Tigray krizi Türkiye ile Etiyopya ilişkisini etkiler mi?

Etiyopya’nın sahip olduÄŸu sosyolojik, teolojik ve jeopolitik konum, onu diÄŸer Afrika ülkelerinden ayırır. Türkiye’nin Sahra altı Afrika’da ilk diplomatik teması Etiyopya ile kurması dikkate deÄŸer stratejik bir hamle olarak yorumlandı.

Türkiye-Etiyopya iliÅŸkileri Tigray krizi sebebiyle hassas bir süreçten geçiyor. Bir asırlık tarihsel iliÅŸkilerin, Tigray kriziyle sarsılmayacağı aÅŸikar. Ancak doÄŸurabileceÄŸi sonuçlar açısında Tigray krizi, siyasetten akademiye, diplomasiden ekonomiye farklı alanlardan birçok ismin dikkatini çekiyor.

Dr. Yunus Turhan Tigray krizini Anadolu Ajansı’na deÄŸerlendirdi:

KRÄ°ZÄ°N TÜRKÄ°YE-ETÄ°YOPYA Ä°LÄ°ÅžKÄ°LERÄ°NE ETKÄ°SÄ°

Tigray krizinin Türkiye-Etiyopya iliÅŸkilerine doÄŸrudan etkisi tartışmasız ekonomi alanında kendini hissettiriyor. Dünya Ekonomik Forumuna göre, Etiyopya ekonomisi 2010’dan 2019'a kadar yılda ortalama yüzde 9,4 büyüme oranı ile Afrika'nın en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri oldu. Güçlü ve geniÅŸ tabanlı bu büyüme Kovid-19 ve Tigray krizi nedeniyle 2020'de yüzde 6,1'e kadar geriledi. TÜÄ°K verilerine göre, 2019 yılında Etiyopya’dan 51 bin 484 milyon dolarlık ithalatımız, 2021 yılında 18 bin 217 milyon dolara kadar gerilemiÅŸ; aynı ÅŸekilde 2019 yılındaki 380 bin 905 milyon dolarlık ihracatımız, 2021’de 247 bin 642 milyon dolar seviyesine inmiÅŸtir.

Öte yandan Ticaret Bakanlığının 2020 verilerine göre Etiyopya’nın ihracatında yüzde 1,5 civarındaki payla 18. sırada yer alan Türkiye, ithalatta ise önemli bir konuma sahip. Etiyopya’nın Ülkelere Göre Ä°thalatında Çin’in yüzde 29,5 ile ilk sırada olduÄŸu listede Türkiye yüzde 5,7 ile üçüncü sırada yer alıyor. Türkiye’nin ihraç kalemleri demir, çelik makinalar, mekanik cihazlar gibi aletler olurken, ithal kalemleri ise sebzeler, kök ve yumrular, yaÄŸlı tohum ve kaba yem gibi gıda maddeleridir.

Tekstil, Ä°nÅŸaat, Sanayi gibi alanlarda 150’den fazla ÅŸirket ile 2,5 milyar dolar bütçe oluÅŸturan Türk firmaları, Etiyopya’da en fazla yatırımı olan ikinci yabancı ülke konumunda. Ancak Tigray krizinin ülke sathına yayılması, Türk ÅŸirketlerinin performansı, ülkenin dış ticaretini ve ikili iliÅŸkileri derinden etkilemekte. Etiyopya’nın, ihracatının yüzde 70’ni oluÅŸturan kahve, susam ve diÄŸer yaÄŸlı tohumları Çin, Ä°srail, BirleÅŸik Arap Emirlikleri’nden (BAE) sonra en fazla Türkiye’ye yaptığı bir tabloda Tigray krizinin ilgili ürünlerin tedarikinde sorunlara neden olması kuvvetle muhtemel. Öte yandan Türkiye’nin Etiyopya’ya yönelik sanayi ağırlıklı ihraç kalemlerinde oluÅŸabilecek herhangi bir aksaklık, bu ülkenin sanayileÅŸmesini ve kalkınma hamlelerini zayıflatma potansiyeli taşıyor.

TÄ°GRAY KRÄ°ZÄ°NÄ°N SÄ°YASÄ° ETKÄ°LERÄ°

Krizin ikili iliÅŸkilerde oluÅŸturabileceÄŸi diÄŸer bir etki ise siyasi alana iliÅŸkindir. Derg Rejimi (1974-1991) sonrası Meles Zenawi döneminde daha rasyonel bir çerçeveye oturan Türkiye-Etiyopya iliÅŸkileri, BaÅŸbakan Abiy Ahmed’in AÄŸustos 2021’de Türkiye ziyareti ile ekonomik ortaklıktan stratejik ortaklığı evrildi. Ä°liÅŸkilerin 125. yılına atfen gerçekleÅŸtirilen ziyarette iki ülke arasında su, askeri ve finansal konularda iÅŸ birliÄŸini içeren anlaÅŸmalar imzalandı. Ziyarette, Etiyopya’nın Sudan ile FaÅŸka bölgesinde yaÅŸadığı sınır anlaÅŸmazlığı konusunda Türkiye’nin ara buluculuk rolüne sıcak bakacağı yönündeki beyanı, Türkiye’nin son yirmi yılda Afrika kıtası özelinde karşılıklı müstefit bir siyasi tutum meydana getirme fikrinin en somut tezahürüdür. Tigray krizinde Türkiye’nin yaklaşımı, bölgeye yönelik inÅŸa ettiÄŸi siyasi, askeri, diplomatik ve ekonomik açılımın muhteviyatını etkileme potansiyeline sahip.

Türkiye, Tigray krizinin ortaya çıktığı Kasım 2020’den beri “aktif tarafsızlık” politikası izlemekte. Bu kapsamda siyasi iktidarla temas halinde olan Türkiye, çatışmaların tarafı olmaktan uzak bir diplomasi takip ediyor. Türkiye'nin bu politikası, Etiyopya’nın siyasi ve askeri açıdan içinde bulunduÄŸu kısır döngü baÄŸlamında ele alındığında oldukça rasyonel. Nitekim Tigray krizinin aktörleri, etki faktörleri ve gidiÅŸatı sürekli deÄŸiÅŸmekte, tarafların birbirleri üzerine tahakküm kurduÄŸu haberleri, takip edilen haber kanalı özelinde deÄŸiÅŸkenlik gösteriyor.

Kasım 2020’de merkezi hükümet güçlerinin hızlı ve etkili ilerleyiÅŸinin üzerinden 6 ay geçmeden Tigray Halk KurtuluÅŸ Cephesi (TPLF) güçlerinin karşı saldırıya geçerek baÅŸkent Addis Ababa’ya kadar ilerlemesi, akabinde BaÅŸbakan Abiy Ahmed’in askeri üniformasını giyerek sahada orduyu komuta etmesiyle Dessie ve Kombolcha kasabalarının tekrar merkez kuvvetlerine geçmesi, bahsi geçen kısır döngünün en net örneÄŸi. Ancak merkezi hükümetin son haftalarda sergilediÄŸi agresif hamleler, sahada Abiy Ahmed lehine bir sonuç doÄŸurmuÅŸ ve Tigray güçlerinin Amhara ve Afar bölgelerinden askerlerini geri çekmesi, akabinde Abiy hükümetinin kapsayıcı ulusal diyalog kapısını aralaması 13 aylık vahÅŸi kısır döngünün bitirilmesi adına umut verici bir geliÅŸme olmuÅŸtur.

'AKTÄ°F TARAFSIZLIK' POLÄ°TÄ°KASI

Mevcut durumda Türkiye’nin doÄŸrudan çatışmanın tarafı olmadan siyasi iktidar ile iliÅŸkilere devam etmesi, üç noktada Türkiye’yi etkileyebilir. Birincisi, Abiy’in bu krizden güçlenerek çıkması durumunda Çin ve BAE'nin Tigray güçlerine karşı mücadelede doÄŸrudan Etiyopya ordusuna kapsamlı destek saÄŸlamasının diyeti olarak Etiyopya siyasetinde etkin olmasının Türkiye özelinde doÄŸuracağı muhtemel etkidir. Ä°lgili ülkelerin Türkiye’nin Etiyopya’daki varlığına yönelik tutumu ve Etiyopya’nın alacağı pozisyon bu manada önem kazanacaktır. Ä°kincisi ise Türkiye’nin Abiy ile açmış olduÄŸu yeni bir sayfa, Abiy karşıtı muhalefet tarafından ÅŸiddetle eleÅŸtirilmektedir. Bahusus, ABD gibi dünyanın farklı bölgelerinde en örgütlü Afrika diasporası olarak bilinen Tigraylıların Türkiye aleyhinde oluÅŸturdukları kampanyalara karşı, kamu diplomasisi baÄŸlamında ilgili kurumların alternatif hamleler geliÅŸtirilmesi gerekebilir. Son olarak, Batılı devletlerin Tigray krizi sonrası Abiy Ahmed’in meÅŸruiyetini zayıflatmak adına insan hakları ihlalleri gibi konularla sistemli bir ÅŸekilde yalnızlaÅŸtırma politikası izleme olasılığı Türkiye’nin hesaba katması gereken diÄŸer bir unsurdur.

Kısaca, Tigray krizi Türkiye’nin Somali, Sudan, Etiyopya aksında inÅŸa ettiÄŸi uzun erimli stratejinin doÄŸasına etki edecek ciddi bir potansiyeli ihtiva ediyor. Öyle ki, “olmak ya da ölmek” ikileminde siyasi adım takip eden genç ve hırslı Abiy Ahmed, içinde bulunduÄŸu açmazın da etkisiyle dış politikada ülkesine yönelik hamleleri yakından takip ediyor ve yer yer orantısız tepkiler verebiliyor.

Türkiye “bekle-gör” pozisyonundan ziyade “aktif tarafsızlık” politikasını devam ettirerek, sahip olduÄŸu ara buluculuk tecrübesini ve kapasitesini, son günlerde yeÅŸeren barış umuduna katkı saÄŸlayarak Tigray krizine eklemlemesi sayesinde “Etiyopya’ya Gel(e)meyen Barış” kısır döngüsüne son verebilir. Zira ülkede çatışmaların devam etmesi ve barışçıl bir çözümün inÅŸa edilememesi neticesinde ortaya çıkabilecek siyasal ve finansal maliyet herkes için ağır olacaktır.

ortadoguhaber.com