Okullar hazır gibi, evler çürük

1 milyon 600 bin binanın bulunduÄŸu Ä°stanbul’da Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı’na göre 77 bin 761’i konut, 10 bin 915’i iÅŸyeri olmak üzere toplam 88 bin 376 bina deprem riski taşıyor. Bu binalardan 11 bin 911’i son 15 yılda yeniden yapılmak üzere yıkıldı. Yani Ä°stanbul’daki riskli konut ve iÅŸyerlerinin sadece yüzde 13,4’ü yıkıldı. 

Ä°stanbul’da 2000-2005 yılları arasında yapılan çalışmada 1998 öncesi yapılan kamu binası sayısı 2473 olarak belirlendi. Yapılan inceleme sonucunda 1450’ye yakın kamu binası deprem incelemesine alındı. Bu binalardan 992’si depreme karşı güçlendirildi.

Ä°stanbul’da depreme karşı güçlendirilen kamu binalarında birincilik okullara ait. 540 okul binası depreme karşı güçlendirildi. 170 okul binası ise yıkılıp yeniden yapıldı. Halen inÅŸaat, sözleÅŸme ya da ihale aÅŸamasında olanlarla birlikte Ä°stanbul’daki okulların yüzde 77’si depreme karşı güvenli hale getirildi. Konut ve iÅŸyerlerindeki düÅŸük rakama karşın okul binalarındaki yüksek rakamın sırrı 2006 yılında baÅŸlatılan Ä°SMEP yani Ä°stanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi.  

Başarının sırrı İSMEP

Uluslararası çevrelerce dünyanın en büyük dönüÅŸüm projesi olarak deÄŸerlendirilen Ä°SMEP tamamen başını Dünya Bankası’nın çektiÄŸi uluslararası bankalarının para desteÄŸi ile yürüyor. Dünya Bankası’nın yanı sıra Avrupa Yatırım Bankası, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası ve Ä°slam Kalkınma Bankası da düÅŸük faizli kredilerle projeyi destekliyor. Projenin amacı baÅŸta okullar olmak üzere kamu binalarını depreme karşı dayanıklı hale getirmek. Ä°stanbul ValiliÄŸi Ä°l Özel Ä°daresi bünyesinde çalışan Ä°SMEP kredi veren uluslararası kurumlarca sıkı denetleniyor ve yönlendiriliyor. Yabancı kurumlarla saÄŸlanan iÅŸbirliÄŸi sonucu 2006’dan bu yana 8 yıl içinde Ä°stanbul’daki okulların yüzde 77’sinin depreme dayanıklı hale getirildi.

Kentsel dönüÅŸüm yıkımları hızlandırdı

Resmi binaların depreme karşı dayanıklı hale getirilmesindeki oransal baÅŸarı Ä°stanbul’daki konutlar için söz konusu deÄŸil. Bunun en somut sebebi kamu binaları için 2006’da baÅŸlayan saÄŸlamlaÅŸtırma ve yıkım çalışmaları konutlar için ancak 2012’de baÅŸlamış olması.

16 Mayıs 2012 tarihli 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların DönüÅŸtürülmesi Hakkındaki Kanun Ä°stanbul’daki depreme karşı riskli konutların yıkılıp depreme dayanıklı olarak yeniden yapılmasını öngörüyor. Ayrıca Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı’na belli alanları riskli bölge ilân edip yıkıp yeniden yapma hakkı verdi. Yasa kapsamında Ä°stanbul’da 19 ayrı bölge riskli bölge ilân edildi. Buralarda yıkımın ardından depreme dayanıklı yeni binalar yapılacak. Yasanın getirdiÄŸi bir diÄŸer yenilikse depreme karşı dayanıksız evlerin yıkılmasının ardından evi yıkılanlara kira yardımı uygulaması. Yasa kapsamına giren ev sayısı bir çığ gibi büyüyor. Son rakamlara göre, Ä°stanbul’da ayda 1500 bina kentsel dönüÅŸüm için bakanlığa baÅŸvuru yapıyor. 2013 yılı başında bu sayı ayda 50 civarındaydı. 

Kentsel dönüÅŸüme itiraz

Ä°stanbul Teknik Üniversitesi öÄŸretim üyelerinden Prof. Dr. Naci Görür, Ä°stanbul’da yürütülen kentsel dönüÅŸümün yanlış yapıldığı iddiasında. Görür’e göre bir kenti farklı amaçlar için dönüÅŸtürmekle deprem için dönüÅŸtürmek arasında fark olmalı:

"Yapılan dönüÅŸüm deprem odaklı kentsel dönüÅŸümler deÄŸil. Kentsel dönüÅŸüm demek bir kenti deprem odaklı güvenli hale getirmek deÄŸildir. Kentsel dönüÅŸüm denen uygulamayı bir müteahhitlik projesine dönüÅŸtürdüler. Rantı yüksek olan alanlarda pahalı pahalı binalar ve toplu konut yapıyorlar. Bir kenti depreme hazırlamak demek o kentte toplu konut projeleri yapmak deÄŸildir. Deprem odaklı dönüÅŸüm yapacaksanız kentin tüm bileÅŸenlerini deprem güvenli hale getirmeniz lazım. Altyapıdan tutun yolları, köprüleri, viyadükleri, barajları atık sistemlerini, ÅŸebekeleri  bütün bunları depremde zarar görmeyecek hale dönüÅŸtüreceksiniz. Artık hangi binanın saÄŸlam olduÄŸuna bile müteahhitler karar veriyor. Rantı yüksek yerde çürük raporu alınarak yıkım kararı alınıp bina yapılıyor. Bakanlık da son zamanlarda bunu fark etti, yasada deÄŸiÅŸikliÄŸe gitti. Kentsel dönüÅŸüm diye bizi heyecanlandıran projede yanlış baÅŸladı."

Görür, 1999 depreminden bu yana 15 sene geçtiÄŸini Ä°stanbul’da depreme hazırlık için yapılanların yapılması gerekenlerin yanında devede kulak kaldığını söyledi.