'Havalandırmaya bile çıkamadık'

Kumkapı Geri Gönderme Merkezi Ä°stanbul’da yasal olarak 'sorunlu olan yabancı uyruklu kiÅŸilerin' idari gözlem altında tutuldukları bir yer.

Dünyanın dört bir yanından çeÅŸitli gerekçelerle Türkiye’ye gelmiÅŸ yabancıların gönderildiÄŸi bu merkezde, yasal prosedürler tamamlanana kadar sığınmacıların konaklama ve yemek ihtiyaçları karşılanıyor. 

BaÅŸbakanlığa baÄŸlı Türkiye Ä°nsan Hakları Kurumu’nun (TÄ°HK) Kasım ayında yayınladığı ‘Ä°stanbul Geri Gönderme Merkezi’ raporunda merkezin ÅŸartlarına iliÅŸkin yapılan incelemenin sonuçları yer alıyor. "Ä°nsan hakları ihlallerine yol açacak derecede olumsuz" olduÄŸu belirtililen raporda, merkezde kalanların havalandırmaya çıkamama, merkezin kapasitesinin yeterli olmaması gibi sorunlar dile getirilmiÅŸti. 

Rapora göre, üç katlı binanın kapasitesi 200'ü erkek olmak üzere 300 kiÅŸi. Ancak kalanların sayısı zaman zaman 500 kiÅŸiye kadar çıkabiliyor.

Sıklıkla kapısında yapılan eylemlerle, dışarıya sesini duyurmaya çalışan misafirleriyle anılan merkezde bir süre kalmış yabancılara Al Jazeera ulaÅŸtı ve merkezde geçirdikleri günlerini konuÅŸtu.

'80 gün kaldım, havalandırmaya hiç çıkmadım'

D.Ä°, 33 yaşında bir Çeçen göçmen. Evli ve beÅŸ çocuk babası, 2013'te 80 gün boyunca Kumpakı'daki merkezde kaldığını söyledi. Merkezin çok kalabalık olduÄŸunu, odaların ve ranzaların yetmediÄŸini anlattı. Merkezin çok havasız olmasından ÅŸikâyetçi olduklarını belirten D.Ä°, 80 gün boyunca hiç havalandırmaya çıkarılmadıklarını iddia etti:

"Kaldığım oda 24 kiÅŸilikti ama bazen 30 kiÅŸi de olabiliyordu. Bazıları yerde yatıyordu. Müslümanlar için küçük bir mescit vardı, bazen yer olmayınca orada bile yatanlar oluyordu. Biz namaz kılmak için onları kaldırmak zorunda kalıyorduk. Havasızlıktan ve kalabalıktan odalarda sürekli ağır bir koku olurdu."

Banyo ve tuvaletlerin durumunun da kötü olduÄŸunu belirten D.Ä°'ye göre, bazı tuvaletlerin kilidi, bazılarının kapısı yoktu. Tuvaletin önünde uzun kuyruklar oluyordu ve merkezde sürekli bir doktor olmadığı çin sıkıntılar yaşıyorlardı:

"Ä°çeride oturan herkes boÄŸaz aÄŸrısından ÅŸikâyet ediyordu. Herkes öksürüyordu. Öksürük hiç gitmiyordu. Hem de boÄŸazımız hep aÄŸrıyordu. Ä°yileÅŸse bile bir hafta sonra yeniden baÅŸlıyordu. Galiba havada bu mikroplar olduÄŸu için iyileÅŸmiyorduk."

Aileleriyle görüÅŸmelerine ise sadece 5-10 dakika izin verildiÄŸini anlatan D.Ä°. ÅŸöyle devam etti:

"EÅŸim, otobüs tramvay kullanarak uzun bir yolculuk sonrası oraya geliyordu. Çocuklar her zaman gelemiyordu. Görevliye 'Uzaktan geliyorlar, biraz fazla görüÅŸelim' diyordum ama dinlemiyorlardı. Ama bazılarına 2-3 saat izin verdikleri oluyordu. Bir de birkaç küçük görüÅŸme odası vardı. Büyük ortak görüÅŸme odası yerine eÅŸimle ve çocuklarımla orada görüÅŸmek istiyordum ama bazı görevliler izin vermiyordu. Polise göre deÄŸiÅŸiyordu izin meselesi."

 

D.İ merkezdeki bazı tuvaletlerin kapısının bile olmadığını belirtiyor. [Fotoğraf: Al Jazeera]

'Yer olmadığı için insanlar koridorlarda yatıyordu'

A.A. ise, 42 yaşında Özbekistan asıllı Afganistan vatandaşı.

Kumkapı Geri Gönderme Merkezi’nde beÅŸ ay kaldığını söyleyen A.A., en çok kalabalık odalardan ve temizlik sıkıntısından ÅŸikâyet ettiklerini ifade etti:

"Çok sıkışık kalıyorduk. Bir düzen yoktu. Yataklar yetmiyordu. Yer olmadığı için insanlar mescitte, koridorlarda, yerlerde yatıyordu. Bazen bir kerede 50 kiÅŸi geliyordu. Yer sıkıntısı vardı."

Merkezin hijyenden yoksun olduÄŸunu söyleyen A.A odalarda ve yataklarında çok sık böceklere rastladıklarını anlatıyor:

"Odalar böceÄŸe karşı birkaç kez ilaçlandı ama buna raÄŸmen böcek sorununu çözemediler. Çünkü bina ahÅŸaptı ve böcekler yumurtalarını tahtaların arasına bırakıyorlardı. Ä°laçlansa da bir iki hafta sonra tekrar böcek oluyordu. Bazı arkadaÅŸları çok ısırdığı için böcek yaraları da çok oluyordu. Merkezden giden bir arkadaşımızın yatağını temizledik. Adeta bir böcek yuvasına rastladık."

Ailesi ile görüÅŸebildiÄŸini ancak görüÅŸme sürelerinin çok kısıtlı olduÄŸundan yakındı ve beÅŸ ay boyunca üç kez havalandırmaya çıktığını, bu izinlerde de açık havaya bir saat izin verildiÄŸini belirtti.

'Kumkapı'da asıl sorun bina'

TÄ°HK’nın raporunu hazırlayan komisyonda görev yapan Avukat Fatma Benli, Türkiye’deki diÄŸer geri gönderme merkezlerine kıyasla Kumkapı Geri Gönderme Merkezi'nin ÅŸartlarının çok daha kötü olduÄŸunu belirtti. Benli, Kumkapı'daki asıl sorunun bina ile ilgili olduÄŸuna dikkat çekti.

"Eskiden idare mahkemesi olan bu bina, ÅŸehir içinde ve çok eski. Merkezde ortalama bir, bir buçuk ay kalan bireylerin alıkonması için asgari standartları içermiyor. Binanın kapasitesi yeterli deÄŸil. Merkez aşırı derecede kalabalık olunca burada tutulanlar için gereken insani ÅŸartlar saÄŸlanamıyor."

Benli, binada hem ülkelerine geri gönderilmek için tutulanların barındırıldığını hem de genel olarak yabancılara iliÅŸkin idari iÅŸlemlerin yapıldığını ve binanın kapasitesinin bunlara yetmediÄŸini ifade etti:

"Burada tutulanların havalandırmaya çıkamamalarının gerekçesi olarak, güvenlik zafiyeti gösteriliyor. Özellikle havalandırmaya çıkmama meselesi, acil olarak çözülmesi gereken temel bir sorun. Bu noktada merkezin yeni bir binaya taşınması, bu binanın, tutulanların kaldıkları süre içinde temel ihtiyaçları düÅŸünülerek dizayn edilmesi sorunları azaltacaktır."