'Montajı anlamak zor değil'

Al Jazeera'ye bilgi veren uzmanlar, farklı yöntemlere dikkat çektiler. Bu iÅŸ için kurulan özel laboratuvarların yüzde 99'a yakın bir oranda doÄŸru sonuca ulaÅŸtığını söylediler. 

Arka plandaki sesler

Bilgi Üniversitesi Müzik Bölümü BaÅŸkanı Tolga Tüzün, kurgunun anlaşılabilmesi için ne yapılması gerektiÄŸini ÅŸöyle anlattı:

“Kriminal laboratuvarlarda çok net yapılan bir audio analiz vardır. Sesin ne olduÄŸu audio analiz sonucunda bulunur. Yapılacak ÅŸeyler bellidir. Çıplak kulakla deÄŸilse de analizde bir yazılım ile muhakkak anlaşılır.”

Tüzün, bu konuda özellikle “dip sesler”in, yani sesi kaydedilen kiÅŸinin çevresindeki seslerin önem taşıdığını söyledi. KonuÅŸan kiÅŸinin çevresindeki bu doÄŸal sesler, eÄŸer kurgu yapıldıysa bunun ortaya çıkarılabilmesi için en önemli faktör. Kurgu olup olmadığını anlamak için bu dip seslerin dışında, sesler arasındaki geçiÅŸ noktalarına, konuÅŸma sırasındaki etkinliklere de bakılması gerekiyor.

Bunu yapılabilmesi için herhangi bir bilgisayar kullanılabilir. Fakat Tüzün’e göre böyle bir kurgunun anlaşılmayacak bir ÅŸekilde yapılması zor. Tüzün, “BaÅŸbakan’ın olduÄŸu iddia edilen kayıtları TÜBÄ°TAK’a gönderirseniz, böyle bir analiz yapma imkânı vardır. Veya dışarda bu iÅŸi yapan laboratuvarlar var. Bir takım devletlerin kriminal ve adli tıp labarotuvarları bu analizleri yapmakta gayet yetkindir. Oralara gidersiniz, raporu alırsınız, ortaya çıkar. Bu 'montaj mı, deÄŸil mi?’ tartışması yapmayı gerektirmeyecek kadar teknik bir iÅŸtir" dedi. 

Laboratuvar analizi ÅŸart

Çıplak kulakla bir kaydın kurgu olduÄŸunu anlamak mümkün deÄŸil. Bunun için teknik imkanların devreye sokulması gerekiyor. Kulağın sesleri algılama eÅŸiÄŸi var. Bunun dışında kalan frekanslar ancak teknik analiz ile ortaya çıkarılabiliyor. Bunun için konuÅŸmanın akışı, yani seyri de önem taşıyor. Tüzün, “Montajın mantığı da o akışı bozmadan birbirine baÄŸlamaktır. Ama daha derinlemesine bakmaya baÅŸladığınız zaman, frekans içeriÄŸine baktığınız zaman, olayların frekanslarına, baÄŸlantılara, dip sesin deÄŸiÅŸip deÄŸiÅŸmediÄŸine baktığınızda, dip sesin karakterine baktığınızda, bir ÅŸeyler çıkar ortaya" dedi. 

Tüzün, ayrıca kayıtlarda montaj yapanların, sesi montajlanacak kiÅŸilerin seslerindeki “Fonetik unsurları” da analiz etmesi gerektiÄŸini söyledi:

“Frekans içeriÄŸine de bakmak lazım. Spektral analize soktuÄŸumuz zaman frekans içerikleri de farklı olur. Bir sesin deÄŸiÅŸik yerden alınıp alınmadığı spektral analiz sonucu belli olabilir.”

Özel yazılımlar

BiliÅŸim hukukçusu Gökhan Ahi, “Ses montajı, evlerde kullanılan herhangi bir bilgisayarda kurulacak amatör yazılımlarla dahi kolaylıkla yapılabiliyor. Ancak, bir ses montajı da ne kadar büyük bir uzmanlıkla ve yüksek teknolojiyle yapılırsa yapılsın, montaj olup olmadığı ses uzmanlarıyla ve özel adli biliÅŸim yazılımlarıyla da anlaşılabilir” dedi.

Ahi, daha önce gördüÄŸü bir çok bilirkiÅŸi raporunda olduÄŸu gibi, analizler seslerin grafik verilere dönüÅŸtürülerek doÄŸal akışı, arka plan gürültüleri, aralık düzeni, perde akışı gibi teknik incelemelerin yanı sıra, inceleme konu sesin sahibinin konuÅŸma aksanı, vurgusu, stres düzeyi, konuÅŸma hataları gibi bir çok parametreye göre inceleme yapıldığını belirtti. Ahi, “Her ne kadar bir çok parametre incelenmiÅŸ de olsa, hiç bir olguya yüzde yüz kesin gözüyle bakılmamaktadır. Fakat sonuçların doÄŸruluk payı genelde yüzde 99’un üzerindedir” dedi.

Yargıtay içtihatları

Peki insan sesi laboratuvarlarda bire bir taklit edilebilir mi? Ahi, sesin rengi ve tonunun taklit edilebilmesi olasılığının bulunduÄŸunu fakat sese yansıyan duygular, konuÅŸma vurguları ve aksanların taklit edilemeyeceÄŸini düÅŸünüyor. BiliÅŸim hukukçusu Ahi, Türkiye’de resmi olarak ses incelemesini Emniyet MüdürlüÄŸü’ne baÄŸlı Kriminal Laboratuarların yanı sıra bazı adli bilirkiÅŸiler ve üniversitelerin de yapabildiÄŸini söyledi. 

Yargıtay’ın da ses analizleri konusunda ilgi çekici kararları var:

“ÖrneÄŸin, telefon kayıtlarının delil olduÄŸu davalarda, sanıkların kaydı veya sesini inkar etmesi halinde, sanığın ses kaydıyla, verdiÄŸi ses örneÄŸinin mutlaka teknik olarak karşılaÅŸtırılması ve incelenmesi gerekir diyen bir çok karar vardır."

Ä°stanbul Teknik Üniversitesi (Ä°TÜ) Müzik Ä°leri AraÅŸtırmalar Merkezi (MÄ°AM) öÄŸretim üyesi Cem Çınlar da bir ses kaydının sahte olup olmadığının dış sesler ile anlaşılabileceÄŸini söyledi:

“Temelde bir ÅŸeyin kolaj olup olmadığını arka plandaki seslerden anlarsınız ve bu arka fonla ilgili çalışmaları düzgün yaptığınız süre içerisinde bu mümkün olabilir.”

İnternette yayınlanan kayıtlarda bazı noktalarda sesin belli noktalarda zayıflaması, gidip gelmesi, kaydın nasıl alındığıyla alakalı.

Çınlar, “Sesin montaj olduÄŸunu da bir insanın konuÅŸmasındaki nefes, vurgular, tonlama, buradaki farklılıklar da en temel ÅŸeylerden biri. Onları düzeltemezsiniz, ses seviyelerini ayarlayarak belki bir ÅŸeyler yapabilirsiniz ama bu da elinizdeki sesin ne olduÄŸuna baÄŸlı” diye konuÅŸtu.

Cem Çınlar özellikle miting alanında yüksek sesle yapılan konuÅŸmalar için montaj yapmanın daha kolay olduÄŸunu, telefon görüÅŸmelerinde ise bunun daha  zorlayıcı olduÄŸunu söyledi:

“Ama aynı tonda heyecanlı bir ÅŸey anlatıyorsa ya da benzeri bir ÅŸey yapıyorsa ve aynı ses tonuyla devam ediyorsa almak bir nebze daha kolaydır. Yani bunun o kadar fazla deÄŸiÅŸkeni var ki.”

Çınlar, ses montajı yapılan kiÅŸinin iyi etüt edilmesi gerektiÄŸini belirtti:

"Ne zaman nefes alıyor, nasıl tonlama yapıyor, vurgularını nerede yapıyor, ondan sonra o gerçekten o kiÅŸi mi deÄŸil mi diye belki bir nebze yaklaÅŸabilirsiniz."

Kriptolu konuÅŸmalar

Kriptolu telefonlar, genellikle sayısal ÅŸifreleme üzerinden güvenli konuÅŸma imkanı saÄŸlıyor. Normal ÅŸartlarda bu güvenli hattı dışardan dinleyebilmenin tek yolu aynı kriptolama sistemiyle kriptolanmış üçüncü bir alıcıyla bu hatta girmek. Bunun için de ses kaydı yapılan kiÅŸi ile ya bu teknolojiye sahip olan baÅŸkaları tarafından ya da bu teknolojiyi kendilerine saÄŸlayanlarca dinlenmiÅŸ olabilir. Sayısal ÅŸifreleme kullanıldığı için bu tür kayıtlarda açık hatlara oranla montaj yapma olasılığının daha düÅŸük olduÄŸu ifade ediliyor. Zira her aramada yeni bir sayısal kripto kullanıldığından, bir kriptolu sesin bir baÅŸka kriptolu sesle birleÅŸtirilmesinin zorluÄŸuna dikkat çekiliyor.