Yeni hükümet Irak'a istikrar getirecek mi?

Irak’ta 30 Nisan 2014 tarihinde düzenlenen genel seçimlerinin üzerinden yaklaşık 4 ay geçtikten sonra yeni hükümet kuruldu. Åžii Arap siyasetçi Haydar Ä°badi baÅŸkanlığında teÅŸkil edilen hükümet, 8 Eylül 2014 itibarıyla Irak parlamentosundagüvenoyu alarak göreve baÅŸladı.

ABD’nin 2003 yılında Irak’ı iÅŸgaliyle Saddam Hüseyin’in devrilmesinin ardından 2005 ve 2010 genel seçimleriyle göreve gelen yönetimlere bakıldığında, yeni hükümetin kurulma sürecinin beklenenden hızlı gerçekleÅŸtiÄŸi rahatlıkla söylenebilir. Zira önceki hükümetler, daha uzun süreler sonunda kurulabilmiÅŸti.

Ä°badi hükümetinin kompozisyonu

23 bakanlıktan oluÅŸan ve önünde devasa sorunlar bulunan yeni hükümetin kuruluÅŸ ÅŸekli ve yapısına baktığımızda, Irak’ın geleceÄŸi için iyimser olmak epey zorlaşıyor. Zira Ä°badi hükümetinin, Iraklı önemli grupların isteklerinden ziyade ÅŸartların zorlamasının bir sonucu olduÄŸu hemen anlaşılıyor.

Açıkça söylemek gerekirse, Irak ve Åžam Ä°slam Devleti (IŞİD) örgütünün Irak’ın ikinci büyük ÅŸehri Musul’u ele geçirmesi ve akabinde hızlı bir ÅŸekilde Sünni bölgelere yayılması ve nerdeyse tüm Irak’ı tehdit eder duruma gelmesi, yeni hükümetin kurulmasını zorunlu kıldı. Yoksa önemli Åžii, Sünni ve Kürt aktörlerin bir araya gelmesi hiç kolay olmayacaktı.

IŞİD gibi güçlü bir ortak tehdit, Irak’taki Åžii ve Sünni Araplar ile Kürtleri yeni bir hükümet kurmaya zorladı. Irak’ın temel grupları, nihayet kendi aralarındaki ciddi anlaÅŸmazlıkları geçici olarak bir tarafa bıraktılar ve IŞİD tehlikesi karşısında zorunlu biçimde bir araya geldiler. Yeni hükümetin kuruluÅŸunda baÅŸarı/beceri kriteri deÄŸil, aidiyet/asabiyet ön planda tutuldu. Bir anlamda, bakanlıklar ile cumhurbaÅŸkanlığı ve baÅŸbakan yardımcılıkları tamamen grupsal asabiyete göre dağıtıldı.

Ä°badi hükümeti baÅŸarılı olabilir mi?

Maalesef, Ä°badi hükümetinin baÅŸarıya ulaÅŸma ÅŸansı düÅŸük gözüküyor. Eski BaÅŸbakan/Yeni CumhurbaÅŸkanı Yardımcısı Nuri Maliki’nin politikaları baÅŸta gelmek üzere, birçok iç ve dış sebep yüzünden içine düÅŸtüÄŸü açmazdan Irak’ı çıkacak güç ve iradenin Ä°badi hükümetinde olmadığı gayet açık.

Amerikan iÅŸgali sonrası derinleÅŸen mezhepsel ve etnik ayrışmanın geldiÄŸi nokta, Irak’ın geleceÄŸini karartıyor. Etkili kimi Sünni aktörlerin, cumhurbaÅŸkanlığı ve baÅŸbakan yardımcılığı gibi bazı önemli makamlara getirilmeleri, Sünni Arapları ikna edecek durumda deÄŸil.

Yıllar boyunca Irak’ı yöneten Sünni Araplar, ABD’nin iÅŸgalinden sonra cezalandırıldıklarını ve Maliki döneminde tamamen etkisiz kılınmak istendiklerini düÅŸünüyorlar. Sünni Arapların bilhassa 2010’dan itibaren maruz kaldıkları olaylar, onları BaÄŸdat’tan çok uzaklaÅŸtırdı. Nitekim IŞİD’in Irak’ın Sünni coÄŸrafyasında böylesine hızla yayılması/etkinlik kazanması, Maliki döneminde de bazı önemli makamların Sünnilerin elinde bulunmasına raÄŸmen gerçekleÅŸmiÅŸti.

Salih Mutlak ve Usame Nuceyfi baÅŸta olmak üzere önde gelen Sünni siyasetçiler, Ä°badi hükümetinde de etkili yerlere getirildiler. Fakat bu güç dağılımı kompozisyonunun, Irak’ta derinleÅŸen mezhepsel derinliÄŸin aşılmasına kâfi gelmeyeceÄŸi bilinmeli.

Farklı aÅŸiretlerden, NakÅŸibendiler gibi farklı dini gruplardan ve Baas gibi farklı ideolojik gruplardan oluÅŸan Sünni Arapların, kendilerini Åžii Araplar ve Kürtler gibi, siyasal sistemin bir parçası olarak hissetmeleri, dışlanmadıklarını görmeleri, Irak’ın istikrarı ve geleceÄŸi açısından hayati önem arz ediyor. Sünni Araplara mutlaka onurlu ve açık bir çıkış yolu gösterilmeli. Aksi takdirde, IŞİD benzeri örgütlerin Sünni coÄŸrafyada etkisiz kılınması ve buradan atılması asla mümkün olmayacak.

Ä°badi hükümetinin IŞİD ile mücadelesi

Irak’ın yeni hükümetinin IŞİD ile mücadele konusunda da baÅŸarı saÄŸlamasını beklemek pek gerçekçi deÄŸil. ABD BaÅŸkanıBarack Obama’nın 10 Eylül 2014 akÅŸamı açıkladığı IŞİD ile mücadele stratejisi, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) merkezi Erbil’e baÄŸlı PeÅŸmerge güçleri ile BaÄŸdat’a baÄŸlı ve büyük oranda Åžiilerden oluÅŸan Irak ordusunun eÄŸitim ve silahlanmasını öngörüyor. ABD ve müttefiklerinin ise PeÅŸmergeler ile Irak ordusuna havadan operasyonlarla destek vereceÄŸi ifade ediliyor.

IŞİD’e karşı yürütülecek mücadelenin baÅŸarılı olması için Sünnilerin büyük çoÄŸunluÄŸunun desteÄŸinin alınması “olmazsa olmaz ÅŸart” konumunda. ABD’nin havadan desteÄŸini alan Kürt ve Åžii gruplar eliyle yapılacak bir mücadele, Sünniler tarafından farklı deÄŸerlendirilebilir. Operasyonun IŞİD’e deÄŸil de Sünnilere yönelik yapıldığı algısı kuvvetlenebilir. Bu da beklendiÄŸi gibi IŞİD’i zayıflatmaz; aksine örgütün Sünni halk arasında daha fazla zemin bulmasının önünü açar. IŞİD ve Sünni halk ayırımı yapılmadan yürütülecek her operasyon, ciddi olumsuz sonuçlar doÄŸurmaya namzet.

DiÄŸer yandan IŞİD merkezli geliÅŸen ÅŸartların etkisiyle Irak’ta yeni hükümetin kurulmasıyla beraber adeta bir nevi Erbil-BaÄŸdat yakınlaÅŸması gerçekleÅŸtiÄŸine tanık oluyoruz. Ancak söz konusu yakınlaÅŸma, Erbil ile BaÄŸdat arasındaki soruların çözüldüÄŸü anlamına gelmiyor. YaÅŸanan sadece, hızla geliÅŸen ve her iki taraf açısından da ciddi tehdit teÅŸkil eden IŞİD’in yol açtığı bir birliktelik.

Hatta ÅŸunu bile söyleyebiliriz: Erbil ile BaÄŸdat arasındaki sorunlar, 3 ay öncesine göre daha fazla artmış durumda. Zira Mesut Barzani liderliÄŸindeki Kürt Bölgesel Yönetimi, IŞİD’in ani saldırısı karşısında Irak ordusunun çekilmesi üzerine, Kerkük gibi, Erbil ile BaÄŸdat arasında “tartışmalı bölgeler” diye bilinen yerlerin kontrolünü ele geçirdi. Özetle, ortak tehdit (IŞİD) etkisizleÅŸtikten sonra Erbil-BaÄŸdat gerginliÄŸinin yeniden baÅŸlayacağını tahmin etmek hiç zor deÄŸil.

Yeni dönemde Kürt Bölgesel Yönetimi, oldubittiyle elde ettiÄŸi yerleri korumaya çalışacak. BaÄŸdat merkezi yönetimi buna ÅŸiddetle karşı çıkacak. Bunun yanında, Kürtlerin kendi bölgelerinden çıkardıkları petrolü satma uÄŸraşılarına da Ä°badi hükümeti izin vermek istemeyecek.

Bütün bu sebeplerden dolayı, IŞİD tehdidi etkisiz kılındıktan sonra Erbil-BaÄŸdat gerginliÄŸinin tekrar nüksetmesi kuvvetle muhtemel. Nitekim Kürtler, yeni hükümete ‘3 ay süre’ verdiklerini açıklayarak desteklerinin ÅŸarta baÄŸlı olduÄŸunu açıkça ortaya koydular. Yalnızca bu bile Ä°badi hükümetinin geleceÄŸi konusunda bir fikir veriyor.

Irak’ta Ä°badi baÅŸkanlığında yeni hükümetin kurulması, Ankara-BaÄŸdat hattında da olumlu bir sürecin baÅŸlamasını saÄŸlayabilir. Özellikle, 2010 yılından sonra Maliki’nin uyguladığı mezhepçi politikaların bir sonucu olarak Ankara-BaÄŸdat hattı çok gerilmiÅŸti. Suriye’deki iç savaÅŸ ile bölgesel diÄŸer geliÅŸmelerin de Türkiye ile Irak arasındaki gerginliÄŸi artırdığı söylenebilir.

BaÄŸdat’ta baÅŸbakanlık koltuÄŸuna Maliki’nin yerine Ä°badi’nin oturması, iki ülke arasında daha olumlu bir baÅŸlangıcın gündeme gelmesinin önünü açabilir. Türkiye, Ä°badi hükümetini olumlu karşıladığını en üst düzeyde gösterdi. BaÅŸbakan Ahmet DavutoÄŸlu, Iraklı mevkidaşı Haydar Ä°badi’yi arayarak kutladı. Faka ÅŸunu da belirtmekte fayda var: Her ne kadar Ankara-BaÄŸdat hattında yeni bir sürecin iÅŸaretleri ortaya çıkmış olsa da, Irak’ın iç ÅŸartları ve bölgesel ortam göz önüne alındığında, bu hattın hızla geliÅŸme kaydedeceÄŸini beklemek fazla iyimserlik olabilir.