Engel bedende deÄŸil eÄŸitimde

"Kimse, eÄŸitim ve öÄŸrenim hakkından yoksun bırakılamaz."

"... Devlet, durumları sebebiyle özel eÄŸitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır."

Anayasa bunları söylüyor. Ama özel gereksinimli bireylerin eÄŸitime ulaÅŸmasında çok ciddi sorunlar var. Onlar için eÄŸitim ‘anayasal bir hak’ olmaktan uzak.
Ä°lk ve ortaöÄŸretimde yaklaşık 15 milyon öÄŸrenci var. Bunlardan sadece 261 bin 726'sı engelli. Yani eÄŸitim alan engelli öÄŸrenci oranı yüzde 2 bile deÄŸil.

Engelli nüfusun okuryazarlık ve eÄŸitim durumu, sorunun büyüklüÄŸünü ortaya koyuyor. Türkiye nüfusunun yüzde 12,39’u, yani yaklaşık 9 milyonu engelli. Yüzde 41,6’sı okuryazar deÄŸil. Ä°lkokul mezunu olanların oranı yüzde 22,3. EÄŸitim kademesi yükseldikçe rakamlar daha da düÅŸüyor. Ortaokulu bitirenlerin oranı yüzde 10,3'ken, lise ve üstü düzeyde okul bitirenlerin oranı sadece yüzde 7,7.

Aslında son 15 yılda hem eÄŸitim alabilen özel gereksinimli öÄŸrenci sayısı hem de okul sayısı arttı. 1999’da 38 bin 719 özel gereksinimli çocuk eÄŸitim kaynaÅŸtırma eÄŸitimi alıyorken bu sayı 2014’te 173 bine ulaÅŸtı. Ancak bu artışa karşın eÄŸitime eriÅŸim hâlâ kolay deÄŸil. Üstelik sorunlar eÄŸitime ulaÅŸtıktan sonra da bitmiyor. 

Zihniyet engelini aşıp kendine okul bulabilenlerin kimi anne babalarının sırtında okul merdivenlerini çıkıyor, kimi akranlarıyla birlikte kaynaÅŸtırma eÄŸitimi alırken kalabalık sınıflarda sadece misafir gibi oturuyor. Özel gereksinimlerine göre yapılması zorunlu olan ‘bireysel eÄŸitim’ planı pek çok okulda uygulanamıyor. Zihinsel engelli, otizmli çocuklar kendilerine uygun okullara gidebilmek için kimi zaman aylarca sıra bekliyor.

"EÄŸitim sistemi engelliyi içselleÅŸtirmiyor" 

Toplumsal Haklar ve AraÅŸtırmalar DerneÄŸi (TOHAD) BaÅŸkanı Süleyman Akbulut, tıpkı diÄŸer alanlarda olduÄŸu gibi engellilerin eÄŸitime eriÅŸimiyle ilgili veri sıkıntısı olduÄŸunu vurgulayarak yaÅŸanan sorunları ÅŸöyle özetliyor:

“EÄŸitim sistemi engelliyi içselleÅŸtirmeye yeterince hazır deÄŸil. Türkiye'de engelli çocuklar özel eÄŸitim sistemine dahil. Tanılarına göre okullara yönlendiriliyorlar. Ancak tanılama aÅŸamasında hatalar oluyor. Okula gidebilenler kendilerine uygun eÄŸitim alamıyor, eÄŸitime akranlarından geride baÅŸlıyorlar. Üniversiteye kadar gidebilecek olanlar da sınav sisteminde ciddi sorunlar yaşıyor. ÖrneÄŸin sınavlarda hangi engel grubuna, hangi kolaylıklar saÄŸlanacağı çok net. Ancak çoklu engeli olanlar, özel durumu olanlarla ilgili belirsizlik var. Okullardaki mimari engeller her zaman için çocuÄŸun yakasına yapışan bir durum."

Akbulut, engelli çocukların karşılaÅŸtıkları zorluklar nedeniyle bir süre sonra eÄŸitimi bırakmak zorunda kaldıklarını söylüyor:

"Engelli çocuklar kimi zaman okulda ÅŸiddete, ayrımcılığa hatta tacize maruz kalıyor. ArkadaÅŸları, öÄŸretmenler engellilik konusunda bilgili deÄŸil. EÄŸitimdeki engelli sayısı azala azala gidiyor. 5,5 milyon üniversite öÄŸrencisi arasındaki engelli sayısı 6 bin 540’a kadar düÅŸüyor."

"MEB, okulların mimari erişiminden bihaber"

Sabancı Vakfı'nın desteklediÄŸi Toplumsal Haklar ve AraÅŸtırmalar DerneÄŸi, Engelli Hakları Ä°zleme Çalışması için Milli EÄŸitim Bakanlığı’na 'kaç okulun engelliler için eriÅŸime uygun olduÄŸunu' sordu. Ancak dernek baÅŸkanı Akbulut bu bilgiyi bakanlıktan alamadıklarını söyledi.

Bu çalışmaya göre, engelli çocuklara eÄŸitim verecek öÄŸretmen sayısı da çok az. Özel eÄŸitim öÄŸretmenliÄŸi bölümlerinden sadece yılda bin 650 öÄŸretmen mezun oluyor. Ancak öÄŸretmen açığı çok fazla:

"Bu açığı sınıf öÄŸretmenlerine sertifika programı verip, onları bu alanda çalıştırarak kapatıyorlar. Ancak ne kadar etkin olabilirler? Okullardaki fiziki eriÅŸim sorunları için deprem politikasında olduÄŸu gibi hızlı eylem politikası ortaya koymak lazım. Okulu yıkıp yeniden yapmak gibi deÄŸil, istenirse bir iki yılda okullar eriÅŸim açısından düzeltilir. KaynaÅŸtırma eÄŸitimi için öÄŸretmenlerin daha sık ve fazla eÄŸitim alması lazım. Devletin özellikle görme, iÅŸitme ve ortopedik engelliler için materyal alımlarına ağırlık vermesi de gerekli."

Ä°ÅŸitme engellilere tek üniversite

Engel türlerine göre eÄŸitimdeki sıkıntılar da deÄŸiÅŸiklik gösteriyor. Ä°ÅŸitme engelliler de eÄŸitimde birçok sorun yaşıyor. Ä°ÅŸitme Engelliler Federasyonu BaÅŸkanı Muammer Ay, iÅŸitme engelliler için sadece bir üniversite olduÄŸuna dikkat çekiyor:

“Ä°ÅŸaret dili daha yeni üniversitelerde seçmeli, bazı bölümlerde zorunlu ders oldu. Türkiye genelinde 55 iÅŸitme engelli okulu var. Üniversite sadece bir tane; Anadolu Üniversitesi’nde Engelliler Entegre Yüksekokulu. Bu okul bünyesindeki bölümler, iÅŸitme engelli bireylerin eÄŸitim gereksinimlerini karşılayabilecek teknolojiyle donatılmış ÅŸekilde. Ancak herkes buraya gidemiyor. Kimileri burada okumak için ailece EskiÅŸehir’e taşınıyor. Ä°ÅŸitme cihazı takanlar normal okullara gidebiliyor. Zaten üniversiteye gidebilenler iÅŸitme cihazı olanlar. Ä°ÅŸitme engelliler genelde lise mezunu. Oysa Avrupa’da iÅŸitme engelli profesörler var.”

Bakanlıklar topu birbirine atıyor

Engelsiz Hayat Dayanışma DerneÄŸi BaÅŸkanı Adem Kuyumcu ise eÄŸitimdeki birinci engelin, çocuÄŸunun engelliliÄŸini kabul etmemiÅŸ anne, babalar ile baÅŸladığını söylüyor. Babaların büyük kısmının “Zaten çocuÄŸum engelli, okula gidip ne yapacak” diye düÅŸündüÄŸünü anlatıyor. Okulların da mimari engellerle dolu olduÄŸunu vurgulayan Kuyumcu, "Her bakanlık topu birbirine atıyor. Engellilerle ilgili konular sadece Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın konusu deÄŸil. Hâlâ mimari engelliler yüzünden üniversiteye kayıt yaptıramayan arkadaÅŸlarımız var." diyor.

Al Jazeera Türk, Milli EÄŸitim Bakanlığı'na (MEB) da engellilerin eÄŸitime eriÅŸimiyle ilgili yapılan çalışmalar ve sorunlarla ilgili sorular yönetti. Ancak MEB'den bu konuda yanıt gelmedi.