Bosna'da dini eğitimin temel taşı: Osmanlı mirası mektepler

Bosna Hersek’te, beÅŸ asırdır aralıksız olarak hizmet veren “Osmanlı mirası” mektepler, ülkedeki dini eÄŸitimin temel taÅŸlarından birini oluÅŸturuyor. Osmanlı döneminde “sıbyan mektebi” olarak uygulanmaya baÅŸlayan, ardından Avusturya-Macaristan Ä°mparatorluÄŸu, eski Yugoslavya, hatta Bosna’daki zorlu savaÅŸ dönemlerinde de eÄŸitime ara vermeyen mekteplerde, dinlerini iyi tanıyan, Kur’an-ı Kerim okumasını bilen nesillerin yetiÅŸtirilmesi amaçlanıyor.

Osmanlı döneminde “ilkokul” olarak hizmet veren ve genellikle cami yakınlarında bulunan mekteplerde, imamlar, imam eÅŸleri ya da okuma-yazma bilen diÄŸer kiÅŸiler çocuklara dini eÄŸitim verirken, mektepler, Bosna Hersek’te Avusturya-Macaristan Ä°mparatorluÄŸu idaresinin baÅŸlamasıyla birlikte sadece Müslüman ailelerin çocuklarını gönderdiÄŸi eÄŸitim kurumlarına dönüÅŸtü.

MEKTEPLER Ä°ÇÄ°N EN  ZOR DÖNEM

Bosna Hersek’teki mektepler için en zor dönem ise her türlü dini ibadetin zorlaÅŸtığı Yugoslavya dönemi oldu. Bu dönemde, her türlü dini yayın yasaklanmış, vakıf eserleri Ä°slam BirliÄŸi’nin elinden alınmış, mektepler kapatılmış, Arapça öÄŸretmek yasaklanmıştı. Ancak, tüm bunlara raÄŸmen aileler, çocuklarını mektepleregöndermekten vazgeçmedi. Bu dönemde büyük fedakarlık gösteren, rejime karşı gelmekten dolayı hayatını riske atan birçok imam “yasaklara raÄŸmen” mekteplerde eÄŸitim vermekten vazgeçmediÄŸi için hapse atıldı. Birçok imam ise Arapça basım yasaklandığı için kendi elleriyle hazırladıkları “elifba” kitapçıkları ile çocuklara Kur’an-ı Kerim öÄŸretmeyi sürdürdü.

Mektepler, Bosna’daki kanlı savaÅŸta dahi kapanmadı. Aileler, bu zor zamanlarda dahi dini eÄŸitimin aksamaması için çocuklarını mekteplere gönderdi. Özellikle savaÅŸ döneminde ülkedeki Müslümanlar için büyük önemi olan mekteplerde, Kur’an-ı Kerim ve dini eÄŸitimin yanı sıra henüz okula baÅŸlamamış çocuklara okuma-yazma dahi öÄŸretiliyordu. Bugün tamamen Ä°slam BirliÄŸi tarafından idare ve organize edilen mektepler, sınıf farkı olmaksızın ülkedeki tüm Müslümanların Kur’an-ı Kerim ve temel dini eÄŸitim için çocuklarını gönderdikleri kurumların başında geliyor. Ä°slam BirliÄŸi’ne baÄŸlı tüm camilerde hafta sonu gidilen mekteplerde, cami imamları sınıflar halinde camiye gelen çocuklara Kur’an-ı Kerim okumayı ve temel dini bilgileri öÄŸretiyor.

“CAMÄ° OLMASA DA MEKTEP VAR”

“Mekteplerin Çocuk EÄŸitimindeki Önemi” isimli kitabın yazarı Dr. Nezir Haliloviç, yaptığı açıklamada, mekteplerin “orijinal” Bosna okulları olduklarını belirterek, Bosna Hersek’in Osmanlı sayesinde bugün Avrupa’daki en geliÅŸmiÅŸ eÄŸitim sistemlerinden birine sahip olduÄŸunu söyledi. Haliloviç, Osmanlı dönemindeki eÄŸitim sisteminin geliÅŸmiÅŸlik düzeyinin son derece yüksek olduÄŸunu ve ülkenin tamamını kapsadığını anlatarak, “Bu gelenek sayesinde, Bosna Hersek’te mektepler, son derece kaliteli kurumlar olarak görülüyor. Bu nedenle bilinçli aileler çocuklarını mektebe göndermeyi onların çıkarına görüyorlar” ifadesini kullandı.

Bosna’daki savaşın ardından din derslerinin yeniden müfredata dahil edildiÄŸini anlatan Haliloviç, Müslüman çocukların hem okullarında hem de haftasonu mekteplerde din dersleri almalarının avantaj olduÄŸunu söyledi. Haliloviç, “Mekteplerdeki eÄŸitim ise tam olarak iÅŸin uygulaması. Mektebe giden çocuklar önce Arapça harfleri, ardından Kur’an-ı Kerim okumayı öÄŸreniyor, hatim indiriyor” dedi.

Haliloviç, mekteplerde çocuklara öÄŸretilen temel bilgilerin başında Ä°slam dinindeki 33 (kimilerine göre 32) ÅŸartın geldiÄŸini belirterek, eski tarihlerde çiftlerin dini nikahı kıyılmadan önce geleneksel olarak imamın çiftlere bu 33 ÅŸartı bilip bilmediklerini sorduÄŸunu ve nikahı bu ÅŸartları saydıktan sonra kıydığını anlattı.

Mekteplerin tarih boyunca birçok defa sarsıntılı dönemlerden geçtiÄŸini hatırlatan Haliloviç, “Ancak, Osmanlı döneminde mekteplerde verilen o ilk ders o kadar kuvvetliydi ki onun enerjisi sayesinde mektepler günümüze kadar ulaÅŸabildi” dedi.

Osmanlı sistemi sayesinde herkes okur-yazar oldu

Haliloviç, Osmanlı dönemindeki geliÅŸmiÅŸ mektep sistemi sayesinde ülkedeki herkesin okur-yazar olduÄŸunu kaydederek, Avusturya-Macaristan Ä°mparatorluÄŸu döneminde yapılan harf devrimi ile insanların bir gecede okuma-yazma bilmeyen kiÅŸilere dönüÅŸtüÄŸünü ancak her ÅŸeye raÄŸmen mekteplerin varlığını günümüze dek ulaÅŸtırmayı baÅŸardığını ifade etti.