Karşılaştırmalı 2012 ve 2014 Mısır Anayasaları

Mısır’da Hüsnü Mübarek’in devrilmesinden sonraki üç yıllık süreç içerisinde iki ayrı anayasa yapılarak halkoyuna sunuldu.

2012 Anayasası, daha fazla özgürlükçü, demokrasiyi anayasal garanti altına alan, askerin yetkilerini kısmen de olsa azaltan ve devleti dine daha fazla yakınlaÅŸtıran bir anayasa olarak tanımlanmaktaydı. Ve 205 maddeden oluÅŸuyordu.

2014 Anayasası ise 247 maddeden oluÅŸuyor. 18 madde insan hakları ve özgürlüklerini kapsarken, 45 madde iÅŸçi ve çiftçilerle ilgili.

CumhurbaÅŸkanı’nın hakları 2012 Anayasası’na uygun bir ÅŸekilde düzenlendi. 2014 Anayasası’nda da CumhurbaÅŸkanı istediÄŸi kiÅŸiye hükümeti kurma görevi verebilecek. En fazla oy alan partinin baÅŸkanının hükümet kurması gibi bir kısıtlama bulunmuyor.

Ancak 2014 Anayasası, Savunma Bakanı konusunda CumhurbaÅŸkanı’nın yetkilerini kısıtlıyor. Savunma Bakanı, Yüksek Askeri Konsey tarafından ve iki cumhurbaÅŸkanlığı süresince seçilecek. Bu süre içinde BaÅŸbakan ve CumhurbaÅŸkanı, Savunma Bakanı’nı görevden alamayacak.

CumhurbaÅŸkanı’nın parlamentoyu feshetme yetkisinde de kısıtlamaya gidildi. 2014 Anayasası’na göre CumhurbaÅŸkanı parlamentoyu feshedemeyecek. Ancak parlamentonun da kabulü ile konu halkoyuna sunulabilecek.

CumhurbaÅŸkanlığına adaylık konusunda 2014 Anayasası’na göre, aday olabilmek için 20 milletvekilinin veya 15 vilayette 25 bin vatandaşın onayının alınması gerekiyor.

2012 Anayasasına göre, 20 milletvekili veya 10 vilayette 20 bin vatandaşın onayı gerekiyordu. Her vilayette en az bin kiÅŸi ÅŸartı da vardı. Yeni Anayasa’da ise aynı ÅŸart 15 vilayet için geçerli.

Yeni Anayasa, BaÅŸbakan’a geniÅŸ haklar veriyor. Bu sebeple, Mısır önümüzdeki dönemde karma bir sistemle yönetilecek.

2014 Anayasası’na göre Mısır Parlamentosu CumhurbaÅŸkanını da dolaylı olarak görevden alabilecek. Parlamentoda üçte iki çoÄŸunluÄŸun elde edilmesi durumunda, CumhurbaÅŸkanlığı erken seçimi için referanduma gidilebilecek. Referandum BaÅŸbakanı’nın emriyle yapılacak. Çünkü milletvekillerinin üçte iki çoÄŸunluÄŸa ulaÅŸması, CumhurbaÅŸkanı’ndan güvenoyunun çekilmesini gerektiriyor. 2012 Anayasası’nda milletvekillerine böyle bir hak tanınmıyordu.

CUMHURBAÅžKANI BAÅžBAKAN’I GÖREVDEN ALAMAYACAK

2012 Anayasası’nda, “CumhurbaÅŸkanı sivil ve askeri görevlileri ve siyasi temsilcileri atayabilir ve görevden alabilir” ÅŸeklinde bir madde vardı. Bu madde, CumhurbaÅŸkanı’na istediÄŸi kiÅŸiyi BaÅŸbakan olarak atama ve istediÄŸi zaman görevinden alma yetkisi vermekteydi. 2014 Anayasası’na göre, CumhurbaÅŸkanı ancak parlamentonun çoÄŸunluÄŸunun onayı ile hükümeti görevden alabilir.

2014 Anayasası Mısır Parlamentosu’nun alt kanadı olan Åžura Meclisi’ni kaldırarak, bütün yetkileri Mısır Halk Meclisi’ne veriyor. 2012 Anayasası’nda iki meclisin varlığı da kabul edilmekteydi.

ASKER – SÄ°VÄ°L Ä°LÄ°ÅžKÄ°SÄ°

2014 Anayasası’nda Mısır Silahlı Kuvvetlerine çok önemli bir yetki tanınıyor. Yeni Anayasa’da, “Savunma Bakanı’nın Yüksek Askeri Konsey’in onayı ile ve 8 yıllığına seçilmesi” maddesi yer alıyor. Mısır ordusunun yönetim kademesini oluÅŸturan Yüksek Askeri Konsey üyeleri ise, Savunma Bakanı ve Genelkurmay BaÅŸkanı tarafından istiÅŸare ile seçiliyor. Savunma Bakanı’nı kimin görevden alacağı konusunda ise her hangi bir madde Anayasa’da yer almıyor.

Yeni Anayasa’ya göre siviller askeri mahkemelerde yargılanabilecek. “Askeri kurumlara, birliklere veya askere doÄŸrudan düÅŸmanca saldırılar” gibi 14 maddede toplanan suçları iÅŸleyenler askeri mahkemede yargılanacak.

Söz konusu madde, Mısır’da ciddi tartışmalara neden oldu. Sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmasının önünün açılması, devrim ve deÄŸiÅŸim hareketlerinin yanı sıra insan hakları örgütleri tarafından da eleÅŸtirildi. 6 Nisan Hareketi bu nedenle eylemler yapmaya baÅŸladı ve hareketin üç lideri 3’er yıl hapse mahkûm edildi.

2012 Anayasası’nda Silahlı Kuvvetlere zarar veren suçlarda, sivillerin yargılanmasının kapısını aralayan bir madde vardı. Ancak hangi hallerde yargılanacakları belirtilmemiÅŸti.

Ä°ÅžÇÄ° VE ÇÄ°FTÇÄ°LER

2014 Anayasası’nda iÅŸçi ve çiftçi sınıfının parlamentodaki temsili netliÄŸe kavuÅŸmadı. Önceki anayasalarda iÅŸçi ve çiftçiler Mısır Halk Meclisi’nin yüzde 50’sini oluÅŸturmaktaydı. Yeni Anayasa’nın 242. maddesinde, “Devlet iÅŸçi ve çiftçi sınıfına parlamentoda temsil hakkı tanıyacaktır” denildi ancak oran belirtilmedi.

KADINLAR

Kadınlar konusunda 2014 Anayasası, “Yargı görevlerinde kadınlara ayrımcılık yapılmayacaktır. Kadının uygun bir ÅŸekilde parlamentoda temsil edilmesi için devlet gereken tedbirleri alacaktır” denilmektedir. Mısır’da yıllardan beri kadınların yargıç olarak görev yapmasına izin verilmemektedir.

2012 Anayasası’nda kadının parlamentoda temsili konusu deÄŸerlendirilmemekte, bir parti çatısı altında ya da bağımsız olarak erkekler gibi seçilebileceklerine iÅŸaret edilmekteydi. 2012 Anayasası, parlamento seçimleri için adayların parti listeleri ve bağımsız olarak seçime gireceÄŸini parlamentonun üçte ikisinin parti listesi, üçte birinin ise bağımsız milletvekillerinden oluÅŸacağını hükme baÄŸlamıştı. Ancak 2014 Anayasası bu konuya bir açıklık getirmiyor ve meseleyi kanun koyucunun inisiyatifine bırakıyor.

YOL HARÄ°TASININ DEĞİŞMESÄ°NÄ°N ÖNÜNÜ AÇAN MADDE

3 Temmuz’da Savunma Bakanı Abdulfettah el Sisi tarafından açıklanan Yol Haritası’na göre, önce parlamento sonra CumhurbaÅŸkanlığı seçimleri yapılacaktı. Ancak ülkede son iki aydır belli kesimler, CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerini önce yapmanın daha isabetli olacağını gündeme getirmeye ve tartışmaya baÅŸladı.

Anayasa’da, önce parlamento mu yoksa CumhurbaÅŸkanlığı seçimleri mi yapılacak? sorusuna cevap verilmedi. Konunun muÄŸlak bırakılması “Yol Haritası deÄŸiÅŸiyor” ÅŸeklinde yorumlanırken, CumhurbaÅŸkanlığı seçimlerinin öne alınabileceÄŸi öngörülüyor.

ÅžERÄ°AT MADDESÄ° AYNEN KALDI

Ülkede tartışma nedeni olan (Selefiler, laikler ve Hıristiyanlar arasında) maddelerden birisi de “Kanun koyucu Ä°slam Åžeriatı prensipleridir” diyen 2. maddeydi.

Bu madde, Enver Sedat döneminde konulduÄŸu gibi aynen kaldı. Ancak Müslüman KardeÅŸler döneminde 2012 Anayasası’na Selefilerin aşırı baskısıyla eklenen 2. maddenin yorumu ÅŸeklindeki 219. madde ise 2014 Anayasası’nda yer almıyor.

Zamanında bu madde için Anayasa Komisyonunda kriz üstüne kriz çıkaran Selefi Nur Partisi’nin söz konusu maddenin iptal edilmesine raÄŸmen sergilediÄŸi çifte standart dikkat çekiyor.

Seküler kesimler ise 219. maddenin iptalinin Mısır’ı daha fazla laikleÅŸtirdiÄŸini ifade ediyorlar.

DÄ°NÄ° PARTÄ°LER YASAKLANDI

2012 Anayasası’nda yer almayan önemli bir madde daha yeni Anayasa’da yer alıyor. Bu maddeye göre ülkede dini partiler yasaklanıyor. Söz konusu maddeye Nur Partisi itiraz etti ancak bu itirazlar dikkate alınmadı. Nur Partisi’nin dini bir parti olduÄŸu biliniyor.

Son olarak, 2012 Anayasası daha çok baÅŸkanlık sistemi ağırlıklıydı. 2014 Anayasası ise karma yönetim sistemini benimsiyor.

Bu tabloya göre, iki anayasanın da artı ve eksileri olduÄŸu gözleniyor…

SETA Kahire Direktörü: Abdullah AydoÄŸan Kalabalık