Sandıktan gerçek temsil nasıl çıkar?

DemokratikleÅŸme Paketi'nin açıklandığı gün BaÅŸbakan ErdoÄŸan "tartışmaya açıyoruz" dedi, mevcut seçim sistemi, dar bölge sistemi ya da daraltılmış bölge sistemiyle ilgili önerileri beklediklerini açıkladı. 

Bu önerilerden ilki mevcut yüzde 10 barajının devam etmesiydi. Ä°kinci öneri, seçim barajının yüzde 5'e çekilip, 5'li gruplandırma ile daraltılmış bölge seçim sistemine geçilmesi, üçüncü öneri ise ülke barajını tamamen kaldırarak dar bölge seçim sisteminin uygulanmasıydı.

ErdoÄŸan kısa süre sonra, muhalefetin önerilerine yanıt vermediÄŸini belirterek, AK Parti’nin kendi teklifini getireceÄŸini açıkladı.

30 Mart’taki yerel seçimlerden sonra AK Parti'nin bu teklifi yeniden gündeme geldi. Hükümet, bununla ilgili çalışma yaptığını açıkladı.

Ancak Anayasa gereÄŸi seçim sistemi ile ilgili deÄŸiÅŸiklikler, yasalaÅŸsa bile, seçimlere bir yıldan daha az zaman kalması durumunda uygulanamıyor. Bu durumda da 2015 Haziran Genel Seçimleri’ne mevcut sistemden farklı bir seçim sistemiyle gidebilmek için vakit de daralmış durumda.

Sibel Demirci Erdem, siyaset gündeminin odağındaki dar bölge ve daraltılmış bölge sistemlerini araÅŸtırdı.

Dar bölge seçim sisteminde, her seçim bölgesi bir tane milletvekili çıkarıyor. "Tek isimli basit çoÄŸunluk sistemi" olarak da biliniyor. Milletvekili sayısı kadar seçim bölgesi (çevresi) oluÅŸturuluyor. Bu sistemin benimsenmesi durumunda, millietvekili sayısının da 550 olarak kalması halinde 81 il 550 seçim bölgesine ayrılacak.

Bu sistem tek parti hükümetlerinin kurulmasına olanak saÄŸlıyor. Çok parçalı bir siyasi yapının Meclis’e yansımasının önüne geçiliyor.

Seçmen, partiden çok adaya göre oy kullanıyor. Bu da dar bölgedeki seçimlerde etnik, mezhepsel köken ve ekonomik güç gibi etkenlerin vurgulanmasına neden olabiliyor. Seçmen ile milletvekili arasındaki baÄŸ güçleniyor. 

Bununla birlikte, en çok oyu alan aday  milletvekili seçileceÄŸi için diÄŸer partilere verilmiÅŸ oylar boÅŸa gidiyor ve partiler aldıkları oy oranında mecliste temsil edilmiyor. Büyük partiler, aldıkları oy oranından daha fazla milletvekiliyle temsil edilebiliyor. Küçük partilerin mecliste adil bir bir biçimde temsiline imkan tanınmıyor.

Bu sistemi uygulayan en bilinen örnek Ä°ngiltere. Ayrıca, ABD ve Kanada’da uygulanıyor. Buna göre bu ülkelerdeki seçim bölgelerinde yapılan tek turlu oylama sonucunda en çok oyu alan partinin adayı seçimi kazanmış oluyor. Ülke barajı uygulaması yok. Fransa’da da dar bölge sistemi uygulanıyor. Ancak seçimler iki turlu yapılıyor.

Daraltılmış sistem, dar bölge sisteminin bir türevi. Ancak bu sistemde her seçim bölgesinden bir milletvekili yerine birkaç milletvekili çıkabiliyor. Ancak bu sayının bir tanımı yok, bazı uygulamalarda iki, bazı uygulamalarda daha fazla olabiliyor.

Åžu anda Türkiye’de en fazla milletvekili çıkartan seçim bölgesi Ä°stanbul 1. Bölge. Bu bölgeden 31 milletvekili çıkartılıyor. Daratılmış bölge sisteminde bu kadar büyük seçim bölgeleri olmuyor, hem seçim bölgeleri hem milletvekili sayısı azalıyor. Küçük illerde de birleÅŸtirilerek yeni seçim bölgeleri oluÅŸturuluyor.

Bu sistem, tıpkı dar seçim bölgesi gibi tek parti hükümetlerinin kurulmasını saÄŸlıyor. Seçmenle milletvekili arasındakı bağı güçlendiriyor. Büyük ve güçlü partilere avantaj saÄŸliyor. Ancak seçim çevresi barajı konulmasa bile her bir seçim çevresinde kendiliÄŸinden fiili bir baraj oluÅŸuyor. ÖrneÄŸin  üç milletvekili seçen bir bölgede oyların üçte birinden az alan parti temsilci çıkartamiyor. Bu da partiler arasında temsil adaletsizliÄŸine yol açabiliyor ve küçük partilerin mecliste temsil edilmesi olasılığını düÅŸürüyor.

Özbudun: Adil deÄŸil 

Al Jazeera'nin konuÅŸtuÄŸu Anayasa Profesörü Ergun Özbudun 'Dar bölge'nin demokratik bir sistem olduÄŸunu ancak adil olmadığını savundu. Özbudun sistemin Türkiye için uygun olmadığını söyledi: 

"En büyük sakıncalarından biri, o bölgede nüfuzlu olan cemaat, tarikat, aÄŸalık gibi sistemlerin etkisine açık olmasıdır. Ayrıca böyle bir sistemle seçilenler, ulusal sorunlar yerine, yerel sorunlara daha ağırlık verebilirler."

Özbudun, "daraltılmış bölge" sisteminin de büyük partilerin avantajına olduÄŸunu söyledi. 

"Daraltılmış bölgede, seçim sistemi icabı baraj olur. Diyelim ki, bir bölgede beÅŸ milletvekili çıkartılacak, oyların yüzde beÅŸinden az olanlar baraja takılırlar. Daraltılmış bölge sistemi uygulansa ne olur, gibi çalışmaların gösterdiÄŸi durum, bu sistemden en çok MHP’nin zarar göreceÄŸi. Daraltılmış bölgede, bölge daraldıkça büyük partiler avantaj saÄŸlar, bu sistem en çok AKP’nin avantajına olacakmış gibi duruyor.

Türkiye'deki mevcut seçim sistemi

Türkiye'de 1982 Anayasası'nın yürürlüÄŸe girmesiyle birlikte nisbi temsil ve yüzde 10 ülke barajı uygulamasına geçildi. Bu sisteme göre seçimlerde ülke genelinde geçerli oyların yüzde 10'unu geçemeyen partiler milletvekili çıkaramıyor. Nisbi temsil sistemi, milletvekilliklerinin, partilerinin aldığı oy oranına göre paylaÅŸtırılmasını içeriyor.

Yönetimde istikrar amacıyla ülkeler deÄŸiÅŸik oranlarda seçim barajı uyguluyor. Ancak en yüksek baraj Türkiye’de. Avrupa ülkelerinde seçim barajı en düÅŸüÄŸü yüzde 0,67 ile Hollanda'da olmak üzere en fazla yüzde 5 oranında uygulanıyor.