

Petrolde Ä°ran'ın en büyük alıcıları olan Çin, Güney Kore, Japonya ve Hindistan ABD'nin baskısıyla Ä°ran'dan ithal ettikleri petrolü azaltmak zorunda kalmışlardı. Yaptırımların kalkmasıyla aynı zamanda yabancı petrol ÅŸirketlerinin Ä°ran'a yatırımlarının da artması bekleniyor.

Nihai anlaÅŸma 30 Haziran'da

Nükleer müzakerelerde Ä°ran ve Batı ülkeleri arasında ‘siyasi çerçeve anlaÅŸması’ perÅŸembe günü saÄŸlandı. AnlaÅŸmanın taslağı yazılmaya baÅŸlanacak ve tüm ÅŸartlar yerine getirilirse 30 Haziran’da nihai anlaÅŸma imzalanacak.

ABD BaÅŸkanı Barack Obama varılan anlaÅŸmayla ilgili yaptığı açıklamada, "Bu iyi ve tarihi bir uzlaÅŸmadır. EÄŸer nihai bir anlaÅŸma saÄŸlanırsa dünya daha güvenli bir hale gelecek. Ä°ran'ın artık nükleer silah elde etme fırsatı olmayacak. EÄŸer Ä°ran anlaÅŸmaya uyarsa Ä°ran'a yönelik ABD ve BM yaptırımları aÅŸama aÅŸama kalkacak, aksi olursa yaptırımlar tekrar yürürlüÄŸe girecek" demiÅŸti.

Ä°ran CumhurbaÅŸkanı Hasan Ruhani, Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, Ä°ran ile 5+1 ülkeleri arasında yürütülen nükleer müzakerelerde kilit konulara çözüm bulunduÄŸunu ve taslak hazırlamaya baÅŸladıklarını duyurmuÅŸtu.

Kaynak: Al Jazeera