Ä°badi ilk kez Ankara'da

Maliki döneminden sonra iliÅŸkileri yeniden canlanan Irak ve Türkiye arasındaki diplomasi trafiÄŸine bir yenisi ekleniyor. Irak DışiÅŸleri Bakanı Ä°brahim Caferi’nin 5 Kasım’da yaptığı Ankara ve BaÅŸbakan Ahmet DavutoÄŸlu’nun hemen ardından 20 Kasım’da yaptığı BaÄŸdat ziyaretlerinden sonra, Irak BaÅŸbakanı Haydar Ä°badi beraberinde DışiÅŸleri Bakanı Ä°brahim Caferi, Enerji Bakanı Abdül Mehdi ile Elektrik Bakanı, Savunma Bakanı, Su Bakanı ve Devlet Bakanı ile birlikte Ankara’ya geliyor.

Ziyaret kapsamında, iki ülke arasında 2009’da kurulan Yüksek Düzeyli Stratejik Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi toplantısı da yapılacak. Toplantıda, iki ülkenin yeniden yakınlaÅŸması doÄŸrultusunda ekonomik ve ticari iÅŸbirliÄŸinde fikir alış veriÅŸinde bulunulacak.

Ziyaretin en önemli gündem maddeleri arasında IŞİD ile ortak mücadele, enerji iÅŸbirliÄŸi ve Türkiye’nin Maliki döneminde düÅŸme eÄŸilimine giren Irak pazarındaki ihale talebi var.

IŞİD ile mücadelede kapsayıcılık talebi

Ankara, mezhepçi politikalar uygulamak ve Sünni bölgelerin yalnız bırakılmasıyla IŞİD’in güçlenmesine sebep olmakla suçladığı Maliki'nin ardından AÄŸustos ayında Ä°badi’nin baÅŸbakanlık koltuÄŸuna oturmasını memnuniyetle karşılamış, ancak aynı uyarıları Ä°badi yönetimine de yapma ihtiyacı duymuÅŸtu.

Ankara, Irak’ta kapsayıcı bir sistemin kurulması gerektiÄŸini, kendilerini dışlanmış hisseden Sünnilere de eÅŸit haklar verilmesini ve Irak ordusundaki Åžii ağırlıklı dağılımın eÅŸit ÅŸekilde düzenlenmesi gerektiÄŸini dillendiriyor. Ä°badi hükümeti ise, Sünnilere verilecek haklar konusunda adım atacağını söylese de, Sünni aÅŸiretler yeni yönetime de ÅŸüpheyle yaklaÅŸmaya devam ediyor.

Irak’ın Sünni CumhurbaÅŸkanı Yardımcısı Usame Nuceyfi liderliÄŸinde toplanan Sünni gruplar 18 Aralık'ta birbildiri yayınlayarak, IŞİD’in ele geçirdiÄŸi Sünni bölgelerinde IŞİD ile ortak mücadele edebilmek için BaÄŸdat’ın yeni kurulacak birlikleri desteklemesini, hapisteki Sünni siyasetçilere genel af çıkarmasını ve Sünni bölgelerin yeniden yapılandırılmasını istedi.

‘Fiiliyatta ne kadar etkili olduÄŸu önemli’

Ahi Evran Üniversitesi Uluslararası Ä°liÅŸkiler Bölümü’nde görev yapan Doç. Dr. Serhat Erkmen, bu konunun görüÅŸüleceÄŸini, ancak sadece olumlu mesajlar vermekle yetinileceÄŸini söylüyor. Al Jazeera'ye ziyareti deÄŸerlendiren Erkmen’e göre, Maliki dönemindeki mesajların deÄŸiÅŸmiÅŸ olması önemli, ama bu fiiliyata yansımayacak:

“Ä°ki lider arasında çok ÅŸey konuÅŸulacak ve Maliki döneminde bozulan iliÅŸkiler onarıldı mesajı verilecek. Sünnilerin sisteme dâhil olmasının önemini tekrar dile getirilecek ancak fiiliyatta bu mesaj ne kadar etkili olacak? Türkiye’nin Sünniler üzerinde de BaÄŸdat üzerinde de o kadar ciddi bir etkisi yok. Ancak yine de, ‘Bakın biz Maliki döneminde Sünnileri dışlamayın diye söylemiÅŸtik, dediÄŸimiz doÄŸru çıktı’ diyecektir. Ä°badi de kapsamlı bir hükümet kurduÄŸunu, Sünnilere haklarının verilmesi konusunda gerçekçi adımlar attığını söyleyecek ve bu ÅŸimdilik Türkiye tarafından da yeterli görülecek.”

‘Türkiye’nin Irak’ın adım attığını görmesi yeterli’

Al Jazeera’ye konuÅŸan Uluslararası Stratejik AraÅŸtırmalar Kurumu (USAK) BaÅŸkan Yardımcısı  Prof. Dr. Kamer Kasım ise, Maliki döneminde uygulanan mezhepçi politikaların hasarının birkaç ayda çözülemeyeceÄŸi görüÅŸünde:

“Irak’ta Maliki döneminin ciddi hasarı var, bunun bir anda düzeltilmesi zaten zor. Türkiye için önemli olan yeni yönetimin Irak’ın bu konuda adım atmakta olduÄŸuna Türkiye’yi ikna etmesi. Türkiye açısından da gidilen yolun doÄŸru olduÄŸu ÅŸeklinde bir tablo ortaya çıkması yeterli olur. Onun dışında tarafların bu konuda birbirlerinden beklentilerini eleÅŸtiri boyutunda kamuoyu önünde dillendirmemeleri daha doÄŸru olacaktır.” 

IŞİD bir başka başlık

IŞİD’e karşı ortak mücadele edeceÄŸini söyleyen iki baÅŸkent, daha önce istihbarat konusunda da iÅŸbirliÄŸi mesajı vermiÅŸti. 20 Kasım’da BaÄŸdat’a bir ziyarette bulunan BaÅŸbakan Ahmet DavutoÄŸlu, Ä°badi ile görüÅŸmesinin ardından “Irak’a istihbarat desteÄŸi vermeye hazırız” demiÅŸti.

Ä°badi de IŞİD'le mücadelede Irak'ın askeri güç sayısının yeterli olduÄŸunu ve ülkelerinde yabancı güç istemediklerini belirtmiÅŸ, "Irak güvenlik güçlerinin eÄŸitimi için Türkiye'nin desteÄŸini memnuniyetle karşılıyoruz. Biz ülkemizde yabancı güç istemiyoruz fakat silah istiyoruz. Bu konuda sıkıntılarımız var." demiÅŸti.

Irak’ta IŞİD’le mücadelede kuzeyde Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’ne (IKBY) baÄŸlı peÅŸmerge birlikleri etkili olurken, güneyde Ä°ran’dan gelen birlikler Åžii milisler ve Irak ordusuyla birlikte IŞİD’e karşı çatışıyor. ABD ordusunun hava bombardımanı da IŞİD’in ilerleyiÅŸ hızında azalmaya sebep oluyor. Ancak yine de Beyci gibi önemli rafineriler ve Irak’ın büyük bir kısmı hâlâ IŞİD’in elinde.

Kuzey Irak petrolünde ‘geçici anlaÅŸma’

Maliki döneminde iliÅŸkilerin gerilmesinin sebeplerinden biri de Kürt petrolü sorunuydu. Erbil, anayasada özerk bölgelere tanınan hakka atfen kendi petrolünü BaÄŸdat'tan bağımsız iÅŸleyip satmak istiyordu. BaÄŸdat merkezi hükümetiyse, petrolün hangi bölgede olursa olsun yalnızca BaÄŸdat merkezli SOMO aracılığıyla ihraç edilmesi gerektiÄŸi fikrini savunuyordu.

Henüz meclisten onay almayan 2007 tarihli hidrokarbon yasası ise BaÄŸdat'ın tüm petrol gelirlerinden Erbil'e yüzde 17 pay vermesini öngörüyor.

Gerilen iliÅŸkilerde BaÄŸdat yönetimi, Kürtlerin merkezi hükümetten izinsiz petrol satışı yaptığı gerekçesiyle, Kürt yönetimine merkezi bütçeden gönderdiÄŸi payı kesti. Sorun Kasım ayında geçici bir anlaÅŸmayla çözüldü. Buna göre Kürt yönetimi, günlük petrol ihracatının yarısı olan 150 bin varil petrolü, Ceyhan’daki Irak hükümetine ait tankerlere göndermeye baÅŸladı. BaÄŸdat da ilk etapta Kürt yönetimine bütçe payı olarak 500 milyon dolar ödeme yaptı.

Ardından daha kapsamlı bir çözümde uzlaşıldı. Aralık ayı başında Irak'ta merkezi hükümetle Kürt yönetiminin petrol gelirlerinin dağılımı konusunda vardığı anlaÅŸma çerçevesinde Erbil'e bütçeden yüzde 17 pay verilecek. Günlük 250 bin varil petrol Türkiye üzerinden ihraç edilebilecek.

Türkiye’nin arabuluculuÄŸu gündemde

Ä°badi ve Iraklı bakanlarının ziyareti öncesinde IKBY BaÅŸbakanı Neçirvan Barzani 19 Aralık Ä°stanbul’da BaÅŸbakan DavutoÄŸlu ile görüÅŸtü, GörüÅŸmeye Enerji Bakanı Taner Yıldız da katıldı. GörüÅŸme öncesinde, IKBY Parlamentosu DoÄŸal Kaynaklar Komitesi Kıdemli Danışmanı Serdar Aziz, “BaÅŸbakan Neçirvan Barzani yakında Ankara'ya gidecek. Türkiye petrol anlaÅŸması konusunda arabuluculuk yaparsa Halkbank da devre dışı kalmaz. Petrol uluslararası piyasaya Ceyhan'dan çıktığı ve Kürtlerin kontrolünde olduÄŸu için, bu süreçten Türkiye her zaman kârlı çıkar” demiÅŸti.

BaÄŸdat-Erbil arasında varılan anlaÅŸmanın öncesinde Türkiye üzerinden uluslararası piyasaya aktarılan Kürt petrolünün geliri, Halkbank’ta toplanıyordu. Halkbank’ta biriken para üzerinde henüz iki taraf da iÅŸlem yapmadı. Irak DışiÅŸleri Bakanı Caferi, Kasım ayının başında Ankara’ya yaptığı ziyarette Kürt petrolünün satışından elde edilen gelirin Halkbank’ta olduÄŸunun hatırlatılması üzerine, bu konuyu ele alacaklarını söylemiÅŸti:

“Kürt petrolünün satışından elde edilen gelir ÅŸu an emin ellerdedir, bu konuya bu ziyarette deÄŸinmedik. Ancak bu daha sonra deÄŸinmeyeceÄŸiz anlamına gelmiyor. Sonraki dönemde ele alacağımız konuların başında bu geliyor. Irak petrolünün dağıtımı da merkezi hükümetin sorumluluÄŸundadır.”

Caferi aynı ziyarette Türkiye’nin Irak’ın Avrupa’ya açılan kapısı olduÄŸunu ve Irak petrolünü Türkiye üzerinden Avrupa pazarına taşımayı planladıklarını da söylemiÅŸti.

‘Türkiye kolaylaÅŸtırıcı rolde olabilir’

OrtadoÄŸu Uzmanı Doç. Dr. Serhat Erkmen, söylenenlerin aksine Türkiye’nin bu pazarlıklarda ciddi bir arabuluculuk rolü oynayamayacağını, asıl arabuluculuÄŸu Ä°ran’ın yaptığı görüÅŸünde.

USAK BaÅŸkan Yardımcısı Kamer Kasım ise bu ziyaretin petrol anlaÅŸması konusunda geliÅŸmekte olan olumlu atmosfere katkı saÄŸlayacağını düÅŸünüyor:

“Irak merkezi yönetimiyle hem Ankara hem de Erbil, Maliki döneminde olmayan uyumu yakalama durumunda ÅŸu anda. Yapılan petrol anlaÅŸması da Türkiye’nin katkısıyla oldu. Türkiye hep bunun bir iç mesele olduÄŸunu, önce kendi aralarında anlaÅŸmaları gerektiÄŸini söyledi. Tabi bunun kalıcı bir temele oturtulması lazım. Arabuluculuk talebi gelirse Türkiye bunu memnuniyetle yapar. Ancak BaÄŸdat’taki yeni yönetim ‘aramızda çözebiliriz’ diye yaklaÅŸabilir. Bu durumlarda kolaylaÅŸtırıcılık terimini kullanıyoruz, Türkiye kolaylaÅŸtırıcı rolünde hareket edebilir.”

Barzani’nin Türkiye ziyareti ile Ä°badi’nin Türkiye ziyareti arasındaki kısa zaman aralığında, 22 Aralık Pazartesi günü Ä°badi'nin Erbil’e gideceÄŸi açıklandı. Ancak belirtilmeyen bir sebeple ziyaret daha sonraki bir tarihe ertelendi.

Kaynak: Al Jazeera