Beyazıt Meydanı mimarisindeki sır

Ä°stanbul'un ilk yayalaÅŸtırılan en büyük meydanlarından biri olan Beyazıt Meydanı'nın ÅŸu anki belediye tarafından yıkılıp yeniden yapılacağı yönündeki karara tepkiler devam ederken; meydanın ÅŸu anki halinin öyle rastgele çizilmediÄŸi ortaya çıktı. Meydanın tasarımı yapılırken büyük bir hassasiyetin göz önünde bulundurulduÄŸu, meydanın Mimarı Turgut Cansever'in kendi hatıralarında önemle vurgulanıyor. 

Meydanın tasarımı için 1958 yılında dünyaca meÅŸhur birçok mimarın da katıldığı bir yarışmanın sonucunda seçilen Mimar Turgut Cansever imzalı ÅŸu anki tasarımın özellikle meydandaki Beyazıt Camii ile büyük bir ilgisi var. Tasarım yapılırken meydanda bulunan iki önemli tarihi binanın manevi deÄŸerleri göz önünde bulundurularak hareket ediliyor. Tasarımın ana hedefinde ise meydandaki camiyi yüceltmek ve öylece meydanı insanların hizmetine sunmak var.

ÜNÄ°VERSÄ°TE Ä°LE CAMÄ° ARASINDA YÖN ÇELÄ°ÅžKÄ°SÄ° VARDI

Mimar Cansever, çizdiÄŸi tasarımın özelliÄŸini kendi ifadesiyle ÅŸöyle anlatmıştı: Büyük bir heyetin tetkikine sunulan projelerden, hazırlamış olduÄŸum ve meydanı tamamen insanlara hizmet edecek bir yaya alan haline dönüÅŸtüren, üniversite yapıları ile cami arasındaki yön çeliÅŸkisini cami-kıble doÄŸrultusunu hakim hale getirerek ve bu yöne uyarak, camiyi yücelterek çözümleyen teklifim tercih edildi.

Cansever, sonraki yıllarda tasarım ve yeniden inÅŸa sırasında yaÅŸadıkları sıkıntılar ile daha sonra bilinçiszce yapılan müdahaleleri anlattığı hatıralarında ÅŸunları ifade etmiÅŸti:

45 DERECE FARK VARDI

Beyazıd Meydanı geçen asır başından evvel ÅŸehrin önemli idari merkezi olan Eski Saray ile Beyazıd Külliyesi arasında, en önemli toplantı alanlarından birisiydi. Geçen asrın ikinci yarısında Eski Sarayın, saray duvarlarının yıkılıp yerine Harbiye Nezareti binası ve giriÅŸ kapısı inÅŸa edilirken bütün bu tesisler, geleneksel deÄŸerlerin reddediliÅŸinin bir sembolü olarak, cami-kıble yönünden 45 derece farklı yerleÅŸtirilmiÅŸti.

MEYDANDAKÄ° DÄ°ÄžER TERSLÄ°KLER

Harbiye Nezareti aksı istikametinde bir yol meydanı kat ediyor, iki yanında aÄŸaç dizileri ve dükkanlar yerleÅŸerek tarihi meydanı tamamen yok ediyordu. 

Bu baÅŸarısız ve saygısız düzenlemeye karşı oluÅŸan tepki sonunda 1926 'da Ä°stanbul'un kurtuluÅŸundan sonra, ÅŸehirde yapılan ilk önemli iÅŸ olarak meydanı iÅŸgal eden yol ve dükkanlar kaldırıldı.

MÄ°MARÎ YAPILAR YIKILARAK YOLLAR YAPILDI

Yeni düzenlemede meydanın ortasında bir oval-beyzi havuz yer alıyor ve bu havuz (Eski Harbiye Nazareti Kapısı) üniversite kapısı ile cami akslarının farklarından doÄŸan çeliÅŸkiyi bir ölçüye kadar çözümlüyordu. 1957'de karayolu mühendislerinin yönetimi altında tarihi ÅŸehirde sayısız mimari abide yıkılıp yeni yollar açılırken Beyazıd Meydanı da tahrip edilerek, yol ve meydan seviyeleri deÄŸiÅŸtirilerek bir karayolu kavÅŸağı haline sokuldu.

MEYDANDAKÄ° AÄžAÇLAR KESÄ°LDÄ°

1957'de meydanı yaya alanı haline getirmek üzere yaptığım teklif reddedilirken aÄŸaçların kesilmemesi  konusundaki ikaz ve çabalarım da neticesiz kaldı.

MEYDAN Ä°ÇÄ°N YENÄ° PROJELER

Ä°stanbul Belediyesi'nin o yıllardaki yetkilileri ile Karayolları mühendislerinin bu felaketli, çirkin uygulamalarının yarattığı tepki üzerine Prof. Högg, Prof. Piccinato ve Prof. Sedad h. Eldem yeni proje çalışmaları yaptılar.

CANSEVER'Ä°N PROJESÄ° SEÇÄ°LDÄ°

Büyük bir heyetin tetkikine sunulan porjelerden, hazırlamış olduÄŸum ve meydanı tamamen insanlara hizmet edecek bir yaya alanı haline dönüÅŸtüren, üniversite yapıları ile cami arasındaki yön çeliÅŸkisini cami-kıble doÄŸrultusunu hakim hale getirerek ve bu yöne uyarak, camiyi yücelterek çözümleyen teklifim tercih edilerek seçildi.

SEÇÄ°LEN PROJENÄ°N UYGULAMASINDA SIKINTI

Proje daha sonra 1957'de yapılan tahribatın sorumlularının entrika ve muhalefetleri ile tanınmayacak kadar eksik bırakıldı. Halkın bilinçle, binlerce mektup ile talep ettiÄŸi ve porjemin esasını teÅŸkil eden eski "Güllük"ün yerinde inÅŸa edilecek kahve, lokanta vs. tesisler, Ordu Caddesi mekânı cami çevresinden ayıracak yapı grupları inÅŸa ettirilmedi.

PROJEYÄ° UYGULAMAYANLAR BAHANE ÜRETTÄ°

Bu yapıların taşıyıcısı, temeli ve istinat duvarı niteliÄŸindeki duvarlar, bu binaların inÅŸaası ile bu binaların altında ve arkasında gizlenecek iken, (yapıların 20 yıl boyunca engellenerek inÅŸa ettirilmeyerek) duvarların projemizin nihai hali olduÄŸu izlenimi yaratıldı. Bu engellemenin birinci aÅŸamasında gerçek tahrif edilerek ve cami ile bu yapılar arasında meydana getirilecek yaÅŸama alanlarının güzelliÄŸi gizlenerek bu kahve, lokanta, kitapçı vs. gibi bir iki katlı yapıların camiyi kapatacağı ileri sürüldü. Daha sonra da bu iddiaların geçersizliÄŸi yanlışlığı ortaya çıkınca daha da gülünç bir iddia, Beyazıd Meydanı çevresinde inÅŸa edilecek dükkân, kahve ve lokantaların gelirlerinin çok düÅŸük olacağı, bu sebeple inÅŸa edilmemeleri halinde belediyenin zarar edeceÄŸi görüÅŸü ileri sürüldü.

DÄ°KÄ°LMESÄ° PLANLANAN AÄžAÇLAR ENGELLENDÄ°

Ayrıca, üniversitenin kapısı önündeki platforma dikilmesi planlanan aÄŸaçların dikilmesi engellendi. Meydanın öngörülen zarif tuÄŸla döÅŸeme ve mozaik granit parke ile kaplanması yerine meydan kaba, granit kaya blokları ile kaplandı. Projelerde öngörülen meyil düzeni bozuldu. Meydanı süsleyecek çeÅŸme, havuz, çiçek tarhları inÅŸa edilmedi.

ALT GEÇÄ°T TAMAMLANMADI

Meydanın önemli bir unsuru olan alt geçit tamamlanmadı ve yıllarca çöplük gibi kullanıldı.

Cansever, hatıralarını yazdığı dönemlerde de meydana müdahalelerde bulunulduÄŸunu aktardığı yazısında, "Bugün de proje hakkında hiçbir fikir sahibi olmayan ve kim oldukları belirsiz kiÅŸiler, isimlerini açıklamadan ve sorumluluk yüklenmeden meydanda ilkel müdahalelerini sürdürüyorlar." diye sitemlerde bulunuyor.

MEYDAN OTOPARK OLMAKTAN KURTULDU

Cansever, meydanla ilgili sözlerini ÅŸöyle tamamlıyor: Ancak Sahaflar Çarşısı giriÅŸinde büyük bir kestane aÄŸacı altındaki açık kahve, cami çevresindeki aÄŸaç altları ve meydanın otomobil parkı olmaktan kurtarılmış bulunması her ÅŸeye raÄŸmen ÅŸehrin bu köÅŸesinde insanlara büyük bir mimari abidenin çevresinde insanca yaÅŸamak imkânı vermiÅŸ bulunuyor.

KAYNAK: http://www.dunyabulteni.net/dubam/306364/beyazit-meydani-mimarisindeki-sir