Depremler 'yanardağ patlamasını tetikliyor'

Deprem, Bardarbunga'daki magmanın Askja yanardağını besleyebileceği endişesini doğurdu.

Ä°ngiliz ve Ä°zlandalı bilim insanları, 24 saatlik zaman diliminde 50 milyon metreküp erimiÅŸ kayanın harekete geçtiÄŸini söylüyor.

ErimiÅŸ tabaka kuzeye doÄŸru ilerlemeye devam ederse, Askja yanardağıyla birleÅŸebilir ve bu da büyük bir patlamayı tetikleyebilir.

Bölgede çalışan bilim insanları, incelemeler için bazı cihazlar yerleÅŸtirdikten sonra ÇarÅŸamba günü yasak bölgeden çekileceklerini söyledi.

Cambridge Üniversitesi'nden Prof. Bob White, yanardaÄŸ faaliyetlerini öngörmenin zor olduÄŸu uyarısında bulunup "Günde yaklaşık 4 km. hızla Askja'ya doÄŸru ilerliyor, eÄŸer bu hızda devam ederse birkaç güne kadar orada olur" dedi.

White, "Ama kim bilir, belki de durabilir. Hala 5 km. derinlikte ve orada donması ihtimali de var; o zaman fazla bir ÅŸey olmaz. Bu da, çok olası." diye konuÅŸtu.

Cambridge sismoloji grubu ve Ä°zlanda'dan araÅŸtırmacılar, 2006 yılından bu yana 70'ten fazla depremölçerle bölgedeki volkanik faaliyetleri inceliyor.

AraÅŸtırmacılar son 10 günde, yaklaşık 40 km. mesafedeki kuzeye doÄŸru ilerleyen çok sayıda deprem tespit etti.

Depremlerin oluşturduğu yer altı magma akınları, kayaları yararak ilerliyor.

Muhtemel senaryolar

Bardarbunga yanardağında Salı günü 5,7 büyüklüÄŸünde deprem meydana gelmiÅŸ, uzmanlar bu depremin son zamanlardaki en büyük sarsıntı olduÄŸunu ifade etmiÅŸti.

Bu dönemde yaklaşık 350 milyon metreküp magma harekete geçti. Bu rakamın, 2010'daki Eyjafjallajokull yanardağının patlamasında ortaya çıkan lav miktarının da iki katı olduÄŸu belirtiliyor.

Cambridge Üniversitesi'nde görevli yer bilimci Prof. Simon Redfern, "Bu çok büyük miktarda lav demek, yer altında olaÄŸanüstü büyüklükte bir erimiÅŸ kaya kanalı açıyor" yorumunu yaptı.

Redfern, yer altında erimiÅŸ kaya taşıyan bu akıntının, diÄŸer yarıklarla birleÅŸip büyük bir magma ağı oluÅŸturabileceÄŸi uyarısını yapıyor.

Prof. White ise, farklı senaryolardan söz ediyor:

"Bir ihtimale göre, patlama buzulların altında gerçekleÅŸebilir. Bu, kötü bir haber… Çünkü bu tip bir patlama, 10-12 bin metre yüksekliÄŸinde kül bulutları yaratabilir. 2010'daki Eyjafjallajokull patlamasında da böyle oldu."

Fakat bu senaryonun gerçekleÅŸmesi pek olası görünmüyor. Zira magma, kalın bir buzul kütlesinin altından daha alçak bölgelere ilerliyor.

EÄŸer bu bölgede, daha az buzun olduÄŸu bir bölgede patlama meydana gelirse, "alev çeÅŸmeleri" oluÅŸur ve olaÄŸanüstü boyutlarda lav fışkırır, bu tehlikeli olabilir ama daha az kül taşır.

Prof. White ÅŸöyle devam ediyor:

"Üçüncü senaryoya göre, akım kuzeye doÄŸru ilerlemeye devam eder, eriyen kayayı besler ve Askja yanardaÄŸ yapısını vurup burayı tetikler. Sonra da ne olacağını Tanrı bilir… Tüm Ä°zlanda'yı kaplayacak bir kül tabakası oluÅŸabilir."

'Avrupa hava sahası tehlikede'

Askja yanardağında en son 1875 yılında büyük bir patlama meydana geldi. YaÄŸan küller ürünlere zarar verdi ve hayvanları öldürdü; bu da Ä°zlanda'nın kuzeydoÄŸusunda göç dalgası baÅŸlattı.

AraÅŸtırma ekibinin çalışmalarını deÄŸerlendiren Açık ÖÄŸretim Üniversitesi'nden Prof. David Rothery, magmanın Askja'ya ilerleyebileceÄŸini veya rotasını deÄŸiÅŸtirebileceÄŸini söylüyor.

BBC'ye konuşan Rothery, şu yorumu yaptı:

"Magma, oluÅŸan kanal yoluyla 1961'de patlayan Askja yanardağına doÄŸru ilerleyebilir veya pas geçebilir, Askja'nın doÄŸusunda, geçen hafta birkaç depremin meydana geldiÄŸi kuzeye doÄŸru oluÅŸan yarığa karışabilir. Her türlü ihtimalde patlama kaçınılmaz oluyor. ÇoÄŸu yarık hiçbir zaman yer yüzüne ulaÅŸmıyor."

"Yarığın oluÅŸturacağı, 'ateÅŸ perdesiyle' baÅŸlayacak bir patlama çok büyük olabilir ve lav tabakasına yayılabilir. Bu tip bir patlama ince bir kül sütunu oluÅŸturabilir, bu da belirli bir yüksekliÄŸe çıkarsa, yalnızca ülke içi hava ulaşımını etkilemekle kalmaz."

"Bardarbunga'da biriken gaz zengini magma patlamasının daha büyük bir soruna yol açabileceÄŸini öngörebiliyorum. EÄŸer 20 km yüksekliÄŸe çıkacak kadar güçlü olursa, rüzgâr, külleri güneydoÄŸuya, Ä°ngiltere ve diÄŸer Avrupa ülkelerine doÄŸru sürüklerse, hava trafiÄŸinde aksamalar yaÅŸanabilir."

Ä°zlanda, Cumartesi günü havacılık sektörü için alarm seviyesini kırmızıya çıkarmış; Pazar günü ise ikinci seviyeye, turuncuya düÅŸürmüÅŸtü.

Yetkililer, bölgenin hava sahasının kapatıldığını fakat Ä°zlanda genelindeki havaalanlarının açık olduÄŸunu söylüyor.

Dört yıl önce yaÅŸanan Eyjafjallajokull yanardağı patlaması nedeniyle, Ä°kinci Dünya Savaşı'ndan bu yana ilk defa Avrupa hava sahasının büyük bir bölümü kapatılmış, bu da 1,5 milyar ila 2,5 milyar euro arasında maddi kayba neden olmuÅŸtu.

Sivil Havacılık Ä°daresi, o patlamadan bu yana, uçakların bölge uçuÅŸlarında uygulanan kuralları gevÅŸetti.