Dersim Katliamın Her Yerinde CHP Vardı! İşte Şok Belge!

"Dersim Ağıtları" isimli bir müzik albümünün hazırlık aÅŸamasında Seyit Rıza'nın dramı ve Dersim katliamının boyutlarına ÅŸahit olan Hasan Saltık yıllardır Cumhuriyet tarihinin en acı dönemini araÅŸtırıyor.

Hasan Saltık, Seyit Rıza'nın 77. ölüm yıldönümünde Dersim'i ve Alevilik meselesini Sabah'tan Ä°sa Tatlıcan'a anlattı.

Hasan Saltık Tunceli kökenli bir memur çocuÄŸu. Annesi Zaza babasının kökeni ise Alevi Sarı Saltuklar aÅŸiretine dayanıyor. Sanatçı Rahmi Saltuk'un kuzeni olan Hasan Saltık, 1992 yılında kurduÄŸu Kalan Müzik çatısı altında etnik müzik alanında önemli çalışmalara imzasını atıyor.

Hasan Saltık'ın yapımcılık dışında önemli bir özelliÄŸi daha var. Yıllardır Seyit Rıza'nın idamı ve Dersim katliamı üzerinde çalışan, bu konuda binlerce belgeye ve görgü ÅŸahidine ulaÅŸan Hasan Saltık ile idamının 77. Yıldönümünde Seyit Rıza'yı, Dersim'i ve Alevi sorununun çözümününe dair önemli açıklamalarda bulundu.

Ä°NSANLAR KORKUDAN BELGELERÄ° Ä°MHA ETTÄ°LER

-Seyit Rıza ve Dersim katliamını yıllardır araÅŸtırıyorsunuz. Nedir sizi bu konuda araÅŸtırmaya iten? Ben bu sorunun cevabını biliyorum ama yine de sorayım. Sünni olsaydınız yine bu konu ile ilgilenir miydiniz?

Elbette ilgilenirdim. Yezidilerle ilgili ilk çalışmayı yapan biriyim. Ermenilerin, Lazların, Pontusların, Süryanilerin de müziklerini araÅŸtırdım. 1938 Dersim ağıtlarını araÅŸtırırken bu meselenin içinde buldum kendimi. Bu katliamla ilgili görsel toplamaya baÅŸladım. O operasyona katılanları buldum, çocukları ve torunları ile konuÅŸtum. Bazıları korktular belgeleri imha ettiler. UlaÅŸamadığım çok belge oldu. ErdoÄŸan'ın ve DavutoÄŸlu'nun açıklamalarından sonra artık eski korku ortamı ortadan kalktı.

ASKERE GÄ°TMEDÄ°KLERÄ°, VERGÄ° VERMEDÄ°KLERÄ° YALANDI

-1937-1938 yıllarında Dersim'de ne yaşandı?

Osmanlı müfettiÅŸlik raporlarına ve Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki belgelere bakıldığında Dersim bölgesinde yaÅŸayan insanların asker vermedikleri, vergi ödemediklerinin külliyen yalan olduÄŸunu anlıyoruz. Ama oranın kendine has bir özelliÄŸi var. Çok daÄŸlık bir bölge. Ne Osmanlı ne de Cumhuriyet oraya ciddi bir yatırımda bulunmamış. Mezhepsel olarak da Alevi bölgesi olduÄŸundan dolayı yatırımların deÄŸil müfettiÅŸlerin uÄŸrak yeri olmuÅŸ.

1938 TÜRKÄ°YE'SÄ°NDE CHP DEVLET DEMEKTÄ°

-Peki bugün çok tartışılıyor. CHP bu tartışmaların neresinde?

Türkiye Cumhuriyeti ilk kurulduÄŸunda bir Alevi ÅŸehrine tahammülü yok. GeçmiÅŸten bu yana Dersim'i potansiyel bir tehdit olarak gören CHP yönetimi bu bölgeyi dağıtmak istiyor. 4. Dersim müfettiÅŸ raporları hem Meclis'e hem de CHP'ye gönderiliyor. CHP demek zaten o dönemde devlet demek. BaÅŸka bir parti yok çünkü. 1933 raporundan sonra Dersim'in adı Tunceli oluyor ve hareket baÅŸlıyor.

TESLÄ°M OLMAYA GELÄ°RKEN SEYÄ°T RIZA'YI TUTUKLUYORLAR

-15 Kasım Seyit Rıza'nın asılmasının 77. yıldönümüydü. Seyit Rıza'yı daraÄŸacına götüren süreç nasıl baÅŸlıyor?

1935'te silahla7 köy köy toplanıyor. Bütün köyler aranıyor. 3794 tane silah toplanıyor. Seyit Rıza eÅŸkıya deniliyor. 1915'teki Rus iÅŸgali sırasında Harput'a geçmek isteyen Ruslara karşı Seyit Rıza ve adamları direniÅŸ gösteriyor. EÅŸkıya denilen adam Rus iÅŸgalcilerin Harput'a giriÅŸini önlüyor. Hakkında yakalama kararı olduÄŸu için teslim olmak ve ifade vermek için Elazığ'a gidiyor. Köprüde askerler tarafından gözaltına alınıp mahkemeye götürülüyor.

ARAÇ FARLARI IÅžIKLARINDA Ä°DAM GERÇEKLEŞİYOR

-Seyit Rıza'nın mahkeme sürecinde neler yaÅŸanıyor?

Hızlı bir mahkeme süreci baÅŸlıyor. 4. MüfettiÅŸlik Meclis'e sormaya gerek duymadan mahkemenin idam kararını uygulamaya karar veriyor. Meclise onaylatmıyor ama her aÅŸamasında CHP'nin haberi var. Acilen oÄŸlu ve birkaç arkadaşı ile birlikte BuÄŸday Meydanı'nda askeri araçların far ışıklarında oÄŸlu ile beraber 15 Kasım 1937'de idam ediliyor. Seyit Rıza'nın "Evlad-ı Kerbelayız, günahsızız, ayıptır, günahtır" ÅŸeklinde baÅŸlayan savunmasını da iÅŸte o uyduruk mahkemede yapıyor.

-Ä°damlara itiraz eden çıkmıyor mu?

Ä°lk olarak oÄŸlunu asıyorlar. Seyit Rıza'nın yaşı daha küçük, oÄŸlu da daha büyük gösterilerek idam gerçekleÅŸtiriliyor. Savcının biri itiraz ediyor. Atatürk'ün bir gün sonra Elazığ'a gelme ihtimali var. Åžehirde olaÄŸanüstü bir durum var. Kimse sesini çıkaramıyor.

13 BİN KİŞİ KATLEDİLİYOR

-Dersim katliamı Seyit Rıza'nın asılmasından hemen sonra mı başlıyor?

13 bin kiÅŸinin öldürüldüÄŸü büyük Dersim katliamı Seyit Rıza'nın asılmasından 8 ay sonra baÅŸlıyor. Bu katliamın neden gerçekleÅŸtirildiÄŸini anlayabilmiÅŸ deÄŸilim. Zaten o dönemde her köylüde bulunan silahların hepsi toplanmış. EÅŸkıya denilen Seyit Rıza idam edilmiÅŸ. Hiçbir gerginlik yok. Bu katliam neden yapıldı? Basit birkaç adli olay üzerinden bir halkı neden katlediyorsunuz? Katliam baÅŸlıyor hiçbir direniÅŸ yok. Rahatça köylere giriliyor.

DERSÄ°M NÜFUSUNUN YARISI YOKEDÄ°LÄ°YOR

-Dersim katliamının sonrasında geriye nasıl bir şehir kaldı?

O kadar çok öldürme olayı yaÅŸanıyor ki artık can sıkıntısından öldürmeler oluyor. Yoldan geçenlere niÅŸan alıp öldürüyorlar. Dersim'in nüfusunun%20'si katlediliyor. Bir o kadar da sürgüne gönderiliyor. Bir de öldürülenlerin çocukları var. Bunlar da evlatlık olarak veriliyor. Bence devlet bunları açıklamalı. Bunların yanında 2 bin civarında kayıp var. Dersim nüfusunun yarısı yokediliyor. Kesin rakamlar Genelkurmay belgelerinde. Ama onlar belgeleri nedense bir türlü açmıyor.

KÄ°MYASAL GAZ KULLANILDIÄžINI DEVLET KABUL ETTÄ°

-Kimyasal gaz kullanıldı mı bu saldırılarda?

Biz deÄŸil dönemin siyasetçisi Ä°hsan Sabri ÇaÄŸlayangil anlatıyor. MaÄŸaralara sığınmış insanlara kimyasal gaz atıldığını anlatıyor. Daha sonra Dersim'de kullanılan gazların baÅŸka bölgelerde kullanılmaması için dönemin CumhurbaÅŸkanı Atatürk'e rapor sunuluyor.

-Sizin ailenizden öldürülen oldu mu?

Benim annem de 1937'de annesinin karnında. Askerin bir tanesi nineme "ÅŸuradan aÅŸağı kaç" diyor. Ninem birkaç yıl önce hayatını kaybetmeden önce hepsini anlattı. Bizim aileden de kaçamayanlar oluyor. 13 kiÅŸi ölüyor bu saldırılarda.

SABÄ°HA GÖKÇEN DERSÄ°M'Ä° BOMBALADI

-Sabiha Gökçen Dersim katliamında görev aldı mı?

Sabiha Gökçen de bombardımana katılıyor. "Ben onları insan deÄŸil keçi zannediyordum" diyerek gururla anlatıyor. Kendi anılarında Dersim'i nasıl bombaladığını uzun uzun anlatıyor. Bunların hepsi belgeli fotoÄŸraflı...

"Dersim Ağıtları" isimli bir müzik albümünün hazırlık aÅŸamasında Seyit Rıza'nın dramı ve Dersim katliamının boyutlarına ÅŸahit olan Hasan Saltık yıllardır Cumhuriyet tarihinin en acı dönemini araÅŸtırıyor. Hasan Saltık ile Seyit Rıza'nın 77. ölüm yıldönümünde Dersim'i ve Alevilik meselesini konuÅŸtuk.

Ä°SMET Ä°NÖNÜ OPERASYONUN BAÅžINDAKÄ° KİŞİDÄ°R

-BaÅŸbakan ve CHP lideri Ä°smet Ä°nönü bu katliamdan bilgi sahibi mi?

Ä°nönü tamamen bu operasyonun başındaki kiÅŸidir. 1933 raporlarına bakarsanız CHP'nin ve Ä°nönü'nün belirleyici olduÄŸunu görürsünüz. Alevi kesimi bu iÅŸe inanmak istemiyor. Seyit Rıza asılmadan önce o bölgedeydi ve bir gün sonra Elazığ'a geldi. Bilgisi olmadığını asla düÅŸünmüyorum.

ERDOÄžAN VE DAVUTOÄžLU'NU ALKIÅžLAMAK GEREKÄ°R

-75 yıldır Dersim katliamı hiç konuÅŸulmadı. 2011 yılında ErdoÄŸan'ın özrü, 2014 yılında DavutoÄŸlu'nun cesur açıklamaları tartışmayı baÅŸka bir noktaya getirdi. Peki Dersim katliamının sorumlusu dediÄŸiniz CHP neden bir adım atmıyor?

Devletin kibirli bir yapısı vardı yıllardır. CHP AK Partililer kadar bu cesareti gösteremedi. AK Parti muhafazakar bir parti olmasına raÄŸmen bu konuda cesur bir politika izliyor. "Dersim modern Kerbela'dır" diyen BaÅŸbakan DavutoÄŸlu'nun açıklamalarını alkışlamak gerekir. Åžimdiye kadar hiçbir politikacı bunu söylemeye cesaret edemedi. CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan'ın da 2011'de yaptığı Dersim'den özür açıklaması çok ileri bir açıklamadır.

-Peki CHP'den bir özeleÅŸtiri beklemek hakkımız deÄŸil mi?

CHP bence sorumluluÄŸunu kabul etmeli. Çünkü o dönemde CHP devletin kendisi. Kendi arÅŸivlerine bakarsa katliamın izlerini bulacaktır. Özür dileseydi daha güçlü çıkardı bu tartışmadan. Özür dilemek acizlik deÄŸil güç göstergesidir.

AK PARTÄ° ALEVÄ°LERÄ°N GÜVENÄ°NÄ° KAZANABÄ°LÄ°R

-Dersim kökenli Kemal KılıçdaroÄŸlu katliamda CHP'nin izlerinden haberdar olmaması mümkün mü?

Ben CHP'nin yönetilemediÄŸini düÅŸünüyorum. CHP yönetilmiyor, idare ediliyor. Dersimli KılıçdaroÄŸlu'nun bu olayları bilmemesine imkan var mı? Atatürk yeniden hayata gelse ve CHP'nin başına geçse belki o da yönetemeyecek bu partiyi. Onun için halktan kaptı, Ankara partisi haline geldi.

-Peki Aleviler neden ısrarla Cumhuriyet tarihi boyunca CHP ile birlikte hareket ediyor?

Kendi celladına aşık olmak olarak görülebilir bu. DiÄŸer taraftan Alevi toplumunda bir Hz. Ali bir de Atatürk fotoÄŸrafı vardır. Aleviler bence tarihle yüzleÅŸip kendini buna göre deÄŸerlendirmeli. "Dersim modern Kerbela'dır" açıklaması çok önemlidir. Bu oy verip vermeme meselesi deÄŸil. Bütün Alevi örgütleri geçmiÅŸi yeniden gözden geçirmeli bence. Tabi bir de Sivas, MaraÅŸ, Çorum katliamlarının yarattığı travma henüz atlatılabilmiÅŸ deÄŸil. Alevi toplumu hala tedirgin. Bence bu mesafe kapanabilir. Güven ortamı yeniden oluÅŸabilir.

DERSÄ°M'E 1938 MÜZESÄ° YAPILMALI
AK PARTÄ° ALEVÄ°LERE ÖZGÜRLÜK VERMEKTEN KORKMAMALI

-Peki ne yapılması gerekir. Ne yapılırsa Alevi meselesi kökünden çözülmüÅŸ olur?

Cem evlerine bir statü verilirse bence müthiÅŸ bir geliÅŸme olur. Bence büyük bir rahatlama olur. Gereksiz yasaklar yüzünden bu sorun derinleÅŸiyor. Kürtçe yasağı gibi, baÅŸörtüsü yasağı gibi bir mesele bu. Serbest bırakıldı da ne oldu? Kürt devleti mi kuruldu ÅŸeriat mı geldi? Alevilik meselesinde gereksiz bir hassasiyet ve korku var. Özgür bırakılır, Cem Evleri'ne ibadethane statüsü verilirse bu sorun çözülür. Sünniler bu çözümden korkması için hiçbir neden görmüyorum.

DERSÄ°MLÄ°LER TAZMÄ°NAT DEĞİL ÇÖZÜM Ä°STÄ°YOR

-Böyle bir çözüm yöntemi geçmiÅŸin acılarını tümden tazmin edebilir mi?

Dersimlilerin para ve tazminat peÅŸine düÅŸeceklerini zannetmiyorum. BaÅŸbakan DavutoÄŸlu önümüzdeki günlerde Dersim'e gidecek. Åžehrin tam ortasında Kışla denilen bir yer var. Orası kültür merkezi yapılmak isteniyor. Orada 1938 müzesi açılmasına vesile olursa ben elimdeki belgeleri vermeye hazırım. O cesareti ÅŸu anki iktidar gösterdi. Bu yapılırsa Türkiye'yi daha güçlü kılar. Alevi meselesinin çözümünde önemli bir adım olur.

Star