Sosyal Medya

Önemli Şahsiyetler

Gaspıralı İsmail Bey: Rusya Müslümanlarının babası

03-11-2021 17:20

Fikir adamı, gazeteci, yayıncı, siyasetçi, eğitimci ve hoca nitelikleriyle Rusya Türklerinin hayatını derinden etkilemiş bir kahraman o.



Rusya Müslümanları için merkezi Ä°stanbul’a koyan, karşılaÅŸtığı büyük sorunlara büyük ve net çözümler üreten çok yönlü bir entelektüel. Tarihin akışına tek başına müdahale edebilen ve asimile olmakla yüzleÅŸen milyonlara kendi benliklerini yeniden hatırlatan fikir adamı…
 
 
1851’de Bahçesaray’da doÄŸdu. Bahçesaray nerede sevgili okur? Tek ve doÄŸru cevabı “burada” olan bir soru bu. Ama ÅŸimdi doÄŸru deÄŸil artık. Tek ve doÄŸru cevabı zamanla kırıldı çünkü. Dün doÄŸruydu. Bugün deÄŸil. Yarın yeniden doÄŸru olmalı.
 
Ä°ÅŸte o, “Bahçesaray nerede?” sorusunun tek ve doÄŸru cevabı “burada” olsun diye yaÅŸamış bir adamdı. O yaÅŸadığı için yarın cevap yine doÄŸru olacak. Bahçesaray nerede? Bahçesaray “burada” olmak zorunda! En azından yarın.
 
1851 yılında Kırım, Bahçesaray’da doÄŸdu. 1851’de Kırım nerededir sevgili okur? 1851 yılında Osmanlı sınırları nereden baÅŸlar ve nerede biter? Bahçesaray’la Hansaray neden kardeÅŸtir? 1774’te nefes almak için geri çekilip hikâyeyi yarım bıraktığını asla unutmayacağını kendisine yemin içerek söz veren adamların ülkesinde mi? Yoksa yeminini unutan yurttaÅŸların defterinde mi? Bahçesaray nerededir? Slav çizmesi altında mı? Yoksa Ukrayna içlerinde mi?
 
 
 
1851 yılında Kırım’a baÄŸlı Bahçesaray yakınlarındaki Avcıköy’de doÄŸdu. Babası Gaspıra köyünde doÄŸan AlioÄŸlu Mustafa, annesi de meÅŸhur Mirza ailesinden Fatma Sultan’dı. Ä°lk eÄŸitimini Bahçesaray’da bir Müslüman okulunda aldıktan sonra Moskova’da Harp Okulu’na gitti. Bu sıralarda Rus entelektüellerini yakından takip edip okuma imkânı bulsa da Rusya Ä°mparatorluÄŸu’nun asimilasyon amaçlı propagandaları onda tam tersi bir etki meydana getirdi. Hikâyesini hatırladı.
 
Genç yaÅŸta dünyanın nasıl döndüÄŸünü ve aslında nasıl dönmesi gerektiÄŸini anlamıştı. Okuldaki en yakın arkadaşı Mustafa Mirza ile Girit isyanında asi Rumlara karşı mücadele eden Osmanlı askerlerine katılmak üzere gizlice Türkiye’ye geçmeye çalıştı.
 
Don nehrinde günlerce kayıkta kürek çekti. Ama yakalandı. Rusya’daki harp okulundan atıldı. EÄŸitim hayatı bitince 1868’de Bahçesaray’a geri dönüp Rusça öÄŸretmenliÄŸi yapmaya baÅŸladı. Bu sırada Rusların baÅŸtan sona ne düÅŸündüÄŸünü bütünüyle anlayacak ÅŸekilde Rus metinleriyle meÅŸgul oldu.
 
872 yılı Kırım’dan ilk ayrılık yılı oldu. Önce dünyanın baÅŸkentine, Ä°stanbul’a geldi. Buradan Viyana, Münih ve Stuttgart’a, oradan da Paris’e gitti. Ä°ki yıl kaldığı Paris’te bir süre Turgenyev’le birlikte çalıştı. Rusya’yı biliyordu ve Batı medeniyetini de bizzat içlerinde kalarak öÄŸrenmiÅŸ oldu. Moskova Harp Okulu’ndayken gönlüne yazdığı Osmanlı ordusunda subaylık fikrini hayata geçirmek için tekrar Paris’ten Ä°stanbul’a geldi. Bir yıl boyunca baÅŸvuru sonucunu beklediÄŸi Ä°stanbul’dan 1875’te ayrılarak yeniden Kırım’a döndü.
 
Siyasete atıldı ve 1878’de Bahçesaray belediye baÅŸkanı seçildi. Rus hâkimiyeti altında yaÅŸayan ve günden güne asimile olan Müslüman halklarla ilgili bir ÅŸey yapmak gerektiÄŸi düÅŸüncesi, onu yazmaya götürdü.
 
Türkçe bir gazete çıkarmak için yaptığı ısrarlı baÅŸvurulara nihayetinde “Rusçası ile birlikte olmak kaydıyla” izin çıktı ve eÅŸinin bileziklerini satarak Tercüman adında bir gazete çıkardı. Rusya Müslümanlarının çıkarmayı baÅŸardığı üçüncü Türkçe gazeteydi bu. Ardından bir de matbaa kurdu. Bu, Müslümanların Kırım’daki ilk matbaasıydı.
 
Tercüman, çok deÄŸil yirmi yıl sonra Türk dünyasının en etkili gazetesi olmayı baÅŸaracaktı. Ä°smail Gaspıralı, Türk lehçelerinin, yabancı diller yerine birbirlerinden kelimeler alarak zenginleÅŸmesini ve Ä°stanbul Türkçesinin esas alınarak ortak bir yazı diline kavuÅŸturulmasını savundu. Onun, artık herkesin çok iyi bildiÄŸi, “Dilde, fikirde, iÅŸte birlik” sözü, o günden bugüne bütün Türk-Ä°slam dünyasının temel ilkesi olmak zorunda…
 
 
Ä°smail Gaspıralı, elbette burada, bu kadar kısa bir alanda ve zamanda anlatılabilecek biri deÄŸil. O, 63 yıllık hayatının her bir gününü okumakla, anlatmakla ve çalışmakla geçirmiÅŸ biri. Yılmadan, usanmadan Türk dünyasının her yerini gezerek konferanslar verdi.
 
YetiÅŸtirdiÄŸi gençler dünyanın her yerinde gazeteler ve kitaplar çıkardı. Rusya Müslümanlarının yok olmasının önündeki en büyük engel o büyük kahramandı. EÄŸitimde bir reform fikri geliÅŸtirmiÅŸti Gaspıralı. 1884’te bu fikrin ilk örneÄŸini kendi imkânlarıyla bir okul açarak ortaya koydu.
 
Bu büyük örnek, Rusya Ä°mparatorluÄŸu içindeki Müslüman okulların tamamı için bir devrim niteliÄŸi taşıyordu.
 
“Usul-i cedit” denilen bu yeni eÄŸitim modeliyle yetiÅŸen gençler, Gaspıralı’nın bu teklifinin baÅŸarısını da ortaya koyuyordu. Rusya Ä°mparatorluÄŸu içindeki büyük Türk nüfusunu uyandırmayı ve Müslümanların asimilasyonunun önünde devasa bir set olmayı o baÅŸarmıştı.
 
Kaynak: Cins Dergi

Etiketler :

Henüz yorum yapılmamış.

* İşaretli tüm alanları doldurunuz.