Çözüm bekleyen sorunlar masada

Türkiye ve Ä°ran arasında uzun süredir çözülmeyi bekleyen kritik meseleler var. Suriye iç savaşı, Irak’ta IŞİD ilerleyiÅŸinin ardından devam eden kaos ve enerji konuları bunların baÅŸlıcaları.

Türkiye ve Ä°ran arasındaki en güncel kriz ise, gümrük geçiÅŸlerindeki fiyatlar konusunda karşılıklı restleÅŸmeyle baÅŸlayan ‘TIR krizi’ oldu.

Ä°ran yönetimi uzun yıllarca Türk TIR’larından fiyat farkı adı altında para tahsilatı yaparken, Türkiye bunun mütekabiliyet ilkesine uymadığını ve Türk taşıtlarından bu ücretin alınmaması gerektiÄŸini Ä°ran tarafına iletti.

Ancak Ä°ran tarafının buna ikna olmayınca 10 Ekim itibariyle Türkiye de mütekabiliyet çerçevesinde Ä°ran tırlarından fiyat farkı almaya baÅŸladı.

Bu durum 1Aralık’a kadar sürerken, 1 Aralıkta Ä°ran, Türk tırlarının yakıt depolarının mühürlenmesi sürecini baÅŸlattı ve sınır kapısında uzun kuyruklar meydana geldi.

Daha sonra iki tarafın da fiyat farkı uygulamasına tekrar dönmesi ve mühürleme uygulamasının durdurulmasıyla TIR kuyrukları azaldı ancak sorun tam anlamıyla çözüme kavuÅŸturulamadı.

Suriye gerilimi

Türkiye ve Ä°ran arasındaki tarihi rekabet ve çekiÅŸme, özellikle Suriye’de iç savaşın baÅŸlamasının ardından yüksek dozda gerilime dönüÅŸtü.

Ankara, Suriye'de yaklaşık dört yıldır devam eden iç savaÅŸta 200 binden fazla insanın ölümünden sorumlu tuttuÄŸu BeÅŸÅŸar Esed'in gitmesi gerektiÄŸini savunuyor ve Suriye muhalefetini destekliyor.

Esed'in bölgedeki en büyük destekçisi olan Ä°ran ise, rejime maddi ve askeri destek saÄŸlıyor.

Esed rejimini devam eden iç savaÅŸa raÄŸmen ayakta tutan en önemli unsurlardan biri Tahran yönetimi.

Tahran, Rusya'nın da desteÄŸiyle bölgedeki asıl tehdidin IŞİD olduÄŸu tezini ve asıl mücadelenin IŞİD'e karşı verilmesini savunarak, Esed'in koltuÄŸunu koruyacağı bir inisiyatifin hayata geçmesi için çaba sarf ediyor.

Türkiye ise IŞİD'in bir 'sonuç' olduÄŸunu, bölgeye istikrar gelmesi için, sorunun 'sebebi' olan Esed'e karşı mücadele verilmesi gerektiÄŸini, aksi takdirde IŞİD gitse bile yerini baÅŸka unsurların alacağını vurguluyor.

Türkiye, Suriye'de iç savaşın ortaya çıkardığı olumsuz sonuçlardan en fazla etkilenen ülkelerden biri. Ä°ç savaÅŸtan kaçan yaklaşık 1.6 milyon sığınmacı Türkiye'de ağırlanıyor.

Son dönemde Ä°ran, Rusya’nın da desteÄŸiyle BeÅŸÅŸar Esed rejimine meÅŸruiyet saÄŸlayacak yeni bir planı yürürlüÄŸe sokmaya çalışıyor. Bu hedefle Åžam-Moskova-Tahran arasında yoÄŸun bir trafik göze çarpıyor.

Ä°ran’ın çabaları, BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan De Mistura’nın Halep baÅŸta olmak üzere belli bölgelerde çatışmaların dondurulmasını (freeze zones) öngören ve Suriye muhalefetinin ‘kendilerini bitirme planı’ olarak gördüÄŸü inisiyatif etrafında ÅŸekilleniyor.

Irak’ta görüÅŸ ayrılığı

IŞİD’in 10 Haziran’da Musul’u ele geçirmesi ve ülkede patlak veren kaos sonrasında Türkiye ve Ä°ran’ın Irak meselesine bakışları birbirlerinden farklı.

Türkiye BaÄŸdat yönetiminin, Maliki döneminde izlenen mezhepçi ve dışlayıcı politikaların izlerini silmesini ve Sünnilere yönelik baskıların sonlandırılmasını istiyor.

Ä°ran’ın, Suriye’de olduÄŸu gibi Irak’taki ‘reçetesi’ de yalnızca IŞİD ile mücadele. Ä°ran Irak’ta güvenlik odaklı bir çözümü savunurken Türkiye Sünnileri kapsayıcı politikalar izlenmeden çözülmeyeceÄŸi görüÅŸünde.

Tahran, Irak BaÅŸbakanı Hayder Ä°badi ile Maliki dönemindeki iÅŸbirliÄŸini sürdürüyor. Ankara da, ılımlı mesajlar veren Ä°badi hükümetine çözüm için adımlar atılması konusunda kredi verilmesinden yana.

Ancak iki ülkenin Irak vizyonları ve beklentileriyle ilgili derin farklılıklar bir süre daha ortadan kalkacaÄŸa benzemiyor.

DoÄŸalgaz açmazı

Ä°ki ülke arasında uzun süredir çözülemeyen bir diÄŸer sorun da, Türkiye’nin Rusya’dan sonra en büyük ikinci gaz tedarikçisi olan Ä°ran’dan doÄŸalgazı yüksek fiyata alması.

Ä°ran’dan yılda ortalama 10 milyar metreküp doÄŸalgaz alan Türkiye ile Ä°ran arasındaki görüÅŸmelerde fiyat indirimi konusunda anlaÅŸma saÄŸlanamadı, Türkiye pazarlıkların sonuçsuz kalmasının ardından Ä°ran gazı ile ilgili anlaÅŸmayı Uluslararası Tahkim Heyeti’ne taşıdı.

Al Jazeera’ya bilgi veren kaynaklara göre Ä°ran’ın doÄŸalgaz satışında en büyük müÅŸterisi olan Türkiye 1000 metreküp doÄŸalgaz için Tahran’a  492 dolar ödüyor.

Tahkim heyetinin önündeki bir diÄŸer dosya ise Türkiye’nin “eksik teslimat” nedeniyle açtığı dava. Ä°ran yaklaşık 18 yıldır yürürlükteki anlaÅŸma kapsamında bazı teknik sıkıntıları gerekçe göstererek anlaÅŸmada yer alan miktardaki doÄŸalgazı Türkiye’ye teslim etmiyor.

Ä°ki ülke arasında Ä°ran gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınmasına yönelik temaslar da yapılıyor.

Ekonomisi büyük oranda petrol ithalatına baÄŸlı olan ve zaten yaptırımlar ve Suriye savaşı nedeniyle büyük ekonomik sıkıntı çeken Ä°ran, petrol fiyatlarındaki keskin düÅŸüÅŸ nedeniyle bu sıkıntıyı daha yoÄŸun bir ÅŸekilde hissediyor.

Bu yüzden doÄŸalgazı Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması Ä°ran’ın için her zamankinden daha da kritik öneme sahip.

Batı ile nükleer müzakereleri sürdüren Ä°ran yaptırımların tamamen kaldırılmasıyla yeniden ticari iliÅŸkiler geliÅŸtirmek istiyor ve bunun gerçekleÅŸmesi için Türkiye kilit ülke konumunda.

Enerji Bakanı Taner Yıldız konuyla ilgili ÅŸubat ayında yaptığı açıklamada Ä°ran gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşınması projesine sıcak baktıklarını söylemiÅŸti.

Ukrayna krizi ile birlikte Rus doÄŸalgazına bağımlılıktan kurtulmanın yolunu arayan Avrupa Ä°ran gazını, en hızlı çözüm seçeneklerinden biri olarak görüyor.

Ä°ran Petrol Bakanı Yardımcısı Ali Majedi, gazı Avrupa’ya taşımak için en uygun maliyetli seçenek olarak, Azerbaycan doÄŸalgazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıması planlanan Trans Anadolu DoÄŸalgaz Boru Hattı (TANAP) projesini göstermiÅŸti.

Farklı konularda sorunlar yaÅŸamalarına raÄŸmen, iki sınır komÅŸusu arasında kayda deÄŸer bir ekonomik iliÅŸki var. Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi, iki ülke arasında ÅŸu anda 14 milyar dolar olan dış ticaret hacminin 2-3 yıl içinde 35 milyar dolara ulaÅŸacağını söylerken, Ä°ran ile yaÅŸanan gümrük sorunlarının bu ülke ile ticareti etkilemeyeceÄŸini vurguladı.

ÇavuÅŸoÄŸlu’nun ziyaretinde siyasi ve ekonomik tüm konuların masaya gelmesi beklenirken, Suriye, Irak meselesi ve enerji konusundaki problemlerin, özellikle de bölgede istikrarsızlığın sürdüÄŸü bir ortamda kısa vadede çözülmesi beklenmiyor.

Kaynak: Al Jazeera