Nijerya'nın esrarengiz örgütü: Boko Haram

Nijerya'nın kuzey doÄŸusunda faaliyetlerini sürdüren ve "dine dayalı yönetim" istediÄŸi bilinen Boko Haram örgütü, 2009 yılından bu yana 10 binden fazla kiÅŸinin ölümünden sorumlu tutuluyor ve örgütün kundaklama eylemlerinin ülkeye milyonlarca dolarlık zarar verdiÄŸi belirtiliyor.

Kiliselerin yanı sıra bazı Ä°slam alimlerini de hedef alan örgütün son kurbanları arasında, Boko Haram'a yönelik eleÅŸtirileriyle tanınan Ä°slam alimi Åžeyh Muhammed Elbani de bulunuyor.

Son zamanlarda saldırılarını artıran örgütün kökenlerine ve misyonuna iliÅŸkin farklı görüÅŸler dile getiriliyor. Ä°lki, Boko Haram'ın varlığına, 1970'lerde ülkede etkin olan ve radikal bir söylem benimseyen Maitatsine (lanet eden) örgütü gibi "dini" bir anlam yüklüyor.

Nijerya devleti ve liderlerine karşı ayaklanan ve "dinde saflık" isteyen Maitatsine'nin lideri Marwa Muhammed, 1980'de hayatını kaybetmiÅŸ, bu sıralarda örgüt büyük ölçüde dağılmıştı. 

"Batı eÄŸitimi haramdır" görüÅŸü

Bugün Boko Haram'ı destekleyen pekçok kiÅŸi örgütü Maitatsine'in yeniden dünyaya gelmiÅŸ hali olarak görüyor. Bu kiÅŸiler, Nijeryanın kuzeyinde Ä°slam hukukuna dayalı bir yönetim istiyor. 

Boko Haram, "toplumdaki çürümüÅŸlüÄŸü, yozlaÅŸmış Batı deÄŸerleriyle" iliÅŸkilendiriyor ve demokrasinin modern fikirlerini reddederken, herkesi "gerçek Ä°slam"a çağırıyor.

Resmi adı "Cemaat es-Sulh Sünnet Li Dava Vel Cihad" (Dava ve cihad için barış ve sünnet cemaati) olan örgüt, halk arasında bilinen adını da "batı eÄŸitimi" anlamına gelen Boko'nun "haram" olduÄŸu görüÅŸünden alıyor.

Örgütün başında ilk yıllarda Muhammed Yusuf vardı

Nijerya'da 2001 yılında kurulduÄŸu söylenen Boko Haram'ın başında ilk yıllarda Muhammed Yusuf bulunuyordu. Yusuf'un, 2009 yılında gözaltında öldürülmesinin neden olduÄŸu karmaÅŸa üzerine dönemin yönetimi, örgütün ortadan kaldırılması talimatı verse de bunda baÅŸarılı olunamadığı görülüyor.

Maiduguri Üniversitesi'nde Boko Haram üzerinde araÅŸtırmalar yapan Ebubekir Muazu'ya göre Yusuf, "Allah'ın kanunlarının katı biçimde uygulanması" gerektiÄŸine inanıyordu.

OrtaçaÄŸ'da yaÅŸayan Ä°slam alimi Ä°bn-i Teymiye'nin görüÅŸlerini benimsediÄŸi söylenen Yusuf, kendisini takip edenlere, "Batı'dan örnek alınan her ÅŸeyden kaçınmaları çaÄŸrısında" bulunuyordu.

Bununla birlikte Yusuf'un "ikiyüzlü" olduÄŸunu düÅŸünenler de var. Onların iddiasına göre, Yusuf "savurgan" bir hayat sürüyordu, hatta ölümüne dek lüks arabalara binmiÅŸti.

Kimi uzmanlar da Boko Haram'ın ortaya çıkışının, Hausa ve Fulani kabilelerinin yerli Berom halkıyla çatışma halinde olduÄŸu Plateau eyaletindeki durumla alakalı olduÄŸunu düÅŸünüyor. Yusuf'un Plateau eyaletindeki durumu, "etnik temizlik" olarak gördüÄŸü ileri sürülüyor.

Siyasi araç

Boko Haram'ın kökenlerine ve misyonuna iliÅŸkin ikinci yaygın görüÅŸ, örgütün "siyasi bir araç" olarak kullanıldığı yönünde. Bu görüÅŸü benimseyenler örgütü, 2005 – 2008 arasındaki en güçlü döneminde, bugün Boko Haram'ın kullandığı gibi ağır silahlarla donanmış Nijer Deltası militanlarına benzetiyor.

Bazı uzmanlar, Nijer Deltası militanlarının siyasetçiler arasındaki rekabetin saÄŸlıksız bir ürünü olduÄŸuna inanıyor.

Para karşılığı muhalif sesleri kısmak ya da seçimlere hile karıştırmak için kullanılan militanların, seçimler bittiÄŸinde kontrolden çıktıkları belirtiliyor. 

Boko Haram'ın, bir grup muhaliften ibaretken büyük bir militan yapılanmasına nasıl dönüÅŸtüÄŸü hala sır. 2001'de kurulduÄŸuna inanılan örgütün açık bir örgütsel yapısı yok. Örgüt, üye sayısını hiç bir zaman açıklamadığı gibi güvenlik güçleri de buna iliÅŸkin bir tahminde bulunabilmiÅŸ deÄŸil. 

Boko Haram militanlarının, Borno eyaletinde, Kamerun sınırındaki Sambisa ormanında yaÅŸadıkları sanılıyor. Aynı bölgedeki Gwazho tepesinde yaÅŸayanların da  olduÄŸu söylendiÄŸi gibi örgütün komÅŸu Kamerun'da da çok sayıda üssü bulunduÄŸu iddia ediliyor.

Askeri kaynaklar, örgütün silahlı soygun gibi suçlar iÅŸleyerek faaliyetlerine maddi kaynak yarattığını düÅŸünüyor. Kimi gözlemcilerse, bazı siyasetçilerin üstü kapalı biçimde örgüte destek verdiÄŸine inanıyor.

Batılı istihbarat yetkilileri Boko Haram'ı, Nijerya dışında faaliyet gösteren El Kaide gibi diÄŸer terör örgütlerle iliÅŸkilendirse de bu tür baÄŸlantılara iliÅŸkin kesin kanıt bulunmadığı ifade ediliyor. 

Boko Haram, ülkede ve ABD'de terör örgütü olarak tanınıyor. Boko Haram'ın ideoloÄŸu Ebubekir Åžekau'yu ölü ya da diri ele geçirene ABD 7 milyon dolar ödül vaadediyor. Åžekau'nun öldüÄŸüne iliÅŸkin iddiaların gerçeÄŸi yansıtmadığı ileri sürülürken, örgütün faaliyetlerini durdurmasına iliÅŸkin çabaların ÅŸu ana dek sonuçsuz kaldığı biliniyor.