Hayrettin Karaman / Cuma namazı

Sorular

1. Cuma namazı kılınan yerin kapısının herkese açık olmasının sebebi, mantığı nedir.

2. Bir sitede, cuma namazı kılınan yer, kiÅŸi mülkü ise tesis fabrika vs buralarda cuma namazı kılınmaz der, kiÅŸinin mülkü olmayacak, gerçekte cami olacak, Allah’ın mülkü olacak der. Bu, fıkıh kitaplarında geçer mi, bu hüküm aynen geçerse hangi fıkıh kitabında geçer, fıkıh kitabı ismi verebilir misiniz.

3. Maliki mezhebinde cuma namazı kılınan yerin bina olması ve o ÅŸehirde binalar mesela piÅŸmiÅŸ tuÄŸladan yapılıyorsa cuma namazı kılınan yerin binanın da piÅŸmiÅŸ tuÄŸladan yapılması lazım. PiÅŸmemiÅŸ tuÄŸladan yapılırsa cuma namazı kılınmaz o yerde dersiniz. Bu hüküm hangi fıkıh kitabında geçer, fıkıh kitabı ismi verebilir misiniz.

Cevap

“Ä°slâm’ın Işığında Günün Meseleleri” isimli bir kitabım var. Bu konuyu orada geniÅŸçe yazdım, kaynaklarını da verdim, geniÅŸ bilgi için oraya bakabilirsiniz.

Burada özetlemek bile birden fazla yazıyı gerekli kılacak, ama hep sorulduÄŸu için deÄŸer diye düÅŸünüyorum.

Daha baÅŸta ÅŸunu söyleyeyim:

Cuma ile ilgili ÅŸartların bir kısmı Kitâb ve Sünnet'te açıkça yer almış olmayıp, çeÅŸitli delâlet yolları ile müctehidler tarafından tesbit edilmiÅŸ ve bu sebeple de herhangi bir hususun ÅŸart olup olmadığı mevzûunda görüÅŸ ve ictihâd farkları meydana gelmiÅŸtir.

1. Vücûbun Åžartları:

DiÄŸer namazların farz olması için aranan ÅŸartlara ilâveten cuma namazının bir kimseye farz olabilmesi için ÅŸu ÅŸartların bulunması gerekir:

a) Erkek olmak; cuma namazı kadına farz deÄŸildir, fakat kılarsa sahih olur ve artık o günün öÄŸle namazını kılmaz.

b) Hür olmak.

c) Cuma kılınan yerde ikâmet eder olmak. Bu yerin ÅŸehir ve köy olması, ÅŸehrin vasıfları, misafirin durumu üzerinde ictihâd farkları vardır. Bunu ileride ele alacağız.

d) Mazeret sahibi olmamak:

aa) Cumaya gittiÄŸi takdirde zarar gören hastaya,

bb) Kendisini cumaya götürecek kimsesi olmayan kör ve kötürüme,

cc) Bitkin hale gelmiş yaşlı kişilere,

dd) Tehlikeli sıcak ve soğuktan korkan kimseye,

ee) Çok yaÄŸmur ve çamur bulunduÄŸunda,

ff) Haksız olarak yakalanıp hapsedilmekten korkan kimseye,

gg) GittiÄŸi takdirde mal, can veya namusun zâyi olmasından korkan kimselere cuma farz deÄŸildir, daha doÄŸrusu bu mazeretler sebebiyle mükellefiyetleri düÅŸer.

2. Sıhhatinin Şartları:

Kılınan cumanın muteber olması ve öÄŸle namazının yerini tutabilmesi için aranan ÅŸartlar:

Hanefîlere Göre

a) Åžehir veya ÅŸehir hükmünde olan yer ile bunun civarında kılınacak. Åžehirden maksat en büyük camii cuma ile mükellef olanları alamayacak kadar nüfusu olan yerdir. Bir idâreci (emîr) bir de hâkimi olan yer diye de tavsif edilmiÅŸtir. Civarının uzaklığı için asgarî 400 zirâ ölçüsü verilmiÅŸtir. Daha uzaktakiler ÅŸehir dışında sayılırlar. Bir ictihada göre devletin ÅŸehir saydığı yer böyle kabul edilir.

b) Cuma imamı, devlet baÅŸkanı (veliyyu’l–emr) veya onun vekâlet ve izin verdiÄŸi kimse olacak. Camide cuma kılınmasına devlet izin verecek. Devlet baÅŸkanının izni cami yapılırken ve ilk hutbe okunurken istenir. O zaman verilen izin bundan sonrası için muteberdir.

c) ÖÄŸle vaktinde kılınacak.

d) Hutbe okunacak.

e) Cami herkese açık olacak.

f) Cemaat ile kılınacak.

Åžâfiîlere göre

a) ÖÄŸle vakti,

b) Åžehir: Ä°nsanların oturabildiÄŸi kale, maÄŸara ve benzeri de ÅŸehir hükmündedir. Sahrada kılınamaz. Åžehir civarında oturanlardan ezanı duyanlar mükelleftir.

c) Cemâat,

d) En az kırk kişi,

e) Tek cuma. Bundan maksat bir merkezde cumanın yalnız bir camide kılınmasıdır. Cami mükelleflere kâfî gelmediÄŸi için, ihtiyaca binâen birden fazla camide kılınabilir. Bu takdirde cumadan sonra öÄŸleyi de kılmak sünnettir.

EÄŸer ihtiyaç olmadığı halde birden fazla camide kılınmış ise ilk kılınan cuma sahihtir, diÄŸerleri sahih deÄŸildir, öÄŸleyi kılmaları gerekir.

Evvel veya sonra oluÅŸta ÅŸüphe varsa yine öÄŸle kılınacaktır.

f) Cumadan önce hutbe.

Mâlikîlere Göre

a) Ä°nsanların devamlı olarak oturdukları ÅŸehir, köy vb. yerleÅŸim merkezleri. Bu merkezler üç buçuk mil civarına da ÅŸamildir (Bir mil yaklaşık olarak 3 km.)

b) Ä°mamdan baÅŸka on iki kiÅŸi.

c) İmam. Bunda iki şart aranır:

aa) Yerli olmak veya en az dört gün kalmaya niyetlenmiÅŸ misafir bulunmak.

bb) Hutbeyi okuyanla namazı kıldıran aynı şahıs olmak.

d) Hutbe,

e) Cami.

Camide aranan ÅŸartlar:

aa) Bina olacak.

bb) Binası en az ÅŸehrin mu’tâd binalarına eÅŸit olacak. Meselâ piÅŸmiÅŸ tuÄŸla ile bina yapmak adet ise piÅŸmemiÅŸ topraktan yapılmış camide kılınmaz.

cc) Åžehir (köy vb. dahil) veya hemen civarında olacak.

dd) Zarûret bulunmadıkça tek camide olacak. Ülü’l–emr izin vermiÅŸse birden fazla camide kılınabilir.

Bu ÅŸartlar bulunmazsa ancak cuma için en önce izin verilmiÅŸ camide namaz sahihtir.

Hanbelîlere Göre

a) Vakit: GüneÅŸin bir mızrak boyu yükseliÅŸinden eÅŸyanın gölgesi kendisine eÅŸit oluncaya kadar.

b) En az kırk kişinin devamlı oturduğu yer olup bir fersah civarına da şamildir.

c) En az kırk kişinin namaz ve hutbede hazır olması.

d) Hutbe.

e) Bir cami mükellefleri alıyorsa ikinci camide kılınmaz. Kılınmış ise veliyyu’l-emrin bizzat bulunduÄŸu veya izin verdiÄŸi câmideki namaz sahihtir. Birden fazla camide -ihtiyaç olmadığı halde- kılınmasına izin verilmiÅŸ ise önce kılınan sahih olur. DiÄŸerleri yeniden öÄŸle namazı kılarlar.

Buraya kadar münâkaÅŸasız olarak mezheplere göre cumanın ÅŸartlarını sıraladık. Åžimdi bu ÅŸartların önce umumî olarak mesnedini ve mahiyetini tesbit edecek sonra da teker teker delillerini verecek ve münâkaÅŸa edeceÄŸiz.