IŞİD Petrol A.Ş.

Suriye ve Irak’ta Haziran ayından beri ilerleyiÅŸini sürdüren Irak Åžam Ä°slam Devleti (IŞİD), gelirinin önemli bir kısmını ele geçirdiÄŸi topraklardaki petrol kuyularından saÄŸlıyor. Elde ettiÄŸi petrolün bir kısmını ham olarak, bir kısmını da ele geçirdiÄŸi ya da kendi kurduÄŸu mobil rafinerilerde iÅŸledikten sonra aracılara satıyor.

ABD merkezli bağımsız enerji araÅŸtırma kurumu IHS’nin raporuna göre, IŞİD Irak’ta ve Suriye’de günlük toplam 350 bin varil üretim kapasitesi olan petrol sahalarının kontrolünü elinde tutuyor. 350 bin varil petrol, Türkiye’nin günlük petrol ihtiyacının neredeyse yarısı…

IŞİD Irak’ta BaÄŸdat yakınlarında iki, Suriye sınırında bir ve Kerkük çevresinde irili ufaklı birçok petrol sahasını ele geçirdi. Bazı petrol yatakları için peÅŸmerge ve Irak ordusu, IŞİD’le savaÅŸmaya devam ediyor.

Suriye’de ise, ülkenin 2011’de baÅŸlayan ayaklanma öncesinde kullanılan petrolünün yüzde 60’ına sahip Deyr-ez Zor’un tümü Temmuz’dan beri, ülke petrol yataklarının yaklaşık yüzde 40’ına sahip Haseke eyaletinin bir kısmı ve yine irili ufaklı petrol kuyularının olduÄŸu Rakka eyaletinin tamamı Ocak ayından beri IŞİD’in elinde.

Temmuz 2014’te Åžam’dan yapılan açıklamaya göre, Suriye’nin günlük 385 bin varili bulan petrol üretimi, iç savaÅŸla birlikte günlük 164 bin varile indi. Ancak IŞİD en büyük petrol sahalarının bulunduÄŸu Deyr-ez Zor, Rakka ve Haseki’nin bir bölümünü ele geçirdikten sonra Esed rejiminin kontrolündeki üretim, günlük 28 bin varile kadar indi. Bu rakama, Haseki’nin diÄŸer bölümünü elinde tutan Kürtlerin ürettiÄŸi petrol dahil deÄŸil.

‘IŞİD’in yıllık petrol geliri 800 milyon dolar’

20 Ekim’de çıkan IHS raporuna göre, IŞİD’in iki ülkede kontrol altında tuttuÄŸu sahalarda ürettiÄŸi petrol miktarı, günlük 50-60 bin varil arasında deÄŸiÅŸiyor. IHS, IŞİD'in bu petrolden elde ettiÄŸi günlük gelirinin yaklaşık 2 milyon dolar olduÄŸunu belirtti. Bu da yıllık 800 milyon dolar, yani bir milyar 700 milyon Türk Lirası’na denk geliyor.

ABD Hazine Bakanlığı Terörizm ve Mali Ä°stihbarat MüsteÅŸarı David Cohen ise, tahminlere göre IŞİD’in petrolden günde bir milyon dolar civarında gelir elde ettiÄŸini söyledi. 24 Ekim’de Washington merkezli Carnegie Endowment for International Peace adlı düÅŸünce kuruluÅŸunda konuÅŸan Cohen, IŞİD’in köklü karaborsa baÄŸlantıları olduÄŸunu belirtti.

IŞİD’in petrolden önemli bir gelir elde etmesinin yanı sıra uzmanlar, bunun Irak ve dünya petrol piyasası için önemsiz bir miktar olduÄŸu görüÅŸünde. Al Jazeera’ye konuÅŸan Paris merkezli Akdeniz Enerji Gözlemevi Direktörü Sohbet Karbuz, “Özellikle Irak için önemli olan güneyden yani Basra’dan ihraç edilen petroldür. IŞİD’in elindeki sahalar piyasa için belirleyici deÄŸildir.” diyor.

IŞİD’in petrol üretimi ile ilgili rakamların da tahminden öteye gidemeyeceÄŸini vurguluyor: “Åžu an Libya’da bile ne kadar petrol ihraç ediliyor, bunu bilmiyoruz. Biri ortaya bir rakam atıyor, inanan inanıyor. Libya gibi bir yerde bilmiyorsak, IŞİD devede kulaktır.”

 

 

‘IŞİD ÅŸu anda kendine mali kaynak yaratıyor’

Al Jazeera’ye konuÅŸan Enerji Piyasaları ve Politikaları Enstitüsü BaÅŸkanı  Dr. Volkan Özdemir de, IŞİD’in elindeki petrolün kendisi için büyük ama dünya piyasaları için küçük bir etkisi olacağını söylüyor. Özdemir, Irak’ın ÅŸu andaki günlük üretiminin 3 milyon varilin üzerinde olduÄŸunu hatırlatarak IŞİD için konuÅŸulan 50-60 bin varil üretimin dünya piyasalarını , petrol fiyatlarını etkileyecek bir rolü olmadığını ifade ediyor. Özdemir’e göre IŞİD mütevazı petrol sahalarını ele geçirip kendi örgütsel faaliyetlerini yürütüyor:

“IŞİD kendi petrol sahalarındaki satışlardan kendine mali kaynak yaratıyor. Uluslararası petrol piyasalarındaki etkinliÄŸi sınırlı. Günlük üretimi 93 milyon varil olan piyasada, binde birin bile altında bir üretimle IŞİD’in fiyatlara etki etmesi mümkün deÄŸil.

Özdemir, IŞİD’in ele geçirdiÄŸi petrol sahalarında büyük uluslararası ÅŸirketlerin bir etkinliÄŸi olmadığını da vurguluyor.

Kara borsaya, aracılara ve Esed rejimine satış yapılıyor

IŞİD’in elinde Irak sınırları içinde üç rafineri var. Suriye’de iÅŸleyen iki rafineri ise (ülkenin batısındaki Banyas ve Humus rafinerileri) Esed rejiminin elinde. Irak’taki rafineri çalışanları çatışmalar sırasında kaçtı ancak IŞİD, Iraklı çalışanlara kendilerini koruyacağı sözü vererek çalışmaya devam etmelerini istedi. Böylece rafineriler tam kapasite olmasa da IŞİD’in elde ettiÄŸi petrolü iÅŸlemeye devam etti. Cohen aynı konuÅŸmada, IŞİD’in Irak’ta elinde tuttuÄŸu rafinerilerde iÅŸlediÄŸi petrol ürünlerinin satışından da gelir saÄŸladığını söyledi:

“Öyle görünüyor ki, IŞİD’in kontrolünde olan bölgelerden çıkarılan petrolün bir kısmı önce Irak’taki Kürtlere, sonra da onlar aracılığıyla Türkiye’de satıldı. Esad rejiminin de ahlaksızlıklarının bir baÅŸka göstergesi olarak IŞİD’le petrol alımına yönelik anlaÅŸma yaptığı sanılıyor.”

Londra merkezli uluslararası düÅŸünce kuruluÅŸu Chatham House’a göre, IŞİD’in bölgede mafyalaÅŸmış aracılara sattığı petrol Irak Kürdistan bölgesi, Türkiye ve Ä°ran’a gönderiliyor.

Ä°ÅŸlenmiÅŸ petrolün fiyatı daha yüksek

Chatham House, IŞİD’in Suriye’de ‘geçici ve eÄŸreti’ mobil rafinerilerde petrolün bir kısmını iÅŸlediÄŸini ve bu ÅŸekilde daha hızlı ve kolay satış yaptığını belirtiyor. Aynı zamanda petrolün kara borsaya ve hava saldırısı yapmaması karşılığında Esed yönetimine doÄŸrudan satıldığını söylüyor. Temmuz ayından beri tamamı IŞİD’in elinde bulunan Deyr-ez Zor kentinde Ömer petrol sahasının önündeki alıcı kuyruÄŸu, 2 kilometreye kadar uzanıyor. Ä°ngiliz The Economist dergisinin istihbarat birimi, yaptığı araÅŸtırmalarda IŞİD’in bu sahadan günlük 20 bin varil petrol elde ettiÄŸini ortaya çıkardı. IŞİD buradan aracılara ve rejime yapılan satışta varil başına 10-22 dolar arası alırken, Türkiye’deki aracılara gönderilen petrol daha yüksek fiyatlara satılıyor.

Reuters’a konuÅŸan Iraklı yetkililer, IŞİD’in Musul’dan elde ettiÄŸi petrolü Türkiye’de satan aracılara 25 dolara sattığını söyledi. Aynı zamanda Suriye’de ürettikleri dizelin bir kısmını kendi araçları için kullanırken, kalanını benzin istasyonlarına sattıklarını belirtti. Musul’daki benzin istasyonu sahibi de, aracıların IŞİD’den aldığı dizelin litresini, iÅŸleme kalitesine göre bir veya bir buçuk dolara satın aldığını söyledi. Bu da Irak ve Suriye’de dizel fiyatlarını neredeyse üç katına çıkardı.

Suriye ve Irak’taki petrol ÅŸirketleri çalışanları tahliye etti

Özgür Suriye Ordusu Deyr-ez Zor ve Rakka’ya girdiÄŸinde buradaki kuyularda daha az elemanla da olsa çalışmayı sürdüren Ä°ngiltere-Hollanda ortaklığındaki Royal Dutch Shell, Fransız Total ve Kanadalı Petro Canada ÅŸirketleri, IŞİD’in etkili olmaya baÅŸladığı 2013 sonunda çalışanları tahliye etti ve petrol çıkarma iÅŸlemi durdu. Bu ÅŸirketler Mart 2011’de baÅŸlayan ayaklanma öncesinde bu sahalardan günlük 90 bin varil petrol elde ediyordu.

Irak’ta ise durum uluslararası petrol ÅŸirketleri açısından daha kritik… Kanıtlanmış petrol rezervleri 144 milyar varilin üzerinde olan Irak, OPEC ülkeleri arasında dördüncü büyük rezerve sahip. Bunun tahmini 45 milyar varili Kürt Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) idaresindeki topraklarda. 

IŞİD’in 9 Haziran’da Musul’a girmesinin ve ÅŸehrin çevresindeki irili ufaklı petrol kuyularıyla bir rafineriyi ele geçirmesinin ardından, uluslararası petrol ÅŸirketleri ülkedeki çalışmalarına devam etmekte bir sakınca görmedi.

Ancak IŞİD IKBY’nin merkezi Erbil ve Irak’ın baÅŸkenti BaÄŸdat’a doÄŸru ilerlerken, 17 Haziran’da, Ä°ngiliz petrol ÅŸirketi BP Irak genelinde çalışanlarının yüzde 20’sini, Amerikalı petrol devi Exxon Mobil ise sayı vermemekle birlikte çalışanlarının büyük kısmını tahliye etti. Iraklı yetkililer bu ÅŸirketlerin çalıştığı petrol sahalarında herhangi bir güvenlik riski olmadığını açıkladı ancak bu iki ÅŸirketin ülkedeki operasyonları, eksik kadroyla devam etti.

IŞİD Erbil’e yaklaÅŸtı, Obama operasyon emri verdi

Musul’dan Erbil’e ilerleyen IŞİD ile peÅŸmergenin çatışmaları, 7 AÄŸustos’ta Erbil’e 40 kilometre kadar yaklaÅŸtı. Bunun üzerine Amerikalı baÅŸka bir petrol devi Chevron IKBY’deki çalışanlarının büyük kısmını Irak dışına çıkardı. Exxon Mobil, bir tahliye daha gerçekleÅŸtirdi ve Kürdistan bölgesinde kalan çalışanlarının sayısını da minimum seviyeye indirdi. Kürdistan’da operasyonları olan Ä°ngiliz Gulf Keystone ve Norveçli DNO firmaları çalışanlarını tahliye etmedi ancak onların da hisselerinde diÄŸerleri gibi düÅŸüÅŸ yaÅŸandı. BaÅŸka bir Amerikan petrol ÅŸirketi Marathon ise, ‘her an tahliyeye hazır olduklarını’ duyurdu.

8 AÄŸustos gecesi ABD BaÅŸkanı Barack Obama, ‘Irak’taki binlerce sivilin hayatını kurtarmak için insani yardım’ ve ‘bölgedeki Amerikalı personeli korumak’ amacıyla ABD ordusuna Irak’a hava operasyonu yapma yetkisi verdiÄŸini açıkladı.

9 AÄŸustos sabaha karşı 4.30’da ABD uçakları IŞİD mevzilerini vurdu.

ErdoÄŸan: ‘Bunların derdi insan deÄŸil, petrol’

23 Ekim’de Letonya Üniversitesi’nde bir konuÅŸma yapan CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan, Batı ülkelerinin petrol bölgelerini korumak için koalisyon kurarak IŞİD’e yönelik operasyon baÅŸlattığını vurguladı. Suriye ve Irak’ta yıllardır süren iç savaÅŸa ve çatışmalara müdahale etmeyen Avrupa BirliÄŸi ülkelerini ve ABD’yi eleÅŸtirdi:

“Ne zaman IŞİD terör örgütü çıktı, petrol kuyularını tehdit etti, hemen müdahale ettiler. Demek bunların derdi insan deÄŸil, petrol.”

IŞİD’in elindeki petrol kuyuları hedef alındı

ABD ordusu ve koalisyon güçleri, öncelikle Erbil ve BaÄŸdat yakınlarındaki IŞİD mevzilerini bombaladı ve bu ÅŸehirlere yönelik tehdidi uzaklaÅŸtırmaya çalıştı. Ardından petrol gelirini kesmek için, IŞİD’in elindeki petrol kuyularını hedef almaya baÅŸladı. Uluslararası Enerji Ajansı’na göre Irak’ta IŞİD’e karşı hava saldırılarının baÅŸlamasının ardından örgütün üretimi yüzde 70 düÅŸtü ve günlük 20 bin varile geriledi.

Saldırılarla birlikte IŞİD’in Suriye’deki günlük petrol üretim miktarında da 8 bin varillik bir düÅŸüÅŸ olduÄŸu tahmin ediliyor. Ancak Wall Street Journal’a konuÅŸan bir IŞİD militanı, azalsa da petrol çıkarma faaliyetinin devam ettiÄŸini, petrol kuyuları üzerine yapılan hava saldırılarının tahminlerinden daha zayıf olduÄŸunu söylüyor.

Suriye’deki rafinerilere operasyon

Ä°lk operasyonunu Irak’ın kuzeyinde peÅŸmerge yakınlarındaki IŞİD mevzilerine yapan ABD’nin öncülüÄŸündeki koalisyon ülkeleri, 23 Eylül’de ilk kez Suriye’yi de havadan vurdu. Suriye’nin önemi, Irak Petrol Bakanlığı kaynaklarına göre IŞİD’in Irak, Suriye, Türkiye ve Ä°ran’da sattığı petrol ürünlerinin neredeyse tamamının Suriye’deki mobil rafinerilerde iÅŸleniyor olması…

Operasyonun ardından Amerikan Merkez Komutanlığı CENTCOM’dan yapılan açıklamada, Deyr-ez Zor’un ıssız alanlarında IŞİD’in kontrol ettiÄŸi 12 mobil rafinerinin vurulduÄŸu belirtildi:

“Küçük ölçekli rafineriler IŞİD’in operasyonlarını sürdürmesi için yakıt ve Irak ve Suriye’deki saldırıları için para saÄŸlıyor. Günde 300-500 varil petrol iÅŸleyen IŞİD’in bu rafinerilerden neredeyse günlük 2 milyon dolar gelir elde ettiÄŸi tahmin ediliyor.” 

Al Jazeera’ye konuÅŸan Bosphorus Energy Club BaÅŸkanı Mehmet ÖÄŸütçü de ÅŸu andaki üretimin dünya piyasalarını etkileyecek bir boyutu olmasa da bölgesel bir tehdit yarattığını anlatıyor:

“Bölgesel olarak sınırlar ötesi, yasadışı üretimi canlandırıyor. Bu petrol ÅŸu anda ilkel ÅŸartlarda mobil rafinelerde iÅŸleniyor. Ä°lerde ciddi firmalar tarafından iÅŸlenirse o zaman bir güç olarak ortaya çıkabilirler çünkü ellerinde günlük 350 bin varil üretim kapasitesi var. Åžu anda Kürtlerin günde 250 bin varil üretim yaptığını hatırlarsak, bu ciddi bir rakam. İŞİD’in ihracatı ÅŸu anda ciddi boyutt adeÄŸil. SavaÅŸlar olsa da petrole ihtiyaç olunca durum deÄŸiÅŸebiliyor.”

‘Dizelde büyüme düÅŸer’

IŞİD’in yaptığı petrol kaçakçılığının Türkiye’ye de etkileri var.  Al Jazeera’ye konuÅŸan ismini vermek istemeyen bir akaryakıt ÅŸirketi yöneticisi özellikle yaz aylarında kaçak dizelin GüneydoÄŸu’daki pazarı ciddi bir ÅŸekilde etkilediÄŸini ancak son 1-2 ayda alınan önlemlerle ÅŸu anda geçiÅŸlerin sınırlandığını anlattı:

“Devlet o konuda ciddi önlemler aldı. Özellikle dizelde ciddi bir etki gördük. Önce güneyde dağıtıyorlardı ama Konya, Aksaray’a kadar geldiÄŸi oldu. Dizelin ulaşımı daha kolay, eski kamyonlarla yapabiliyorsun. Bu benzinde mümkün deÄŸil. Åžu anda ciddi engeller olsa da bu yılın genelinde dizelde yüzde 5 büyüme bekliyorduk, bu yarıya inebilir.”

ABD Hazine Bakanlığı MüsteÅŸarı Cohen 24 Ekim’de, koalisyon güçlerinin operasyonlarının yanı sıra, Türkiye ve IKBY’nin sınırda arttırdığı güvenlik önlemlerinin de kaçakçılığı azalttığını açıkladı. ABD’nin, IŞİD’den aldığı petrolle ticaret yapanlara yaptırım uygulayacağını söyledi.