İstiklal Mahkemeleri'nin tutanakları yayınlanıyor

Bir dö­ne­me ta­nık­lık eden ve 95 yıl­dır tar­tış­ma ko­nu­su olan Ä°s­tik­lal Mah­ke­me­le­ri ile il­gi­li za­bıt­lar açık­la­na­cak. To­pal Os­ma­n’­dan Ä°s­ki­lip­li Atıf Ho­ca­’ya, Rı­za Nu­r’­dan Çer­kez Et­he­m’­e, Ka­zım Ka­ra­be­ki­r’­den Ä°b­ra­him Hak­kı Efen­di­’ye ka­dar bir­çok ki­ÅŸi­nin yar­gı­lan­dı­ÄŸÄ± mah­ke­me­le­rin, in­ce­le­me­ye bi­le açıl­ma­yan za­bıt­la­rı, TBMM ta­ra­fın­dan ki­tap ha­li­ne ge­ti­ril­di. Gü­nü­müz Türk­çe­si­ne çev­ri­len za­bıt­lar, Åžu­bat ayı­nın ilk haf­ta­sın­da TBMM BaÅŸ­ka­nı Ce­mil Çi­çek ta­ra­fın­dan ka­mu­oyu­na ta­nı­tı­la­cak. Bü­lent Arınç dö­ne­min­de baÅŸ­la­yan tas­nif ça­lış­ma­la­rı so­na er­di.

Za­bıt­la­rın bir bö­lü­mü elek­tro­nik or­ta­ma da ak­ta­rı­la­cak. Bir bö­lü­mü geç­miÅŸ­te ta­rih­çi­le­re açıl­mış ol­ma­sı­na raÄŸ­men, önem­li bir kıs­mı bü­tün ıs­rar­la­ra kar­ÅŸÄ±n ka­mu­oyu­na açık ol­ma­yan za­bıt­lar, 95 yıl­lık ta­bu­yu so­na er­di­re­cek ve ilk kez ale­ni­leÅŸ­miÅŸ ola­cak.

Kitap, Ä°s­tik­lal Mah­ke­me­le­rin­de kul­la­nı­lan cüb­be­ler, mü­hür­ler, yü­zük­ler, ori­ji­nal bel­ge­le­rin yer ala­ca­ÄŸÄ± bir ser­giy­le ta­nı­tı­la­cak. 

1920 YILINDA KURULMUÅžTU

Milli Mücadele sürerken, iç isyanların yoÄŸunlaÅŸması üzerine TBMM Hıyanet-i Vataniye Kanununa iÅŸlerlik kazandırmak için 18 Eylül 1920’de Ä°stiklal Mahkemelerinin kurulmasına karar vermiÅŸti. Bu kanunla, yasama ve yürütme yetkisinden sonra yargı yetkisi de TBMM tarafından kullanılmış oldu.

Milli Mücadele döneminde TBMM kararlarına karşı çıkanları yargılamak için 8 Aralık 1923’te Ä°stanbul’da da Ä°stiklal Mahkemeleri kuruldu. Ve bilhassa muhalif gazeteciler üzerinde bir kılıç gibi sürekli sallandı.

Ä°stiklal Mahkemeleri, en ufak bir huzusuzluk anında devreye girerek çok sert kararlar alırken, Mustafa Kemal muhalifleri üzerinde de bir baskı unsuru oluÅŸturuyordu.Yani Ä°stiklal mahkemeleri, muhalif her ses ve düÅŸüncenin, hareket ve talebin susturulduÄŸu, siyasi rakiplerin linç edildiÄŸi birer mezbahane gibi kullanılıyordu.

Mesela, mahiyeti halen anlaşılamayan Ä°zmir suikastı çerçevesinde Milli Müacadele'nin önemli komutanlarından Kazım Karabekir dahi tutuklanmış, BaÅŸbakan Ä°smet Ä°nönü'nün araya girip, baskı yapmasıyla ve talimatla serbest kalmıştı. “Bunun üzerine mahkeme kendisine dışarıdan müdahale edildiÄŸini ileri sürerek bu kez de BaÅŸbakan Ä°smet PaÅŸa’nın tutuklanmasına karar vermiÅŸ, ancak Mustafa Kemal PaÅŸa’nın araya girmesi ile bu kararından vazgeçmiÅŸti.

Ä°zmir Suikasti davası sebebiyle, Kazım Karabekir'in yanısıra, Milli Mücadele'nin önemli isimleri Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Cafer Tayyar EÄŸilmez gibi paÅŸalar da tutuklanmış, Rauf Orbay ise yurtdışına giderek uzun süre orada yaÅŸamıştır.

HEDEF REJÄ°M MUHALÄ°FLERÄ°NÄ° CEZALANDIRMAK

Adalet dağıtmak gibi bir hedefi olmayan, öncekiler gibi kararları kesin, temyiz ve itiraz hakkı bulunmayan hatta “delile” bile ihtiyaç duymayan Ä°stiklâl Mahkemeleri, “rejim düÅŸmanlarına” ve “irtica” ile yaftalanan insanlara hak ettikleri cezayı vermek üzere özellikle 1925-1927 yılları arasında ÅŸehir ÅŸehir dolaÅŸtırılmıştı. KuruluÅŸ ve çalışma düzenleri itibariyle 1924 Anayasası’na aykırı olan ve üyelerinin çoÄŸu hukukçu dahi olmayan bu mahkemeler, Meclis’in denetimi ve tasdiki dışında keyfi kararlar verirken, talimat ve emirleri sadece CumhurbaÅŸkanı’ndan alıyorlardı

KEYFÄ°LÄ°ÄžE BÄ°R ÖRNEK

Kanun ve yönetmelikleri çiÄŸnemekte bir sakınca görmeyen Ä°stiklâl Mahkemeleri’nin bu durumunu Åžark Ä°stiklâl Mahkemesi Savcısı Ahmet Süreyya Örgeevren anılarında ÅŸunu yazmıştı: “Bir gün mahkemeye kara yağız, yiÄŸit bir Kürt genci getirdiler. Hâkimler sorguya çekti. Türkçe bilmediÄŸi anlaşılınca, hâkimler danıştılar ve “Türkçe bilmeyen bir kimseden bu memlekete hayır gelmeyeceÄŸinden idamına karar verdiler”

Ä°stiklal Mahkemeleri, Ä°skilipli Atıf Hoca gibi alimlerin yanısıra, DoÄŸu'da da Åžeyh Said'den Seyyid Abdülkadir'e, Seyit Rıza'ya kadar muhalif olan ya da görünen herkesin tasfiyesinde kullanılmıştır.

Seyit Rıza'nın idam edilirken söylediÄŸi, 'Evlad-ı Kerbalayık, bihatayık' sözü ve Åžeyh Said'in kendisini mahkum eden mahkemenin üyesi Saib Bey ile Diyarbakır valisi Mürsel Bey’e söylediÄŸui “MahÅŸerde hesaplaÅŸacağız” sözleri, Ä°stiklal Mahkemeleri denince akla gelen sözlerdendir