Neden uyuruz?

Bu konuda ilginç teoriler ve ipuçları var. Ä°puçlarından en belirgin olanı, yeterince uyuduÄŸumuzda kendimizi iyi, mahrum kaldığımızda ise çok daha kötü hissetmemiz. Birkaç günlük mahrumiyetin ardından uyku ihtiyacı öylesine ağır basar ki hiçbir ÅŸey uyanık kalmamızı saÄŸlayamaz. Yapılan deneylerde bu haldeki insanların aşırı yüksek müzikte, ayakta, hatta tekmelenirken bile uyuduÄŸuna tanık olunmuÅŸtur. Birkaç günlük uykusuzluk hali insanda kafa karışıklığı, unutkanlık ve halüsinasyona neden olur. (En uzun süreli uyanık kalma rekoru 11 gündür.)

Fakat yorulduÄŸumuz için uyuduÄŸumuzu söylemek acıktığımız için yemek yediÄŸimizi söylemek gibi olur; uyuma nedenimiz budur, ama neden uykuya ihtiyaç duyduÄŸumuz sorusunun yanıtı deÄŸildir bu.

Bellek yardımı

Son yıllarda ortaya çıkan bir teoriye göre uyku, yeni bellek oluÅŸumunda ve pekiÅŸtirilmesinde önemli rol oynar. Hafıza sistemimiz psikolojik gizemini korurken, birçok araÅŸtırma uykunun perde arkasında bakım ve muhafaza iÅŸlevi gördüÄŸünü iddia ediyor.

California Üniversitesi’nden Matthew Walker ve ekibi, deneklere bilgisayarda sırasıyla çeÅŸitli ÅŸekiller gösteriyor. Deneklerin yarısı bu ÅŸekilleri sabah, diÄŸer yarısı ise akÅŸam izleyip ezberlemeye çalışıyor. Daha sonra laboratuvara dönen deneklerin sabahçı olanları tüm gün boyunca uyanık kaldıktan sonra, akÅŸamcı olanlar ise gece uyuduktan sonra hafıza testine tabi tutuluyor. UyumuÅŸ olanların ÅŸekillerin sıralamasını çok daha iyi hatırladığı ortaya çıkıyor.

Gün içindeki kısa uykuların da hafızayı güçlendirdiÄŸi düÅŸünülüyor.

Bazı araÅŸtırmacılar uykunun tazeleme ve yeniden düzenleme yoluyla belleÄŸimize yardımcı olduÄŸunu ifade ediyor. Sıçanlara labirent içinde yol bulma eÄŸitimi verilerken beyinlerinde gerçekleÅŸen aktivite biçiminin gece uyku sırasında da tekrarlandığı görüldü. Buradan, gündüz edinilen tecrübenin uyku sırasında da tekrarlandığı sonucuna varıldı.

Dinlenmek ayrıca kötü deneyimlerin etkisinin azaltılmasına da yardımcı oluyor. Walker’in araÅŸtırmasında, kötü ve travmatik olayların yarattığı olumsuzluklarla beynin uyku sırasında baÅŸ etmeye çalıştığı da iddia ediliyordu.

Rüya alemi

Burada rüya olgusu da devreye giriyor. BelleÄŸimizin uyku sırasında yaÅŸadığı çılgın maceralar olarak ifade edebileceÄŸimiz rüyaların, belleÄŸin tazeliÄŸini korumak için rastgele harekete geçmesi ve yaÅŸanan olaylar arasında baÄŸlantı kurma çabasının ürünü olduÄŸu sanılıyor. Uyku mahrumiyetinin halüsinasyona yol açmasının nedeni de bu olabilir. Uyku yoluyla belleÄŸimizi yeniden düzenleme fırsatından mahrum bırakıldığımızda rüyalar davetsiz bir ÅŸekilde uyanık dünyamıza girerek gerçek olanla olmayanı birbirinden ayırmamızı zorlaÅŸtırıyor.

Bütün bunlar aslında bazı verilere dayanan spekülasyonlar. Beynimize çeki düzen vermenin yanı sıra, vücudumuz uykuyu hasarlı hücrelerin onarımı gibi bazı düzenleme ve idare iÅŸlerini yapma fırsatı olarak da deÄŸerlendiriyor olabilir.

Bazı bilim insanları ise uykunun düzen ve onarım amaçlı olmadığını savunuyor. “Neden uyuyoruz?” sorusu yerine “Neden uyanığız?” sorusunun sorulması gerektiÄŸini belirtiyorlar. Sıcak, güvende ve tok haldeyken, yani temel ihtiyaçlar giderilmiÅŸken etrafta dolaÅŸmanın ve uyanık kalmanın enerji israfı olduÄŸunu ifade ediyorlar.

Net olan ÅŸey, uykunun akıl ve beden saÄŸlığı için gerekli olması. Herkesin ihtiyacı farklılık gösterse de ortalama 7 saat uyumak gerekiyor. Daha az uyuyanların kalp hastalıkları gibi bazı hastalıklara daha açık hale gelme riskinin yanı sıra yaÅŸam sürelerinin de kısaldığı düÅŸünülüyor.

Yani, bir dahaki sefere uyumak istediÄŸinizde suçluluk duygusuna kapılmak yerine, uykunun size ne kadar iyi geleceÄŸini düÅŸünmek daha doÄŸru olabilir.

Bu makalenin Ä°ngilizce aslını BBC Future’da okuyabilirsiniz.

bbc