ABD BaÅŸkanı Grant: Osmanlı sultanının düşmanı ile kahvaltı yapmam‏

18.yüzyıldan itibaren ticari iliÅŸkiler ile baÅŸlayan Türk- Amerikan iliÅŸkileri 19.yüzyıl boyunca karşılıklı elçiliklerin konsoloslukların açılması, yeni ticaret antlaÅŸmalarının imzalanması ile geliÅŸti.

Sultan Abdülmecid’in 1853 yılında ABD baÅŸkenti Washington’da devletin kurucusu Washington anısına dikilecek anıt için üzerinde kendi tuÄŸrası olan bir mermer bloÄŸu hediye olarak göndermesi siyasi ve ekonomik iliÅŸkilerine derece hızlı geliÅŸtiÄŸini göstermekteydi.

Ä°ki ülke arasındaki iliÅŸkiler Amerikan iç savaşını bitiren en önemli komutan ve sonrasında ABD BaÅŸkanı olan General Ulysses Simpson Grant’ın baÅŸkanlık yaptığı dönemde de (1869-1877) hızlı bir ÅŸekilde geliÅŸti. Bu dönemde iliÅŸkilerin ivme kazanmasının sebebi Osmanlı devleti ile ABD arasındaki silah ticaretiydi. Ä°ç savaÅŸ sonrasında stoklarındaki silahları satmaya baÅŸlayan ABD’nin en büyük alıcılarından biri Osmanlı devletiydi. ÖrneÄŸin 1869 yılında Osmanlı devleti Amerikadan 239 bin adet Enfield ve Springfield tüfekleri satın almış bir sonraki yıl da 100 bin adet Springfield sipariÅŸi vermiÅŸti.

BaÅŸkan Grant bu 100 bin tüfeÄŸin devlet fabrikasından satılmasına ve ilk parti olarak satın alınan tüfeklerden 50 bin tanesinin depolardaki kullanılmamış tüfeklerden verilmesini saÄŸlayacaktı. ABD baÅŸkanı Grant’ın bu jesti Osmanlı devletine 25 bin sterlin kar saÄŸlamıştı.

BaÅŸkan Grant’ın bu jesti karşılıksız kalmadı. Osmanlı padiÅŸahı Sultan Abdülaziz Washington Elçisi Edward Blacque Bey’in tavsiyesiyle Beyaz Sarayın büyük salonuna konulmak üzere kırmızı sarı renkte bir uÅŸak halısı imal ettirdi. Amerika’ya gönderilen bu hediye orada büyük bir memnuniyetle karşılandı. New York Times, Chicago Tribune gibi gazeteler bu hediyeyi okuyucularına büyük bir memnuniyetle duyurdu.

BaÅŸkan Grant döneminde Osmanlı Amerika yakınlaÅŸması , ABD ordusu genel komutanı General William Tecumseh Sherman ve Grant’ın oÄŸlu TeÄŸmen Frederic’in 1872 yılındaki Ä°stanbul ziyareti de önemli bir adım oldu. Misafirler Ä°stanbul’da büyük bir teÅŸrifatla karşılandılar. Sultan Abdülaziz misafirlere kendi gemisini tahsis etti. Misafirlerin Ä°stanbul’daki gezileri görüÅŸmeleri ve yakın alaka ile ağırlanışları ABD gazetelerinde geniÅŸ yer buldu,özel haberler yapıldı. ABD BaÅŸkanı Grant da gösterilen yakınlık ve ağırlamalar için Osmanlı PadiÅŸahına teÅŸekkür telgrafı gönderdi.

II.Abdülhamid’in tahta çıkışından sonra da ABD ile yakınlaÅŸma devam etti. 19.yy’ın son çeyreÄŸinde dünyanın büyük devletlerinden biri haline gelmiÅŸ olan ABD ile iliÅŸkiler artık daha önemli bir hal almıştı. Avrupa ile olan iliÅŸkilerde ABD’nin Osmanlının yanında olması ya da en azından tarafsız kalması Osmanlı devleti açısından önemliydi. Bunun için ABD ile daha yakın iliÅŸki kurulmaya çalışıldı.

Buna fırsat veren geliÅŸmelerden biri de ABD baÅŸkanlık görevini bitiren Ulyses S.Grantın çıktığı dünya seyahatiydi. Seyahatin duraklarından biri de Ä°stanbul’du.

BaÅŸkan Grant 17 Mayıs 1877 tarihinde USS Vandalia gemisi ile iki buçuk yıl sürecek olan seyahatine baÅŸladı. Bütün Avrupa’yı gezen eski baÅŸkanın Osmanlı topraklarındaki ilk ziyareti Mısır’a oldu. Burada Mısır valisi Hidiv Ä°smail PaÅŸa ve kalabalık bir heyet tarafından karşılandı. Mısır’daki yaklaşık bir aylık gezinin/ misafirliÄŸin ardından kutsal topraklara Kudüs’e doÄŸru yola çıkan Grant, Kudüs ziyaretinin ardından sırasıyla Åžam ve Beyrut ve Ä°zmir’e uÄŸradı. Ä°zmir’i,Efes antik kentini gezen Grant buradaki 5 günlük ziyaretinin ardından Ä°stanbul’a doÄŸru yola çıktı.

BaÅŸkan Grant ve beraberindekilerin Osmanlı topraklarındaki bu seyahati esnasında Osmanlı devleti tarihinin en zor günlerini geçiriyordu. Rus orduları Ä°stanbul’a Ayastefanos’a( YeÅŸilköy ) kadar gelmiÅŸledir ve Ä°stanbul tehdit altındaydı. Marmara’da bulunan Ä°ngiliz filosu Rusların Ä°stanbul’a yapacağı muhtemel bir saldırıya karşılık teyakkuzda bekliyordu. Birçok ülkenin diplomatik temsilcilerinin Ä°stanbul’da hararetli ve telaÅŸlı görüÅŸmeler yaptığı bugünlerde eski BaÅŸkan Grant’ın gemisi 1 Martta Haliç’e demir attı. Harbiye Nazırı Serasker Mehmet Rauf PaÅŸanın yaveri tarafından karşılanan Grant ve beraberindekiler büyük bir sandalla Tophaneye getirildi.

Tophane’de de BaÅŸkan Grant’a büyük bir karşılama töreni yapıldı. Harbiye Nazırı Mehmet Rauf PaÅŸa’nın mihmandar olarak görevlendirdiÄŸi Albay Yahya Bey, ABD Büyükelçisi Horace Maynard, Amerikan Ticari Temsilcisi Eugene Schuyler, Amerikan Askeri AtaÅŸesi Albay Greene, ABD KonsolosluÄŸu görevlisi Dimitriadis Bey ve diÄŸer elçilik mensupları karşılama komitesinde bulunanlardandı. General Grant ve beraberindekiler Tophane-i Amire meydanından, kendilerine tahsis edilen arabalarla kent turuna çıktılar. Amerikan Büyükelçisi Maynard ile birlikte BeyoÄŸlu ve Pera’yı gezdiler. Sultan Ahmed Camii ile Ayasofya’yı ziyaret ettiler.

Ertesi gün Kapalıçarşı’yı gezen BaÅŸkan Grant öÄŸleden sonra ise Sadrazam Ahmet Vefik PaÅŸa’yı makamında ziyaret ederek Harbiye Nazırı Mehmet Rauf PaÅŸa, Hariciye Nazırı Safvet PaÅŸa ve Bahriye Nazırı Küçük Sait PaÅŸa ile birlikte görüÅŸmeler yaptı.Aynı gün Ä°stanbul’daki Avrupa ülkeleri temsilcileri ile biraraya gelen BaÅŸkan Grant, akÅŸam yemeÄŸini ABD Büyükelçisi Maynard ve eÅŸinin davetlisi olarak büyükelçilikte yedi.  3 Mart Pazar günü hava ÅŸartları uygun olmadığından planlanan boÄŸaz gezisi gerçekleÅŸtiremedi.

ABD eski baÅŸkanı Grant ile Sultan II.Abdülhamid’in görüÅŸmesi ise 5 Mart günü gerçekleÅŸti. GörüÅŸmede Sultan Abdülhamid Osmanlı devletinin içinde bulunduÄŸu ağır ÅŸartlar sebebiyle herhangi bir tören yapamadıkları için üzüntüsünü dile getirirken,ABD Osmanlı iliÅŸkilerinin geliÅŸmesinden duyduÄŸu memnuniyeti ifade edecekti. Grant ise imparatorluk sınırlarına giriÅŸinden itibaren kendisine gösterilen ilgiden etkilendiÄŸini Osmanlı devletinin içinde bulunduÄŸu zor ÅŸartlar içinse üzüntüsünü dile getirdi.

Sultan II.Abdülhamid görüÅŸmeden sonra BaÅŸkan Grant ve oÄŸlu Jesse’ye sarayın bahçesini gezdirdi. Saray ahırlarını gösterirken de daha önceden hazırlattığı iki saf kan Arap atını hediye etti. Grant seyahatine devam edeceÄŸi için hediyeler hemen teslim edilemedi. 1879 yılında Amerika’ya gönderilen atlara Amerikan basınının ilgisi büyük oldu. Uzun makaleler ve fotoÄŸraflarla hediye edilen atlar haberleÅŸtirildi. Atlara karşı halkın ilgisi ise inanılmazdı. Osmanlı Sultanı tarafından verilen hediyeleri görmek için New York limanında yüzlerce kiÅŸi toplanmış, nalları deÄŸiÅŸtirilerek genel bakımdan geçirilen atları ilgiyle izlemiÅŸler, hatıra olması için, eski nalları ve çivileri her ne fiyat olursa olsun satın almak için yarışıyorlardı.

Aynı akÅŸam Harbiye Nazırı Mehmet Rauf PaÅŸa, BaÅŸkan Grant’ın onuruna Seraskerlik’te muhteÅŸem bir ziyafet verdi. YemeÄŸe Sadrazam Ahmet Vefik PaÅŸa’nın da bulunduÄŸu Osmanlı Devleti’nin üst düzey yetkilileri de katıldı. Taraflar yemek sırasında iki devlet arasındaki siyasi ve ticari iliÅŸkiler, özellikle de silah ticaretinde yaÅŸanan sıkıntılar ve Osmanlı-Rus savaşı üzerine görüÅŸtüler.

Grant Ä°stanbul’da kaldığı 5 gün süresince Osmanlı devleti zor günler geçirmesine raÄŸmen büyük bir misafirperverlikle ağırlandı. 6 Mart ÇarÅŸamba sabahı Karadeniz’e açılarak seyahatine devam etmeyi düÅŸünse de hava ÅŸartları buna engel oldu. Bu arada Ayastefanos’ta bulunan Rus kuvvetleri komutanı kahvaltı talebini iletti. Grant bu teklifi kabul etmenin çok insafsızca bir hareket olacağını belirterek

“Sultanla daha yeni tokalaÅŸtım. Bu nedenle onun düÅŸmanıyla kahvaltı yapamam” diyerek daveti reddetti ve öÄŸleden sonra USS Vandalia gemisi ile Ä°stanbul’dan ayrılarak Yunanistan’a hareket etti.

Kaynak;

Ali Sönmez; Ayastefanos AntlaÅŸması’nın gölgesinde ABD eski baÅŸkanı Grat’ın Türkiye ziyareti

ÇaÄŸrı,Erhan, Türk-Amerikan Ä°liÅŸkilerinin Tarihsel Kökenleri