Suriye ve Irak’taki istikrarsızlık ve merkezi hükümetlerin sarsılan otoritesi, iki ülkede de devlet dışı yeni bir aktör ortaya çıktı. Irak Åžam Ä°slam Devleti (IŞİD) adı altında faaliyetlerini sürdüren bu aktör Irak’ın Musul kentini ele geçirdikten sonra güneye doÄŸru ilerleyiÅŸini sürdürüyor. Pekçoklarına göre bu durum Irak-Suriye arasında Ä°ngilizlerin ve Fransızların Birinci Dünya Savaşı sırasında ana hatlarıyla çizdikleri sınırı yıkarak Sykes-Picot düzenini sona erdirdiÄŸinin ilanı.

Ä°ngiltere ve Fransa arasında 16 Mayıs 1916'da imzalanan gizli anlaÅŸmayla Suriye ve Irak'ın bugünkü sınırları ana hatlarıyla çizilmiÅŸti. Ancak sınırların çiziminde herhangi bir etnik ya da mezhepsel kaygı gözetilmedi. Sınırlar tamamen Ä°ngiltere ve Fransa’nın çıkarları esas alınarak ÅŸekillendi. Dönemin Rus Çarlığı’nın da onay verdiÄŸi gizli Sykes-Picot anlaÅŸması ancak komünist devrimin ardından Sovyetler BirliÄŸi tarafından tüm içeriÄŸiyle ifÅŸa edildi.

‘Suriye ve Irak kaynakları sömürüldü’

Prof. Enver Ziya Karal’ın Osmanlı Tarihi kitabında yer alan bilgiye göre Sykes-Picot AnlaÅŸması, Ä°ngiltere ve Fransa'nın başı çektiÄŸi UzlaÅŸma Devletleri’nin, kendilerine baÄŸlı ve Osmanlı hâkimiyetine karşı bir Arap devleti veya federasyonu kurulması fikrinde uzlaÅŸması sonucu imzalandı. Karal’ın kitabında ÅŸu ifadeler geçiyor:

UzlaÅŸma Devletleri bugünkü Irak’ın Ä°ngiliz denetimine bırakılması, Suriye’nin ise Fransa’nın hâkimiyetinde kalması üzerine fikir birliÄŸine vardılar. Ä°ngiliz yönetimi, etkisi altına alacağı Irak vasıtasıyla Hindistan yolunu güvence altına almakla kalmayıp, aynı zamanda Manchester fabrikaları için pamuk, Ä°ngiliz deniz filoları için de petrol tedarik etti. Fransa’ya verilen Suriye kıyıları (Lübnan dâhil) sayesinde Fransa Suriye’nin tahıl kaynaklarını sömürebilecekti.

‘Sorun cetvelle çizilen yapay sınırlar’

Süleyman Demirel Üniversitesi ÖÄŸretim Üyesi Doç Dr. Ahmet Özer’e göre, bugünkü büyük problemin kaynağı ‘Emperyal güçlerin kendi çıkarları doÄŸrultusunda cetvelle çizdikleri yapay sınırlar’.

Bu yüzyılın ortalarına doÄŸru OrtadoÄŸu’da yeni bir yapılanmanın söz konusu olabileceÄŸini söyleyen Özer, IŞİD’in bölgedeki yükseliÅŸini ise genel olarak Maliki yönetiminin mezhepçi politikalarına baÄŸlıyor:  

Maliki üç büyük yanlış yaptı. Hep Åžiilerden yana oldu ve Sünnileri devre dışı bıraktı. Saddam devrildikten sonra Saddam’ın artıklarıyla ilgili bir regülasyon yapmadı, Saddam’ın general ve subayları örgütlendi. IŞİD de bu örgütlenme içerisinde yer aldı. IŞİD Sünni halkın bu rahatsızlığını gördü ve onu kullandı. Üçüncü yanlışı ise Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile iyi geçinmek yerine onlarla kavgalı hale geldi. Onların yüzde 17 hissesini vermedi ve Türkiye ile olan iliÅŸkilerini hazmedemedi. Åžimdi onlardan destek ister duruma geldi. Maliki’nin tüm yol ve yöntemleri iflas etti.

IŞİD’in tek başına bir aktör olmadığını belirten Özer, “Sanki IŞİD kendi 2 bin kiÅŸilik gücüyle Irak ordusunu dağıttı. Böyle bir ÅŸey yok. Musul ve Tikrit halkı davet etti IŞİD’i. Milyonluk kentte halk destek vermezse 2 bin kiÅŸinin baÅŸarılı olma ÅŸansı var mı? Hele ki böyle terörü besleyen bir örgütün orada tutunma ÅŸansı var mı?” diyor.

‘Sınırların deÄŸiÅŸmesine izin verilmez’

Raiy El Yevm Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni ünlü Arap gazeteci Abdülbari Atvan ise, Sykes-Picot ile OrtadoÄŸu’nun mevcut sınırlarının tamamen ortadan kalkacağını düÅŸünmüyor. Suriye ile Irak arasında çizilen sınırlarda ise deÄŸiÅŸiklik görülebileceÄŸini söylüyor.

Uluslararası ve bölgesel güçlerin Sykes-Picot sınırlarının tamamıyla deÄŸiÅŸmesine müsaade etmeyeceÄŸini ifade eden Atvan, bu sınırların içinde Ä°srail dâhil tüm OrtadoÄŸu ülkelerinin olduÄŸunu, bundan dolayı topyekûn deÄŸiÅŸimin ÅŸimdilik imkansız olduÄŸunu belirtiyor.

Atvan Irak ve Suriye arasındaki sınır deÄŸiÅŸikliÄŸinin ise mezhep ve etnisite ayrımı üzerine kurulacağını söylüyor.

Rakka ve Musul arasında bir devlet kurulabileceÄŸini ancak bunu elde tutmanın çok zor olacağını kaydeden Atvan bölgedeki bazı güçlerin bunu engellemeye çalışacağını belirtiyor.

Maliki’yi eleÅŸtiren Atvan, “Tam anlamıyla bir baÅŸarısızlık örneÄŸi. Kariyeri tamamıyla bitmiÅŸtir. Irak’ın baÅŸbakanı olduÄŸunu iddia ediyor ama o sadece kendi Åžii destekçileri ve partisinin baÅŸbakanı. Onun yeni hükümeti kurabileceÄŸine inanmıyorum” ifadelerini kullanıyor.   

Atvan Sünni grupların IŞİD’e desteÄŸinin ise deÄŸiÅŸken olduÄŸunu ve iki grubun aslında Maliki karşıtlığında birleÅŸtiÄŸini söylüyor. Atvan’a göre, gelecekte IŞİD’e karşı ayaklanabilirler. Ä°leride karmaşık bir sorun oluÅŸturacak olsa da ÅŸu anki durum ‘düÅŸmanımın düÅŸmanı benim dostumdur stratejisi.’

DışiÅŸleri Bakanlığı Stratejik AraÅŸtırmalar Merkezi BaÅŸkan Yardımcısı Doç Dr. Mesut Özcan ise OrtadoÄŸu’daki deÄŸiÅŸim süreciyle ilgili ÅŸunları söylüyor:

Åžu anda devam eden bir süreç var. OrtadoÄŸu’da uzun süreli bir geçiÅŸ sürecinden bahsetmek mümkün. Bu sadece Suriye ve Irak’la sınırlı deÄŸil. Mısır, Libya ve diÄŸer ülkeler de dâhil. Arap Baharı ile baÅŸlayan süreç iniÅŸleri ve çıkışlarıyla devam edecek. GeçiÅŸ süreci biraz uzun sürüyor. Genel olarak büyük beklentiler var insanlarda. Herkes kısa sürede çok önemli toplumsal, siyasi ve ekonomik sorunların çözülmesini bekliyor. Çözülmeyince de hayal kırıklıkları büyük oluyor ve bunun sonucunda baÅŸka türlü yansımaları ortaya çıkıyor. Bugün yaÅŸananlar biraz da onunla alakalı.