Ali Haydar Haksal / İnsanın Manevî Ağırlığı

Seçkin ve deÄŸerli bir varlık olan insan, kendisini tanımlayan özellikleri, insan olma ve onun gereklerini yaÅŸama bilinciyle olur. Bilinç kendini bilme, tartma ve anlama olgusu.
Cüsse olarak insanın tanımlanması daha çok fizyolojiktir. Erzurumlu Ä°brahim Hakkı Hazretleri Marifetname adlı eserinde insan fizyolojisi ile karakteri arasında bir takım deÄŸerlendirmelerde bulunur. Bu, çok da ilginç bir durum. Ä°nsanın hafiflikleri, fitne ve fücura dayalı özellikleri, daha doÄŸrusu karakterleri tanımlar. Bu, manevî bir bakışın sonucudur.

Ä°nsan, davranışlarıyla kendini belli eder. Çevrelerin, aile kültürünün, soyun da insan karakteri oluÅŸumunda etkilidir. Bir aile ve çevre ortamında yetiÅŸen insan her ortamda kendi farklılıklarını olumlu ya da olumsuz belli eder. Bu, sokaktan mahalleye, kasaba, köye, ilçeye ve ÅŸehre kadar kendini gösterir.

Bugün içinde bulunulan durum mahalle ve çevre olgusunu ciddî anlamda deÄŸiÅŸtirdi. Sokaklara çıkmayan çocukların arkadaÅŸlıklarından söz edilemez. Onların arkadaÅŸ çevreleri artık sanal ve diji dünyadadır, çok da sınırlıdır. Fiziki temaslı, dokunmalı, itiÅŸmeli kakışmalı, kavgalı ve sevgi dolu iliÅŸkilerden söz edilemez. Robotik bir insan tipinden söz ediyoruz. Cinsellikler, soygunlar, dalavereler, sahtekârlıklar bu dünyanın bir baÅŸka yüzünü oluÅŸturuyor. Ä°nsanlar burada hep uçlarda. DoÄŸrudan temaslı olmadığından hayat adeta bir kurguya ve onun sıradanlığına dönüÅŸüyor.

Eskiler ÅŸehirlere göre insanları anlar ve bilirlerdi. Kültür ve düÅŸünce ağırlıklı ortamlarda ona göre insanlar var olurdu. “Ä°stanbul Beyefendisi”, “Ä°stanbullu” özgün bir tanımlamaydı. Bir âlimin, ağırlıklı kiÅŸilerin aile ortamının çocukları da ona göre yetiÅŸirdi. O ailenin çocukları doÄŸaları gereÄŸi gözetim altında olurlardı. Manevî olarak. “Sen Efendi’nin torunusun, ya da çocuÄŸusun” dendiÄŸinde çocuk birden ağırlaşırdı. Biz bunu merhum dedemin manevî varlığının gölgesinde yaÅŸadık. Kendisini görmemiÅŸtik ama çocuk olarak her davranışımız oto kontrol içindeydi. Çocuk yaÅŸta olgunlaÅŸmıştık, desem yeridir. Meclislerde, misafirliklerde de yerimiz farklıydı. Bu bir üstünlük deÄŸil, manevî bir sorumluluÄŸun gereÄŸiydi. “Gül aÄŸacından gül biter”, “armut dibine düÅŸer”, “buÄŸdaydan buÄŸday çıkar” vs. bu olumluluklar ifade edilirken karşı ve olumsuzluklar bahis konusu olmazdı. Ona gerek de duyulmazdı. Hayat adeta olumluluk üzerine yaÅŸanıyordu.

Günümüz gerçeklerinden olan sosyal medya olgusu insanların kiÅŸiliklerini basitleÅŸtiriyor ve hafifleÅŸtiriyor. Ä°nsanların görünümleriyle davranışlarının çeliÅŸkileri kendini gösteriyor. Görünümleriyle hafifmeÅŸreplikler, sıradanlıklar insanın manevî ağırlıklarını zedeliyor.
Ä°nsanların kendi iç dünyalarında eÄŸlenmeleri hakları. Ä°nsan, enerjisini bir biçimde dışa vurur. Ä°çine kapanıp kalınınca bu psikolojik gerilimlere neden olur.

Zamanlamalar da önemlidir. Ä°nsanın kendini rahat hissedebileceÄŸi bir durumda elbette ki gerekli olanları yerine getirir. Spora ve kimi etkinlikler insanın rahatlama, enerjilerini tüketme ve gerilimlerden sıyrılmalar için hem ruhsal hem de bedensel olarak gerekli.

Ä°nsanın yaÅŸama sınırları ve alanları var. Kendi özgürlükleri baÅŸkalarının özgürlüklerini etkiliyor ya da sınırlıyorsa, olumsuzluyorsa bu da bir haksızlık ve yanlışlık olur.
Ä°nsan hafifliÄŸi, sıradanlığı, basitliÄŸi insanı yüceltmez, küçültür.
Bir insana yaslanırsınız “daÄŸ gibidir” dersiniz. Bu, ona olan güveni tanımlar. Hem güvenilirliÄŸini hem de saÄŸlamlığını.

“DaÄŸ” denir, sabit olan, yerinden oynamayan ve yaslanılan büyük güç. Bu güçlerin gücü bir yere kadardır. Ölümlü ve sonlu olan bu dünya, yeri ve zamanı gelince, kıyamet anında daÄŸların savrulacağı belirtilir Kur’an’da. En güvenilir olan bir ÅŸeyin gücü de bir yere kadardır.
Ä°nsan ise kaygan bir zemindedir. Ayakları üzerinde, saÄŸlıklı iken, manevî bir sorumluluk gücü var ise ağırlığıyla yerini belli eder. Ona güven duyulur. Oynak, hafifmeÅŸrep, sıradan olanların itibarı kendileri kadardır. Bir yerden sonra artık deÄŸersizleÅŸir. DeÄŸerli olan insan ağır olanıdır.