Ukrayna savaşı Moldova'ya mı sıçrıyor?

Prof. Dr. Ä°lyas KemaloÄŸlu Rusya-Ukrayna Savaşı'nın Moldova'ya olası etkisini AA Analiz için kaleme aldı.

***

Tarih boyunca farklı devletler ve halklar arasında mücadeleye sahne olan Karadeniz, 2022 yılının başından itibaren yeniden tüm dünyanın dikkatlerini üzerine çekmiÅŸ bulunuyor. BaÅŸta Türkiye olmak üzere birkaç ülkenin Slav kardeÅŸleri masaya oturtma ve böylece on binlerle ifade edilen kayıplara ve milyonlarla ifade edilen göçlere son verme çabasına raÄŸmen bölgede istikrarın yakında saÄŸlanması beklenmiyor. Rusya'nın Ukrayna'da planladığı gibi kısa sürede amacına ulaÅŸamaması, Ukrayna'nın ise giderek direncinin artması ve Batı ülkelerinin Ukrayna'ya askeri teknoloji yardımını arttırması gibi faktörler de bölgede istikrarın yakında saÄŸlanamayacağının iÅŸaretleri.

- Moldova ve Gürcistan yaptırımlara katılmadı

Ukrayna'daki geliÅŸmeler, baÅŸtan beri iki Slav ülkesi arasındaki münasebetler boyutunu aÅŸtı ve Rusya ile Batı arasında Ukrayna'da yürütülen savaÅŸa dönüÅŸtü. Ä°ki aydır tüm dünya dikkatlerini bu bölgeye yoÄŸunlaÅŸtırdı. BaÅŸta Suriye ve Afganistan olmak üzere diÄŸer tüm sorunlar adeta unutuldu. GeliÅŸmeleri yakından takip eden ülkelerin başında eski Sovyet cumhuriyetleri de var. Baltık ülkeleri bağımsızlıklarından itibaren Rusya'dan uzaklaÅŸtıkları gibi AB içerisinde sürekli Rusya karşıtı propaganda yapıyorlar. Belarus, özellikle Devlet BaÅŸkanı Aleksandr LukaÅŸenko'nun son yıllarda Batı ile yaÅŸadığı sorunlar dolayısıyla Moskova'yla birlikte hareket ediyor. Orta Asya ülkeleri ise meseleye çok temkinli davranıyorlar. Ancak en dikkat çekici yaklaşımı sergileyen ve aynı zamanda da en büyük kaygılara sahip olanlar, Moldova ile Gürcistan'dır.

Her iki devlet de baÅŸtan beri Batı'nın Rusya'ya uyguladığı yaptırımlara katılmayacaklarını açıkladılar. Bunun birinci sebebi; zaten zor durumda olan ekonomilerinin bunu kaldıramayacak olması. Ä°kincisi ise bu aÅŸamada Moskova ile daha fazla sorun yaÅŸamak istememeleri... Bir baÅŸka sebep de ÅŸüphesiz her iki devletin de halihazırda toprak bütünlüÄŸü sorunu yaÅŸaması. Daha 2008'de Güney Osetya ile Abhazya, Gürcistan'dan bağımsızlığını ilan ettiler. Her ne kadar bu cumhuriyetlerin bağımsızlığı Rusya dışında neredeyse hiçbir ülke tarafından tanınmasa da zaman onların lehine iÅŸliyor. Moldova'nın da 1991'den itibaren Dinyester Yanı Bölgesi sorunu ile başı dertte...

- Dinyester Bölgesi hareketlendi

Son günlerde ise Moldova ve Dinyester Yanı Bölgesi bir kez daha Avrupa'nın dikkatini çekti. Bunun sebebi, 25 Nisan'dan itibaren Dinyester Bölgesi'nde meydana gelen patlamalar. Hedef olarak Tiraspol'deki askeri havaalanı, Grigoriopol ilindeki radyo kuleleri, Parkanı köyündeki askeri müesseseler seçildi. Dinyester Yanı Bölgesi yetkilileri, olayların müsebbibi olarak Ukrayna'yı görürken Moldova Devlet BaÅŸkanı Maia Sandu, sorumluların bölgedeki güçler olduÄŸunu dile getirdi.

Dinyester Yanı Bölgesi'ndeki söz konusu geliÅŸmeler, birkaç açıdan önem arz ediyor. Öyle anlaşılıyor ki Rusya, Ukrayna'nın güneyinden ilerleyerek Odessa'yı içine alacak ÅŸekilde Moldova sınırına çıkmayı planlıyor. Böylece Moskova bir taraftan Ukrayna'nın denize çıkışını ve Ukrayna'nın Kırım'la baÄŸlantısını kesmiÅŸ olacak. Bunu baÅŸardığı takdirde Rusya, ayrıca yıllardır desteklediÄŸi ve Moldova ile iliÅŸkilerinde de kullandığı Dinyester Yanı Bölgesi ile de komÅŸu olacak ve böylece bu bölgeyi de kontrol altına alacak. Rusya aynı zamanda tıpkı Gürcistan ve Ukrayna örneÄŸinde olduÄŸu gibi Moldova'nın da AB ve NATO ile entegrasyonunu engellemeye çalışıyor.

- Romanya ile birleÅŸme yeniden gündemde

Dinyester Yanı Bölgesi'nde yaÅŸanan patlamalardan hemen sonra Moldova'daki bazı saÄŸ parti temsilcileri Romanya ile birleÅŸme konusunu bir kez daha gündeme getirdiler. Ä°ÅŸin ilginç tarafı, aslında Dinyester Yanı Bölgesi sorununun ortaya çıkmasında da bu yaklaşım etkili olmuÅŸtu. Dolayısıyla bölgedeki patlamalar, karşılıklı suçlamalar ve Moldova ile Romanya'nın birleÅŸme konusunun yeniden gündeme getirilmesi, bölgenin daha fazla istikrarsızlaÅŸmasına yol açabilir. Dinyester Yanı Bölgesi'nde meydana gelen olayların arkasında kimin olduÄŸunu kestirmek güç. Ancak tüm tarafların bunu kendi çıkarları doÄŸrultusunda kullanacağı aÅŸikar. Dinyester Yanı Bölgesi yetkilileri, bunu Rusya'nın desteÄŸini istemek için bir gerekçe olarak sürebilecekken, Ukrayna hatta Batı, Rusya için ikinci bir cephe açmak için kullanabilecektir. Moskova, Dinyester Yanı Bölgesi'ne “karadan baÄŸlanmanın” ne kadar önemli olduÄŸunu iç kamuoyu için gösterme ÅŸansına sahip olurken, Romanya da Moldova'nın kendisiyle birleÅŸmesinin Moldova'nın güvenliÄŸi açısından ne kadar önemli olduÄŸunu ileri sürebilecektir. Dolayısıyla Dinyester Yanı Bölgesi sorunundaki aktör sayısı da bir anda neredeyse iki kat artmış oldu.

- Osmanlı hakimiyeti sonrası bölgede istikrar saÄŸlanamadı

Söz konusu artış, tarihi arka plan ile de yakından ilgili. Nitekim bugünkü Moldova toprakları, tarih boyunca birçok komÅŸu devletin -Osmanlı, Romanya, Ukrayna, Rusya- sınırları içinde kaldı. 13. yüzyıldan itibaren Altın Orda'nın, ardından Osmanlı Devleti'nin hakimiyetinde kalan günümüz Moldova topraklarının bir kısmı, 19. yüzyılın ortasında Rusya'nın (Besarabya Vilayeti), bir kısmı ise Romanya'nın içinde yer aldı. 1917'de Çarlık rejiminin yıkılmasıyla birlikte Besarabya Vilayeti, Moldova Demokratik Cumhuriyeti'ne dönüÅŸürken 1918'de burası, Romanya ile birleÅŸme kararı aldı. Rusya bu sürece karşı koyamasa da bu birleÅŸmeyi kabul etmedi. DiÄŸer taraftan 1924'te Ukrayna SSC'nin içerisinde Moldova Otonom Cumhuriyeti kuruldu. 1940'ta Sovyetler, eski Besarabya Vilayeti'ni Romanya'dan alarak ve burayı Ukrayna içerisindeki Moldova Otonom Cumhuriyeti ile birleÅŸtirerek Moldova SSC'yi kurdu. GörüldüÄŸü gibi Osmanlı hakimiyetinden sonra bölge sıkça el deÄŸiÅŸtirerek istikrarsızlaÅŸtı ve bugünkü olayların da aslında temelini oluÅŸturdu.

- Her an patlamaya hazır bir sorun

Dinyester Yanı Bölgesi ve genel olarak Moldova'da yaÅŸananlar, birçok açıdan Ukrayna krizini anımsatıyor. Ayrılıkçı bölgenin mevcudiyetinin yanı sıra Rus yetkilileri, sıkça Moldova'daki Rus nüfusun baskı altında olduÄŸunu ileri sürüyor. Ukrayna'daki “Polonya” rolünü ise burada tarihi ve siyasi sebeplerden ötürü “Romanya” üstlendi. Ä°ki mesele arasında baÅŸka benzerlikler de bulunuyor. Moldova'nın Ukrayna'dan en büyük farkı ise hem orduya (Moldova ordusu yalnızca 6 bin askerden oluÅŸuyor) hem de askeri teknolojilere sahip olmaması.

25 Nisan'da baÅŸlayan ve iki gün boyunca zaman zaman meydana gelen patlamalar, son iki gündür kesilmiÅŸ durumda. Åžimdilik bu sessizliÄŸin devam edeceÄŸi düÅŸünülüyor. Taraflar bu olayları kendi çıkarları doÄŸrultusunda kullanmaktan çekinmemekle birlikte özellikle Moldova ve ayrılıkçı Dinyester Yanı Bölgesi yetkilileri, Ukrayna'daki milyonlarca insanın (Luhansk ve Donetsk cumhuriyetleri vatandaÅŸları dahil) nasıl yerinden edildiÄŸini ve geri dönüÅŸü olmayan insani, maddi ve manevi zararı gördüler. Tarafların karşılıklı suçlamalara raÄŸmen istikrarsızlığın yayılmasından kaçınılması gerektiÄŸini vurgulamaları da sessizliÄŸe dair öngörüyü kuvvetlendiriyor. Ancak ÅŸu da bir gerçek ki Dinyester Yanı Bölgesi maalesef “her an patlamaya hazır bir sorun” olarak kalmaya devam edecektir.

***

[Prof. Dr. Ä°lyas KemaloÄŸlu, Marmara Üniversitesi Tarih Bölümü öÄŸretim üyesidir]

*Makalelerdeki fikirler, yazarına aittir