Afrika’nın veto hakkı talebi

Geçen hafta Ä°stanbul’da düzenlenen 3. Türkiye-Afrika Ortaklık Zirvesi’nde Afrika’nın BirleÅŸmiÅŸ Milletler Güvenlik Konseyi’ndeki (BMGK) temsili meselesi de gündeme geldi.

CumhurbaÅŸkanı Recep Tayyip ErdoÄŸan zirvede yaptığı konuÅŸmada “tüm insanlığın kaderini Güvenlik Konseyi daimi üyesi 5 ülkenin insafına bırakmanın” yanlışlığını vurgulayıp “1,3 milyar insanın yaÅŸadığı Afrika kıtasının Güvenlik Konseyi'nde söz ve karar hakkının olmaması çok büyük bir adaletsizliktir” dedi ve “Afrika'nın Güvenlik Konseyi'nde hak ettiÄŸi ÅŸekilde temsil edilebilmesi için güç birliÄŸi”nin gereÄŸine iÅŸaret etti.

Yanlış anlaşılmasın, Afrika BMGK’da temsil edilmiyor deÄŸil; 5 daimi ve 10 geçici üyeden oluÅŸan BMGK’nın -BM Genel Kurulu’nda 2 yıllığına seçilen- geçici üyeleri arasında daima üç Afrika ülkesi de bulunuyor. (Geçici üyeler, her biri muayyen kontenjanlara sahip Afrika Grubu, Asya-Pasifik Grubu, Latin Amerika ve Karayipler Grubu, Batı Avrupa ve DiÄŸer Devletler Grubu, DoÄŸu Avrupa Grubu içinden seçilir. Afrika Grubu’nun 3 kontenjanı var. Halihazırda BMGK’da geçici üye olarak yer alan Afrika ülkeleri: Nijer, Tunus, Güney Afrika.)

“Afrika’nın Güvenlik Konseyi’nde hak ettiÄŸi ÅŸekilde temsil edilebilmesi”, 54 ülkeyle BM’deki en büyük bölgesel grubu teÅŸkil eden Afrika’nın Güvenlik Konseyi’nde veto hakkına sahip 2 daimi üyeliÄŸe sahip olması ve geçici üye sayısını 3’ten 5’e çıkarması anlamına geliyor. (Bkz. Afrika BirliÄŸi’nin 2005 tarihli Ezulvini OydaÅŸması)

BilindiÄŸi gibi BMGK’nın daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, Britanya, Fransa’dan oluÅŸuyor ve bunların her biri veto hakkına sahip.

Kararların 9 oyla alınabildiÄŸi BMGK’de isterse 15 üyeden 14’ünün mutabakatıyla karar alınsın, bir tek daimi üyenin muhalefetiyle o karar geçersiz oluyor.

***

BMGK’nın reformdan geçirilerek demokratikleÅŸtirilmesi konusu yıllardır tartışılır, daimi ve geçici üye sayısının artırılması yıllardır konuÅŸulur ama imtiyazlarını kaybetmek veya paylaÅŸmak istemeyen mevcut daimi üyelerin -bilhassa ABD ve Çin’in- tavrı baÅŸta olmak üzere birçok sebepten ötürü reform bir türlü gerçekleÅŸemedi ve kısa vadede gerçekleÅŸebileceÄŸe benzemiyor.

Reform isteyenler arasındaki görüÅŸ ayrılıkları da iÅŸi yokuÅŸa süren sebeplerden.

Meselâ; Almanya, Brezilya, Japonya ve Hindistan da daimi üye olmak istiyor ve Afrikalıların 2 daimi üyelik talebini desteklemeye -mukabil destek karşılığında- hazır ama ‘Veto hakkı talebinden vazgeçin, çünkü bunu mevcut daimi üyelere kabul ettirmek çok zor’ diyor. (Kendileri veto hakkı talep etmediÄŸi için Fransa ve Britanya’dan destek sözü alabildi.)

Ama Afrikalılar şimdilik veto hakkı talebinde ısrarlı.

Diyelim ki bu talepleri karşılandı; sistem demokratikleşmiş olacak mı?

Afrikalıların kendi kıtalarıyla ilgili meselelerde etkin söz sahibi olabilmeleri bakımından, evet, bir miktar.

Tam demokratikleÅŸme ise bu veto uygulamasının tümüyle kaldırılmasını gerektirir.

***

Hangisi olursa olsun, hangi kıtadan olursa olsun, hiçbir ülke BMGK kararlarını tek başına veto etme hakkına sahip olmamalı. (Bir BMGK kararının BM Genel Kurulu’nda nitelikli -diyelim ki üçte iki- çoÄŸunlukla veto edilebilmesi gibi bir formül ise pekala uygulanabilir.)

Esasen Afrikalılar da böyle düÅŸünüyor.

17 Kasım 2020’de BM Genel Kurulu’nda söz alan Namibya delegesi Neville Gertze, Afrika Grubu adına yaptığı konuÅŸmada, “Afrika prensip olarak veto hakkına karşı ama veto hakkı var olduÄŸu müddetçe geniÅŸletilmiÅŸ Konsey’in bütün daimi üyelerinin bu hakkı kullanabilmesi gerektiÄŸi görüÅŸünde” demiÅŸti.

Makul.