Mısır'da 29 Mart 2015 Pazar günü düzenlenen Arap Ligi Zirevsi'nde alınan ortak ordu kurma kararı, uzun yıllardır Arapların birliÄŸi özlemi çekenlerin umutlarının çok gerisinde kaldı. GeçmiÅŸte benzer planlar ölü doÄŸmuÅŸtu. Halihazırda süregiden bölgesel gerilimler ve ayrışmalar göz önüne alındığında, bu yeni giriÅŸim de aynı kaderi paylaÅŸacak gibi görünüyor.

Böyle bir güç kurulsa bile, etkisiz bir yapı olmanın ötesinde çözmeyi hedeflediÄŸi sorunları alevlendiren sonuçlar doÄŸuracak birçok kriz ve engelle karşılaşır. Aşırı askerileÅŸme ve mezhepçilik, OrtadoÄŸu'yu en çok etkileyen sorunlardan ikisi. Dolayısıyla, Sünni çoÄŸunluÄŸun yaÅŸadığı ya da Sünnilerin yönettiÄŸi ülkeleri kapsayan yeni bir gücün teÅŸkil edilmesi, bu sorunları arttırabilir.

AnlaÅŸmanın detayları henüz taslak halinde. Arap Ligi üyesi devletlerin askeri yetkilileri, ayrıntıları görüÅŸmek üzere Nisan 2015 içerisinde toplanacaklar. Ama elimizdeki bilgiler, iyimser bir düÅŸünce geliÅŸtirmemizi engelliyor.

Temel olarak ortak bir Arap ordusu için siyasi birlik ÅŸart ancak ÅŸu an ortada böylesi bir birlik yok. Birbirlerine karşı duran ittifaklar, hatta o ittifakların içinde dahi belli konularda anlaÅŸmazlıklar mevcut.

Araplar arası bölünmeler

Ortak Arap Gücü, gönüllülük temelinde iÅŸleyecek. Arap devletleri, belli bir göreve katılıp katılmamaya kendileri karar verecekler. Gönüllü yapı fikri, belli bazı operasyonlarda Araplar arasında oluÅŸacak bölünmelerle ordunun dağılmasının önüne geçme çabası olarak görünüyor.

Fakat Mısırlı yetkililerin verdiÄŸi bilgiye göre savaÅŸ uçakları, savaÅŸ gemileri ve hafif zırhlı araçların destekleyeceÄŸi 40.000 elit askerden oluÅŸacak ordu, bu düÅŸünceye ters düÅŸüyor. Mısırlı yetkililerin ifadelerindeki yapı, gönüllü bir güçten ziyade kalıcı bir orduyu tanımlıyor. EÄŸer bileÅŸenleri, ülkelerin isteÄŸi doÄŸrultusunda eklenip çıkarılabilir olursa, ortak ordu her türlü teÅŸkilatlanma, eÄŸitim, koordinasyon ve muhabere açısından etki saÄŸlayamaz.

Ordunun etkinliÄŸi, önerilen büyüklük noktasında da soru iÅŸareti doÄŸuruyor. Bu büyüklükte bir ordu, bırakın Arap dünyasının genelinde aynı anda çıkacak bir krizi, tek ülkede meydana gelen bir kriz bile düÅŸünüldüÄŸünde, yetersiz kalabilir gibi duruyor. Onun ötesinde, sürüncemede kalan ya da insani ve maddi açıdan yüksek bir fatura çıkaran görevler, katılımcı ülkelerin kamuoyları ile olaydan kâr etmeyi amaçlayanlar arasında tepkiye yol açabilir.

Ortak Arap Gücü kurulması önerisini masaya, Mısır CumhurbaÅŸkanı Abdulfettah Sisi getirdi. Mısır DışiÅŸleri Bakanı, ordunun hızlı ve etkili görevler gerçekleÅŸtireceÄŸini söylüyor. Ancak OrtadoÄŸu'nun acil sorunlarının hiçbiri, etkili biçimde çabucak çözülecek gibi deÄŸil. Bu durum, Ortak Arap Gücü'nün etkisinin fazla mı abartıldığı ya da görece daha küçük sorunları çözmeyi mi hedeflediÄŸi sorularını akla getiriyor.

Ortak orduya katılmamayı tercih eden ya da çekince belirten (Irak, Lübnan ve Suriye gibi) önemli ülkeler yanında birliÄŸe verecek ekonomik ve askeri varlığı bulunmayan ülkeleri de göz önüne aldığımızda, katkı sunabilecek ülke sayısının, Arap Ligi üyesi 22 ülkenin en fazla yarısı kadar olduÄŸunu ve bu ülkelerin kendi aralarında bile gerginlikler yaÅŸadığını söyleyebiliriz.

Hükümetlerin meÅŸruiyeti

Ortak Arap Gücü'ne katkı sunacak ülkelerin çoÄŸunda otokratik rejimler hakim. Bu da Yemen'de süren Kararlılık Fırtınası Operasyonu'nda olduÄŸu gibi, ortak ordunun hükümetlerin meÅŸruiyetini müdafaa etme görevinin itibarını azaltıyor. Ayrıca devletin kötü muamelesine maruz kalanlar deÄŸil, sadece devletler ortak ordudan yardım talebinde bulunabileceÄŸi için bu iÅŸten en çok hükümetler kazançlı çıkacak görünüyor.

Bunun yanında hükümetler, ortak ordudan dolayı bölgesel desteÄŸe sahip olduklarını hissedebilir ya da ordunun sınırlı sorumluluk alanından dolayı cezasız kalacaklarını düÅŸünebilirler. Ki böyle durumlarsa ortak ordu, hükümetleri iç karışıkları bastırmaya teÅŸvik etmiÅŸ ve halihazırda devam eden kötü muamelenin artmasına katkıda bulunmuÅŸ olur.

Ortak Arap Gücü'nün, Mısır ya da Suudi Arabistan'da konuÅŸlanacağı ve Körfez ülkeleri tarafından finanse edileceÄŸi söyleniyor. Bu itibarla böylesi bir ordu, pek çok kiÅŸi tarafından bölgesel sorunları çözmeyi amaçlayan gerçek bir pan-Arap oluÅŸumundan ziyade belli bazı ülkelerin otoritelerini konuÅŸturacakları bir araç olarak algılanıyor.

Alınan bu izlenim, ABD'nin böyle bir ordu kurulmasını desteklediÄŸi ve o ülkeler dost ve müttefik olduÄŸu için karşılıklı çıkarlar söz konusu olduÄŸunda birlikte çalışılabileceÄŸi yönündeki açıklamayla daha da güçleniyor. 

Åžu ana kadar yapılan hamle ve açıklamalar, ortak ordunun ne amaçla kullanılacağı sorularını arttırıyor. Ä°ngilizThe Guardian gazetesi, bu hamlenin birincil olarak, halen devam eden Irak ve Åžam Ä°slam Devleti (IŞİD) tehdidini hedeflediÄŸini yazdı. Ancak cihatçı gruplardan en fazla etkilenen iki ülke olan Irak ve Suriye hükümetleri, ortak orduyla ilgili çekince belirttiler; ortak ordunun muhtemel yapısı ve Ä°ran ile ittifakları nedeniyle onu kullanmayacaklarını dile getirdiler.

Zorlu çatışmalar

Tün bunların yanında, Arap Ligi Genel Sekreteri Nebil Arabi, Suriye'ye müdahale konusunda, "Kime müdahale edeceksiniz? Suriye'nin durumu çok karmaşık ve resmin içinde Arap olmayan unsurlar da var." diyerek ortak ordunun Suriye'ye müdahale ihtimalinin üstünü çizdi.

Peki, ama devlet çaÄŸrısı olmayan, karmaşık ve içinde Arap olmayan unsurların bulunduÄŸu durumlara müdahale etmeyecekse, ortak ordu neye müdahale edecek?

Üstelik Arabi'nin açıklaması, kafa karıştırıcı ve Arap birliÄŸi nosyonuna aykırı biçimde, ortak orduyu dış tehditler yerine Arap unsurlara karşı kullanmanın daha uygun ve tercih edilir olduÄŸunu ima ediyor. Zaten bunun tersini, ortak ordunun çeÅŸitli zorlu çatışmalara müdahale edip güçlü düÅŸmanlarla karşı karşıya geleceÄŸini düÅŸünmek pek de gerçekçi olmazdı.

Ortak ordunun, OrtadoÄŸu'daki en uzun süreli adaletsizliÄŸe maruz kalan Filistinlilere de muhtemelen hiçbir faydası olmayacak. Arabi, Arap Ligi toplantısında Filistinliler için müdahalenin konuÅŸulmadığını söyledi. Üstelik Ortak Arap Gücü, Ä°srail ordusuna rakip olabilecek güce sahip olmadığı gibi, Ä°srail ile arası iyi olan Mısır ve Ürdün'ün yanı sıra ABD ile iliÅŸkilerini riske atmak istemeyen diÄŸer devletlerin de böyle bir niyeti olmayacaktır. 

Åžerif NaÅŸaÅŸibi

Arap dünyası uzmanı Åžerif NaÅŸaÅŸibi, ödüllü bir gazeteci ve analist. Al Jazeera English, Al Arabiya News, The National, The Middle East dergisi ve Middle East Eye için düzenli olarak yazılar kaleme alan NaÅŸaÅŸibi, OrtadoÄŸu konusunda "tarafsız haberciliÄŸe katkılarından dolayı" Uluslararası Medya Konseyi tarafından ödüle layık görüldü.