Hava koşullarına müdahale edilebilir mi?

2000 davulcu, 15000 dansçı ve tonlarca havai fiÅŸekle Pekin Olimpiyatları’nın açılışı görülmeye deÄŸerdi. YaÄŸmur sezonunda yapılan bu etkinlikte yaÄŸmur yaÄŸmaması ise ayrı bir ÅŸanstı. Ama bunu saÄŸlamak için yetkililer gökyüzüne 1100 roket fırlatarak bulutlar kente ulaÅŸmadan önce yaÄŸmur yaÄŸdırmayı baÅŸarmıştı.

Törenin yapıldığı gece, yakındaki Baoding kentine 10 cm yağış düÅŸmüÅŸ, ama Pekin’de hiç yaÄŸmamıştı. Bazıları bunu, insanın hava koÅŸullarını denetim altına alabileceÄŸinin kanıtı olarak gördü. Peki, böyle bir ÅŸey gerçekten mümkün mü?

DoÄŸaya bu ÅŸekilde müdahale çabası yeni deÄŸil. 70 yıl kadar önce Amerikalı bilim insanları bulut oluÅŸturma yoluyla yaÄŸmur yaÄŸdırmayı deniyordu. Califronia eyaletinde bu teknik 50 yıldır kullanılıyor.

‘Bulut ekme’ olarak ifade edilen bu olgu için çeÅŸitli yöntemlere baÅŸvuruluyor. Bulutlara gümüÅŸ iyodür kristalleri ekleniyor ve bunların etrafında buharın sıvılaÅŸarak yaÄŸmur damlasına dönüÅŸmesi saÄŸlanıyor. Bu kristaller genellikle uçaktan bırakılıyor. Ama Çin’de olduÄŸu gibi roket de kullanılabiliyor.

Fırtına koparmak

2010’da Cenevre Üniversitesi’nden Jerome Kasparian lazer yoluyla yaÄŸmur bulutları toplama yöntemini önerdi. Kasparian, laboratuvar ortamında havayı oluÅŸturan atomlardan elektronları arındırma ve böylece pozitif yüklü parçacıklar etrafında buz ya da yaÄŸmur damlası olarak geliÅŸebilecek “tohumlar” oluÅŸturma konusunda baÅŸarı kaydedildiÄŸini belirtiyor. Fakat bazı uzmanlar, laboratuvarda baÅŸarılı olan bir deneyi belirsiz hava koÅŸullarında tekrarlamanın zorluklarına dikkat çekiyor.

Bu alandaki yatırımlar bugün daha çok, su stoklarını koruma amacı güden yetkili kurumlar tarafından yapılıyor. (Vietnam Savaşı sırasında da Amerikan ordu stratejisinin bir parçası olarak, muson yaÄŸmurları döneminin uzatılması için ‘bulut ekme’ yöntemine baÅŸvurulduÄŸu belirtiliyor.) ABD’nin batısında birçok havaalanında sis bulutlarını dağıtmak için de bu yöntem kullanılıyor.

Havaalanlarının ayrıca lazer yoluyla ÅŸimÅŸek engelleme yöntemini de kullanılabileceÄŸi belirtiliyor. 2004’te Kasparian ve ekibi fırtına bulutlarına lazer ışınları göndererek ÅŸimÅŸekleri emmeye çalışmış, ama baÅŸarılı olamamıştı. Kasparian ÅŸimÅŸeÄŸi tetiklemek için daha güçlü bir lazer ışını kullanmak gerektiÄŸini söylemiÅŸti. Fakat 2012’de baÅŸka bir ekip laboratuvarda bunu baÅŸardı. Yapay yoldan oluÅŸturulan ÅŸimÅŸeÄŸin yönü lazerle deÄŸiÅŸtirilebildi.

Hortum duvarı

Peki, hortum ve kasırga gibi tehlikeli hava koÅŸullarını önleyebilir miyiz? Philadephia’daki Temple Üniversitesi’nden Rongjia Tao, bunun yüksek duvarlarla mümkün olabileceÄŸini söylüyor.

Amerika’nın orta batısı hortumlarıyla ünlü. Hortum, güneyden gelen sıcak hava ile kuzeyden gelen soÄŸuk havanın karşılaÅŸması sonucu oluÅŸuyor. Tao, Teksas’tan Nebraska’ya kadar uzanan ve kasırga vadisi olarak bilinen bu geniÅŸ ovada kurulacak üç adet 300 metre yüksekliÄŸinde duvarın ovadaki hava akışını yavaÅŸlatarak hortum oluÅŸumunu engelleyeceÄŸini iddia ediyor.

Fakat bazı meteorologlar doÄŸal daÄŸ engellerine raÄŸmen hortumların Çin’de oluÅŸmaya devam ettiÄŸini söylüyor. Tao ise bu itiraza cevaben, 2013’te Çin’de meydana gelen üç hortuma karşılık ABD’deki sayının 811’i bulduÄŸunu belirtiyor.

Rüzgâr kırıcı

Hortumun yanı sıra kasırgaları kontrol altına alma çabaları da devam ediyor. 2000’lerde kasırga üstüne uçakla binlerce ton su emici polimer serpilerek fırtına durdurulmaya çalışılmış, ama baÅŸarı kaydedilmemiÅŸti.

Bazı uzmanlar ise zehirsiz petrol sızıntısı yoluyla okyanus yüzeyini sakinleÅŸtirme ve kasırga oluÅŸumunu engelleme önerisinde bulunuyor. Bu yıl baÅŸlarında da Amerikalı araÅŸtırmacılar rüzgâr türbinleri yoluyla kasırganın hızının kesilebileceÄŸini söylüyor.

Florida Uluslararası Üniversitesi’nden Hugh Willoughby ise kasırgaları terbiye etme giriÅŸimlerini “tam bir saçmalık” olarak görüyor. Kasırgalar tahmin ettiÄŸimizden çok daha güçlü. Willoughby, kasırgaların “20 dakikada bir 10 megaton gücünde nükleer bomba patlatmaya eÅŸdeÄŸer” enerji saldığını söylüyor. Okyanus yüzeyine petrol sızdırarak kasırga henüz oluÅŸmadan önlemini alma yöntemine de sıcak bakmayan Willoughby, okyanusta görülen çok sayıdaki hareketlenmenin hangisinin kasırgaya evrileceÄŸini tahmin etmenin mümkün olmadığını belirtiyor.

Hava koÅŸullarını denetim altına almamız hiç mümkün olacak mı sorusuna, bazıları yıllardır zaten bu denetimin bir ÅŸekilde uygulandığı cevabını verirken bazıları da bu iÅŸin daha uzun yıllar alacağını söylüyor. Yani tartışmanın her iki cephesindekiler orta noktada buluÅŸuncaya kadar daha çok fırtına kopacak gibi görünüyor.