Ali Haydar Haksal / Toplumsal Değişimin Hızı -2

Modernizm kadınlar üzerinde etkili oluyor ya da amacına daha hızlı ulaşıyor. Modernizm de günümüzün bir ideolojisi. SavaÅŸlarda emperyalizm ister baÅŸarılı olsun ister olmasın, girdiÄŸi ve çıktığı bir bölgeyi kısmen de olsa dönüÅŸtürüyor. Kadınların eÅŸyası, nesneleri, giyimi ve kuÅŸamında daha çok belirginleÅŸiyor. EÄŸitim ve moda bunun öncü ayaklarıdır.

Tanzimat sonrası saray ya da köÅŸkler, malikânelerin mutfağına giren eÅŸya ve gösteriÅŸ tutkusu ağır basıyor. Bu, özellikle dönemin düÅŸünsel etkisinin yansımalarıdır. Batı’ya benzeme bir moda ya da bir görünümüdür. Mobilya, mutfak eÅŸyası, çatal, kaşık, tabak, gümüÅŸ veya altına dönük olanlar.

Son dönem Osmanlıca kadın dergileri, dergilerde kadınların modern resimleri, saç biçimleri kendini iyice hissettirir. Cumhuriyet ideolojisinin adım adım yerleÅŸmesiyle Batı insan tipinin oluÅŸumu, giyim ve kuÅŸamı emperyalizmin moda gösterimleriyle ve tutkusuyla iyice kendini belli eder. Bir önceki yazımızda vurguladığınız gibi kavramların yer deÄŸiÅŸtirmesi zihinsel karmaÅŸaya neden oluyor. Modernizm ile medenilik yer deÄŸiÅŸtiriyor. Modernizm diye bir kavram hesapta yoktur. Modern olma medeni olmadır BatılılaÅŸmada.

Toplumdaki çatışmalar o zamandan itibaren baÅŸlar. Modernizmin bir ideoloji ve bunun bir baskı aracı veya nesnesi olması ciddî anlamda travmalara neden oluyor. Anadolu’nun memur veya varlıklı kimseleri kız çocuklarını okutmaları, okullara göndermeleri ikilikli veya farklı kiÅŸilikli insanların oluÅŸumuna neden oldu. Kentte yatılı okuyan kızlar, okullarına gittiklerindeki giyimleriyle, köylerine veya kasabalarına döndüklerindeki giyimleri farklıydı. Åžehirde modern/medeni, köyde ise geleneksel giysilere bürünmeleri de çatışmalara nedendi. KiÅŸinin kendi içindeki çatışmalardır bunlar. Bu da ister istemez gözden kaçmıyordu. Genelde o dönemlerde kız çocuklarının okutulmamasının asıl nedeni de buydu.

Romana, felsefeye karşı olan tepkinin nedenleri de buna dayanıyordu.

Ä°leri doÄŸru gelindikçe modernizm iyice ağırlığını ortaya koydu. Toplum ortadan birkaç bölüme ayrıldı. DeÄŸiÅŸim daha çok kadınlar üzerinde kendini belli eder. Dün böyleydi, bugün de böyledir. Sistem veya yapı kendini modernizm üzerine kurguladığından mücadelesini daha çok kadınlar üzerinde yürütüyor. Öncü savaÅŸçılar konumunda. Millî mücadeleden beri bu böyledir. Modernlik ayrıca bir ilericilik göstergesi.  Aynı zamanda çarpık medeniyet kavramı ortaya çıkmakta.

Moda, daha çok kadınlar üzerinde yürüyor. Kurumlarda kadınlar aynı zamanda bir vitrin mankeni gibidir. Reklâmlarda kadın bir nesne olarak varlık gösteriyor. Nesnenin pazarlaması kadın üzerinde yapılırken, nesneden çok kadın öne çıkıyor. Bir nesneye sahip olunmak istenirken o manken olan kadına da sahip olunacağı duygusu oluÅŸuyor. Pazarlanılan veya pazarlayan arasında maddî bir sonuç var. Birbirini etkileyen ve deÄŸiÅŸtiren bir süreçtir bu da. Kapitalizmin ruhu böyledir. Ä°nsan da eÅŸya da birer nesnedirler. Ya da insan üzerinde hem pazarlamasını yapıyor, malını satıyor hem de insanın kendisini o nesnenin bir parçası hâline getiriyor.

Günümüzün en etkili nesnesi akıllı telefonlar, tabletler ya da benzerleridirler. En ücradaki bir insanın elindeki bu nesneler pahalı olmalarına karşın mutlaka edinilmesi gereken birer gereksinimdirler. Moda gösterimlerine, pazarlamalara gerek yoktur. Bu, bir mezardaki bir tek insanın elinde bile vardır. Ve artık geleneksel köylü, mezra kızı yoktur. O da artık fiili olarak nesneyle birlikte dışarı açılmıştır. O mahcup, utangaç, sıkılgan kız yoktur. O da modernizme doÄŸrudan katılmıştır. Çünkü dışa açılan bir penceredir ya da kapıları sonuna kadar modernliÄŸe açılmıştır. O da kendine göre bu dalganın içinde fiilen yer almıştır. Perdenin gerisinde gibi olsa da artık iyice aktiftir.