İmran Han'dan Moskova'ya sürpriz ziyaret

Pakistan BaÅŸbakanı Ä°mran Han'ın Rusya ziyareti, eski BaÅŸbakan Navaz Åžerif'in SoÄŸuk SavaÅŸ'ın sona ermesinin ardından ikili iliÅŸkileri geliÅŸtirmek için Nisan 1999'da Moskova'ya gitmesinin ardından baÅŸbakan düzeyinde ilk ziyaret olacak.

Başbakan Han'ın Rusya'ya ziyaretinin Moskova ile Kiev arasında artan tansiyona denk gelmesi ziyareti kritik kılıyor.

Han'ın gündeminde, ikili iliÅŸkilerin gözden geçirilmesi, bölgesel ve uluslararası meseleler, Ä°slamofobi, Afganistan'daki son durum ve enerji iÅŸ birliÄŸi yer alıyor.

Han'ın Rusya ziyareti, Afganistan meselesi ve Çin ile artan ekonomik ve savunma iÅŸ birliÄŸi sebebiyle Pakistan ile ABD arasındaki soÄŸuk iliÅŸkiler açısından da önemli.

Pakistan, SoÄŸuk SavaÅŸ sürecinde ABD'nin yakın partneriydi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliÄŸi'nin (SSCB) 1989'da Afganistan'dan çıkarılmasında önemli rol oynadı.

- SoÄŸuk SavaÅŸ iniÅŸli çıkışlı iliÅŸkilere sahne oldu

Pakistan ile SSCB arasındaki diplomatik ilişkiler 1 Mayıs 1948'de başladı.

ABD önderliÄŸindeki Batı Bloku ile SSCB liderliÄŸinde DoÄŸu Bloku arasında yaÅŸanan SoÄŸuk SavaÅŸ'ın büyük bir bölümünde, SSCB-Pakistan iliÅŸkileri, iniÅŸli çıkışlı bir seyir izledi.

SSCB-Hindistan iliÅŸkileri de Ä°slamabad ile Moskova arasındaki iliÅŸkileri doÄŸrudan etkileyen önemli faktörler arasında yer aldı.

Hindistan ile Pakistan arasında yaÅŸanan 1965 ve 1971 savaÅŸlarında SSCB'nin Yeni Delhi'ye silah satan ülkelerin başında gelmesi ikili iliÅŸkileri zedeledi.

- SSCB'nin Afganistan iÅŸgali tansiyonu yükseltti

Sovyetlerin Afganistan'ı iÅŸgaliyle iki ülke arasındaki tansiyon daha da yükseldi.

Pakistan, ABD'nin de desteÄŸiyle Afganistan'daki "mücahitlere" FIM-92 Stinger füzeleri tedarik etti. Bu füzeler, SSCB'ye ait helikopterleri düÅŸürmede kritik bir rol oynadı. Pakistan'ın bu desteÄŸinin arkasında 1971'de DoÄŸu Pakistan'ı kaybetmesine yol açan savaÅŸta SSCB'nin Yeni Delhi'ye destek vermesi de yatıyordu.

SSCB'nin askerlerini Afganistan'dan çekmeye baÅŸlamasıyla Pakistan ile iliÅŸkiler de normalleÅŸmeye baÅŸladı.

Dönemin Pakistan BaÅŸbakanı Benazir Butto'nun 1994'te Taliban'ı Afganistan'ın resmi hükümeti olarak tanıması, Rusya ile Pakistan arasındaki iliÅŸkilerde yeniden sorunlara yol açtı.

Ä°kili iliÅŸkilerin geliÅŸtirilmesi adına eski BaÅŸbakan Navaz Åžerif, Nisan 1999'da Rusya'yı ziyaret etti. Bu ziyaret, eski Pakistan CumhurbaÅŸkanı Zülfikar Ali Butto'nun 1974'te Moskova'ya gitmesinden 25 yıl sonra gerçekleÅŸtirildi.

- 11 Eylül sonrası dönem

11 Eylül 2001 saldırılarının ardından Pakistan'ın NATO koalisyonuna katılarak teröre karşı uluslararası mücadeleye giriÅŸmesi, Rusya ile Pakistan arasındaki iliÅŸkileri geliÅŸtirdi.

Aynı yıl Rusya, Hindistan-Pakistan nükleer gerilimini azaltmak için yapıcı bir rol üstlendi. Pakistan da Ä°ran ve Türkmenistan'a yaptığı gibi Gwadar Limanı için Rusya'ya eriÅŸim izni verdi.

İlerleyen ilişkilerin bir neticesi olarak Rusya Başbakanı Mikhail Fradkov, Nisan 2007'de Pakistan'ı ziyaret etti.

- Askeri iliÅŸkilerde ilerleme

Ä°ki ülke arasındaki iliÅŸkiler, 2010'dan itibaren üst düzey ziyaretler, silah satışları ve artan iÅŸ birliÄŸinin gösterdiÄŸi ÅŸekilde önemli ölçüde iyileÅŸti.

Rusya, 2010'un baÅŸlarında Moskova'da Pakistan, Tacikistan ve Afganistan'ı içeren dört uluslu bir zirve düzenledi. Zirvenin konusu Afganistan'dı. Bu zirvede Pakistan için en önemli konu Hindistan'ın olmamasıydı.

Dönemin Pakistan Kara Kuvvetleri Komutanı AÅŸfak Kayani, 2012'de Rusya'yı ziyaret etti. Ardından Rusya Savunma Bakanı Sergey Åžoygu, Kasım 2014'te Pakistan'a geldi ve Ä°slamabad ile savunma iÅŸ birliÄŸi anlaÅŸması imzaladı. Bu anlaÅŸmadan bir ay sonra Rusya ve Pakistan ilk ortak narkotikle mücadele tatbikatını gerçekleÅŸtirdi. Bu tatbikatın ikincisi Aralık 2015'te yapıldı.

Pakistan Kara Kuvvetleri Komutanı Rahil Åžerif, 2015'te Moskova'ya gitti. Üç ay sonra Pakistan, Rusya'dan Mi-35M saldırı helikopterleri satın almak için bir anlaÅŸma imzaladı. AÄŸustos 2017'de Pakistan, dört adet Mi-35M helikopteri daha satın aldı.

Eylül 2016'da Rusya ve Pakistan ilk büyük ortak askeri tatbikatını gerçekleÅŸtirdi. Bu iki ülke arasındaki askeri iliÅŸkilerin ilerlemesinin ilk doÄŸal iÅŸareti olarak nitelendirildi.

Kara Kuvvetleri Komutanı Kamar Cavid Bacva, Nisan 2018'de Moskova'yı ziyaret etti ve iki ülke arasında ilk Ortak Askeri Komisyon kuruldu.

AÄŸustos 2018'de eski ABD BaÅŸkanı Donald Trump, Pakistan'ı uluslararası askeri eÄŸitim programlarından çıkardı. Bunun ardından Pakistan ile Rusya arasında Pakistanlı subayların Rus ordusunda eÄŸitilmesi için anlaÅŸma imzalandı.

Bu adım, Pakistan'ın ABD askeri desteÄŸinin azalmasının ardından alternatif ülkelerle olan seçeneklerini açık tutmaya çalışması olarak deÄŸerlendirildi.

- Ticaret hacminde artış

Rusya DışiÅŸleri Bakanı Sergey Lavrov'un 2012'de Ä°slamabad'a yaptığı ziyarette metallurji, demir yolları ve enerji alanında çeÅŸitli anlaÅŸmalar imzalandı.

Ä°ki ülke arasında ilk stratejik diyalog ise AÄŸustos 2013'te gerçekleÅŸtirildi.

ÇeÅŸitli alanlarda geliÅŸen iliÅŸkilerin bir neticesi olarak 2017'de 442 milyon dolar olan ticaret hacmi 2020'de 790 milyon dolara yükseldi.

Pakistan'ın Rusya'ya ihraç ettiÄŸi baÅŸlıca ürünler arasında pamuk, tekstil, deri, sentetik kumaÅŸlar, pirinç, çeÅŸitli meyveler, cerrahi ve spor malzemesi yer alıyor. Ä°slamabad'ın Moskova'dan ithal ettiÄŸi ürünler arasında gübreler, kimyasal elementler ve bileÅŸikler, kauçuk, lastik ve tüpler, kağıt ve karton, demir ve çelik (ham ve mamul ürünler) ile makineler bulunuyor.

- Artan enerji ihtiyacı

Pakistan, enerji talebinin yaklaşık yüzde 43'ünü doÄŸal gaz ile karşılıyor. Halihazırda günlük 42,5 milyon metreküp doÄŸal gaz açığı olan ülkenin bu açığının 2025'te ikiye katlanması öngörülüyor.

Pakistan ile Rusya arasında 2015'te Pakistan'ın Karaçi ile Lahor ÅŸehirleri arasında yaklaşık 1000 kilometre uzunluÄŸunda "Kuzey-Güney" doÄŸal gaz boru hattının inÅŸası için anlaÅŸma imzalandı. Ancak proje konsorsiyumunda yer alan bazı Rus ÅŸirketlerine ABD tarafından yaptırım uygulanma riski nedeniyle projenin ortaklık yapısı 2020'de deÄŸiÅŸtirildi ve projenin adı Pakistan Akımı olarak belirlendi. Projenin 2024'te bitirilmesi hedefleniyor.

Pakistan, bu projeyle yıllık yaklaşık 12,4 milyar metreküp gaz kapasitesine sahip bir tedarik altyapısı edinmeye hazırlanıyor. Boru hattı, ticari iÅŸletmelerin ve hanelerin kullanımıyla Pakistan'ın endüstriyel büyümesi için önemli bir kanal görevi görecek. Proje tamamlandığında Karaçi-Lahor güzergahındaki çeÅŸitli ÅŸehirlere gaz tedariki saÄŸlanacak ve Pakistan'ın ÅŸiddetli enerji ihtiyacını karşılamak için kritik öneme sahip olacak.

Pakistan ayrıca 2016'dan bu yana sıvılaÅŸtırılmış doÄŸal gaz (LNG) ithalatına yöneldi.

Rusya ise 2035 yılına kadar LNG üretim kapasitesini üç katına çıkarmayı ve LNG ihracatını artırmayı planladığı için Pakistan'ı yeni enerji müÅŸterisi olarak karşılamaya istekli. Rusya DışiÅŸleri Bakanı Sergey Lavrov'un 9 yılın ardından geçen sene nisanda yaptığı ziyarette bu konu da gündeme geldi.

- Rusya'dan Pakistan'a ÅžÄ°Ö desteÄŸi

Çin, ABD ve Rusya gibi büyük güçlerin Güney Asya'ya müdahale biçimleri, karmaşık iliÅŸkileri ve küresel jeopolitik çıkarlar Ä°slamabad ile Moskova hattında iliÅŸkilerin seyrini büyük ölçüde etkiledi. SoÄŸuk SavaÅŸ'ın ardından Hindistan ile ABD arasındaki iliÅŸkilerin seyri olumlu yönde artarken bu durum, Pakistan'ı Hindistan karşısında yalnız kalma riskiyle baÅŸ baÅŸa bıraktı. Buna karşın Pakistan da Rusya gibi seviyeli iliÅŸkiye sahip olduÄŸu ülkelerle hem ABD'ye hem de Hindistan'a karşı denge oluÅŸturmak için yakınlığını artırmaya çalıştı.

Eski ABD BaÅŸkanı Barack Obama yönetiminin Hindistan ile iliÅŸkileri daha da derinleÅŸtirmeye ve geniÅŸletmeye odaklanan Güney Asya politikası, Washington ile Ä°slamabad arasında sürtüÅŸme kaynağı olmayı sürdürdü.

Rusya, 2011'de Pakistan'ın Åžanghay Ä°ÅŸbirliÄŸi Örgütüne (ŞİÖ) katılımını destekledi ve bu adım iki ülke iliÅŸkilerinin geliÅŸmesinde önemli bir dönüm noktası oldu. Bu destek, Pakistan'a Hindistan'ın Ä°slamabad'ı tecrit etmeye yönelik açık diplomasi çabalarına karşı manevra alanı saÄŸladı.

Pakistan'ın alternatif güçlere yönelerek ABD'yi dengeleme politikası bu tarihin ardından daha görünür hale geldi. Rusya ile Pakistan arasındaki baÄŸlar, Hindistan ve ABD arasındaki iliÅŸkilerin geliÅŸmesiyle paralel olarak ilerledi.

Rusya, Hindistan ile Pakistan arasında dengeleyici rolünü de korumaya çalışıyor.

Åžubat 2019'da Cammu KeÅŸmir'de Hint askeri konvoyuna düzenlenen saldırının ardından Hindistan ile Pakistan hava kuvvetleri arasında karşılıklı saldırılar oldu. Pakistan, Hindistan'a ait uçağı düÅŸürdü ve ele geçirdiÄŸi pilotu iyi niyet göstergesi olarak Yeni Delhi'ye iade etti. Hindistan, bu saldırıyı ŞİÖ'de gündeme getirmek istedi ancak Çin ve Rusya bunu reddetti ve sorunun ikili çözülmesini istedi.

Rusya, BirleÅŸmiÅŸ Milletler Güvenlik Konseyinde Cammu KeÅŸmir'deki Hint konvoyuna düzenlenen saldırıdan sorumlu tutulan terör örgütü CeyÅŸ-i Muhammed'in liderini uluslararası terörist ilan etmek için Hindistan destekli bir hareket lehinde de oy kullandı. .