İsrail ile ambargo müzakeresi

BaÅŸbakan Recep Tayyip ErdoÄŸan, Ä°srail ile iliÅŸkilerin normalleÅŸmesi için Gazze’ye yönelik ambargonun da kaldırılması gerektiÄŸini Al Jazeera’ya verdiÄŸi söyleÅŸide vurguladı. ErdoÄŸan, “Türkiye-Gazze arasında ambargo kalkmadıktan sonra bu iÅŸ olmaz.” dedi.

Ä°srail ise, Gazze’ye yönelik ambargonun tamamıyla kalkmasının mümkün olmadığını açıkladı.

Al Jazeera’ya konuÅŸan Ä°srail DışiÅŸleri Bakanlığı yetkilisi, Gazze’ye yönelik ambargonun tamamıyla kaldırılmasının Ä°srail’in gündeminde olmadığını söyledi:

“Ekim 2013’e kadar, Gazze’ye yönelik abluka gevÅŸetilmiÅŸti. Günde 70 kamyon malzeme gidiyordu ve bu kamyonlar inÅŸaat malzemesi de götürüyordu. Ancak bu tarihte yaklaşık iki kilometre uzunluÄŸunda Gazze’den Ä°srail’e uzanan bir tünel keÅŸfettik. Bizim tahminlerimize göre, bu tünelin yapılması için 500 ton çimento kullanılmış. Girmesine izin verdiÄŸimiz malzemenin böyle bir tünel için kullanılması bizim açımızdan kabul edilebilir deÄŸil.”

Ä°srail’de yayınlanan Haaretz gazetesi de, ÇarÅŸamba günü Ä°srail BaÅŸbakanlık kaynaklarına dayandırdığı haberinde, Gazze’ye yönelik ablukanın tamamıyla kaldırılmasının ‘söz konusu bile olamayacağını’ duyurdu.

BaÅŸbakan ErdoÄŸan, Ä°srail ile iliÅŸkilerin normalleÅŸmesi için, Gazze’ye yönelik ambargonun kaldırılması ÅŸartını anamsatarak, bunun bir protokole baÄŸlanmasını istedi:

“Ambargonun da kaldırılması lazım. Bir protokolle baÄŸlanabilir. Bu protokol baÄŸlanır da bu adımlar atılırsa, biz normalleÅŸme sürecini hemen büyükelçileri yeniden göreve atamak ve göreve baÅŸlatmak süreciyle yeniden baÅŸlatabiliriz. Türkiye-Gazze arasında ambargo kalkmadıktan sonra bu iÅŸ olmaz. Bizden oraya her türlü malzeme rahatlıkla gidebilecek duruma gelmeli.”

Al Jazeera’nın konuÅŸtuÄŸu Ä°srailli yetkili, geçmiÅŸte Türkiye’nin Gazze’de TÄ°KA aracılığıyla yaptırdığı 150 yatak kapasiteli hastane için gerekli inÅŸaat malzemesine de izin verildiÄŸini anımsattı:

“Ancak, Ekim 2013’den beri ağırlıklı olarak yalnızca BirleÅŸmiÅŸ Milletler projeleri için gerekli olan inÅŸaat malzemelerine izin veriyoruz.”

Türkiye’nin üç ÅŸartı

31 Mayıs 2010'da Türkiye'den abluka altındaki Gazze'ye yardım götüren Mavi Marmara gemisi, uluslararası sularda Ä°srail askerlerinin operasyonuyla durdurulmuÅŸ, Ä°srail’in saldırısı sonucu dokuz Türk vatandaşı öldürülmüÅŸtü.

Saldırının ardından Tel Aviv'deki büyükelçisini çeken Türkiye, iliÅŸkilerin normalleÅŸmesi için, resmi özür, öldürülenler ve yaralananlar için tazminat ve Gazze’ye yönelik ablukanın kaldırılmasını istemiÅŸti.

Ä°liÅŸkilerin normalleÅŸmesi için devam eden müzakare sürecinin sonuna gelindiÄŸinde, Türkiye varılabilecek olası mutabakatı yazılı bir anlaÅŸma haline getirmek istiyor. Türk DışiÅŸleri Bakanlığı yetkililerine göre, böyle bir anlaÅŸma yapılırsa, anlaÅŸmada Filistin’e yönelik insani durumun iyileÅŸtirilmesini de içeren bir atıf da olacak.

Ancak müzakereler devam ettiÄŸi için, bu atfın içeriÄŸi henüz netlik kazanmadı.

İsrail ile tazminat konusunda anlaşma yakındı

Türk DışiÅŸleri kaynakları geçen hafta Ä°srail ile iliÅŸkilerin normalleÅŸmesini önünü açacak görüÅŸmelerde tazminat konusunda anlaÅŸmanın yakın olduÄŸunu söylemiÅŸti.

 BaÅŸbakan Yardımcısı Bülent Arınç Ä°srail’le henüz bir anlaÅŸmaya varılmadığını söylemiÅŸ, ancak “Çözümün yakın olduÄŸunu ben de hissediyorum” demiÅŸti:

 “EÄŸer tazminat konusu çözüme baÄŸlanırsa arkadan diplomatik iliÅŸkilerin kurulması, eskiden olduÄŸu gibi büyükelçilik düzeyinde atamaların yapılması ve bununla ilgili çalışmaların baÅŸlaması gerekiyor. Bunu takiben de Ä°srail ve Türkiye bu ambargoların, ablukaların kaldırılması konusunda birlikte çalışacaklar."

Ä°srail’in ambargo taahhüdü

ABD BaÅŸkanı Barak Obama’nın araya girmesiyle, Ä°srail BaÅŸbakanı Benyamin Netanyahu 22 Mart 2013’de, ErdoÄŸan’ı telefonla arayarak Ä°srail adına Türk halkından özür diledi ve tazminat ödenmesini de kabul etti.

Netenyahu, o tarihte sivil halkın kullanacağı malların Gazze dahil Filistin topraklarına giriÅŸine iliÅŸkin kısıtlamalarının esas itibariyle kaldırdığını ve sükunet devam ettiÄŸi müddetçe bu durumun da devam edeceÄŸine iliÅŸkin taahhütte bulunmuÅŸtu.

Ä°sraiel’in reddettiÄŸi mekanizma

Ä°srail, 14 Kasım 2012’de Gazze’ye yedi gün süren bir saldırı baÅŸlatmış, Türkiye, Mısır ve Katar’ın devreye girmesiyle 21 Kasım 2012’de ateÅŸkes saÄŸlanmıştı. AteÅŸkes metninde ‘kiÅŸilerin ve malların serbest dolaşımının kolaylaÅŸtırılması için geçiÅŸlerin açılacağı’ ifadesi de yer almıştı.

Ancak, ateÅŸkesin duyurulmasının ardından Ä°srail tarafı Gazze’ye uygulanan ablukanın süreceÄŸini belirtmiÅŸti.

O dönemde, Gazze’ye mal ve insan geçiÅŸleri için uluslararası bir mekanizma kurulması da gündeme geldi ancak Ä°srail böyle bir mekanizma kurulmasını reddetti.

DışiÅŸleri Bakanı Ahmet DavutoÄŸlu, 22 Mart 2013’de TRT’de yayınlanan bir programda, ateÅŸkes sonrasında, Gazze’ye yönelik ablukanın hafifletildiÄŸine dikkat çekmiÅŸti:

“Ambargo ve kısıtlamalar baÄŸlamında daha önce, Mavi Marmara olayının cereyan ettiÄŸi dönemlerde çok sert uygulamalar vardı, hiçbir ÅŸey giremiyordu. AteÅŸkes sonrasında - ki biz de ciddi katkı saÄŸladık o sürece biliyorsunuz - Kasım’daki Gazze saldırıları sonunda yapılan mutabakatla zaten bazı kısıtlamalar kaldırıldı, örneÄŸin bizim oraya giden hastanemiz”

DavutoÄŸlu aynı söyleÅŸide, ateÅŸkesten sonra Gazze’yi ziyaret ettiÄŸini de anımsatarak, Gazze’ye yönelik ablukanın zayıflamaya baÅŸladığına dikkat çekmiÅŸ ancak konunun her zaman Türkiye’nin takibinde olacağını da vurgulamıştı:

“Netanhayu’nun telefondaki kendi ifadesi ÅŸudur: ‘Gazze baÅŸta olmak üzere Filistin’de insani durumun iyileÅŸmesi için Türkiye ile her türlü iÅŸbirliÄŸine hazırım”. Bu da ÅŸu demek: Biz Türkiye’yle bina yaparız, hastane yaparız, okul yaparız. Gazze’nin ve Filistin’in kalkınması için her türlü çabayı gösteririz. Bu konuda da önümüze de bir engel getirilmez. Zaten ablukanın nihai hedefi buydu, bunlar aşılmış oluyor. Tabi uygulamayı göreceÄŸiz, bunlar taahhüt, uygulama esnasında bir zorlukla karşılaşılırsa bunlar hep gündeme getirilecek ve Türkiye bu uygulamanın yakından takipçisi olacak. Hiçbir zaman sadece bir söz verildi ve arkası takip edilmedi diye bir konu olmaz.”

Ä°srail de askerleri için güvence istiyor

Ä°srail olası bir anlaÅŸmada Mavi Marmara baskınına katılan Ä°srail askerlerine karşı Türkiye’de açılan davaların da düÅŸmesini istiyor.

Türkiye’de dönemin Ä°srail Genelkurmay BaÅŸkanı Rau Aluf Gabiel Ashknazi, Deniz Kuvvetleri Komutanı Eliezer Alfred Marom ve Hava Kuvvetleri Komutanı Avishay Levi'nin gıyabında dava açılmıştı.

Türk yetkililer Ä°srail’in askerlerine yönelik istediÄŸi yasal düzenleme ile ilgili “Bu sürecin sonunda bir anlaÅŸma olacaksa, bu anlaÅŸma elbette Meclis'in onayından geçecek ve Türkiye hukuku açısından baÄŸlayıcılığı oluÅŸacak.” ifadesini kullandı.

Ablukayı kırmak için yola çıkmıştı

Ä°srail’in Gazze ablukasını kırmak için yola çıkan Mavi Marmara gemisine 31 Mayıs 2010’da uluslararası sularda askeri operasyon düzenlenmesinden sonra Ankara-Tel Aviv iliÅŸkileri kopma noktasına gelmiÅŸti.

Aylar süren görüÅŸmeler sonuç getirmeyince, defalarca ertelenen BirleÅŸmiÅŸ Milletler’in (BM) Mavi Marmara baskınına iliÅŸkin raporu 2011 eylül ayında açıklanmıştı.

BM'nin 105 sayfalık raporu, Ä°srail komandolarının gemide örgütlü ve ÅŸiddetli bir direniÅŸle karşılaÅŸtıklarını iddia ederek askerlerin kendilerini korumak için güç kullanmaları gerektiÄŸini öne sürmüÅŸtü.

Buna karşın Ä°srail askerlerinin aşırı ve mantıksız güç kullandığını vurgulayan BM raporu, yolcuların hayatlarını kaybetmesini kabul edilemez bulmuÅŸtu ve Ä°srail askerlerinin daha sonra da yolculara kötü muamele ettiÄŸini belirtmiÅŸti.

Rapor, Ä°srail'e üzüntüsünü uygun biçimde açıklaması ve tazminat ödemesini tavsiye etmiÅŸti.

Dikkat çeken bir baÅŸka nokta ise raporun, Ä°srail'in Gazze'yi deniz ablukası altında tutmasını yasalara uygun bulması olmuÅŸtu.

Raporun içeriÄŸine sert tepki gösteren Türkiye, Ä°srail ile diplomatik iliÅŸkilerin ikinci katip düzeyine düÅŸürülmesi de dahil olmak üzere bir dizi kararı hayata geçirmiÅŸti.