5 Soruda Özbekistan cumhurbaşkanlığı seçimleri

Ülkeyi 27 yıl boyunca yöneten ilk CumhurbaÅŸkanı Ä°slam Kerimov'un Eylül 2016'da ölmesi üzerine aynı yıl aralık ayında düzenlenen erken seçimin ardından ilk kez cumhurbaÅŸkanlığı seçimi yapıldı.

2016'da gerçekleÅŸtirilen erken seçimden galip çıkan 3 rakibi karşısında seçmenlerin yüzde 88,61'inin oyunu alan Mirziyoyev olmuÅŸtu.

Kerimov'un ölmesinin ardından özgürlükler açısından kısmen bir açılım gerçekleÅŸtiren 64 yaşındaki Mirziyoyev'in yeniden eskiye döndüÄŸü iddia edildi. Ä°nsan hakları alanında faaliyet gösteren örgütler, son son iki yılda muhalefet üzerinde ciddi bir baskı oluÅŸtuÄŸunu dile getiriyor.

Özbekistan’daki bu seçimlerin yansımaları nasıl olacak? SETA, Orta Asya ülkesinde yaÅŸanan geliÅŸmeri 5 soruda mercek altına aldı.

1- Özbekistan’da cumhurbaÅŸkanı seçimi ne anlama geliyor?

Özbekistan’da 24 Ekim 2021’de cumhurbaÅŸkanı seçimi gerçekleÅŸtirildi. Seçmenler 2016’da yapılan erken seçimin ardından ilk kez yapılan bu seçimle ülkeyi beÅŸ yıl yönetecek yeni cumhurbaÅŸkanını belirledi.

Bu seçim aynı zamanda kurucu CumhurbaÅŸkanı Ä°slam Kerimov’dan sonra iktidara gelen mevcut CumhurbaÅŸkanı Åževket Mirziyoyev’in seçimi kazanması güvenoyu aldığı anlamına geliyor. Bu nedenle cumhurbaÅŸkanı seçiminden çıkan sonuç Özbek halkının içe kapalı ve otoriter bir yönetim veya dışa açık ve ılımlı demokratik bir yönetim tercihlerini de yansıtmakta. Seçim sonucunda yüksek bir oyla seçilen mevcut CumhurbaÅŸkanı Mirziyoyev’in aldığı destekle demokratik açılımlara devam edeceÄŸi ve dışa açılma politikalarına ivme kazandıracağı tahmin ediliyor.

2- Seçim sürecinde neler yaÅŸandı?

Bu seçim Özbekistan’da birçok ilkin yaÅŸandığı bir seçim oldu. 25 Haziran 2019’da seçim sisteminde birtakım olumlu deÄŸiÅŸiklikleri getiren yeni Seçim Kanunu yürürlüÄŸe girdi. Bu seçim söz konusu yeni kanun temelinde yapılan ilk seçim oldu.

Seçimin daha demokratik ortamda yapılması amacıyla adayların devletin belirlediÄŸi çizgiler dahilinde propaganda yapmalarına izin verildi ve televizyonlarda muhtelif oturumlar gerçekleÅŸtirildi. Böylece adayların Mirziyoyev’in belirlediÄŸi sınırlar içerisinde kendilerini tanıtmalarına ve eleÅŸtirilerini dile getirmelerine imkan tanındı. Bu da Özbekistan’da bir ilk olarak tarihe geçti.

Özbekistan kanunları gereÄŸince seçimlerde sadece siyasi partiler cumhurbaÅŸkanı adayı gösterdi. Mirziyoyev’i en fazla zorlayabileceÄŸi düÅŸünülen bağımsız aday adayı akademisyen Hıdırnazar Allakulov kendisini aday gösterebilecek partiyi kaydettiremediÄŸi için seçim dışı kaldı. Bu nedenle ülkede faaliyet gösteren beÅŸ siyasi parti seçimlere katıldı ve aralarında mevcut CumhurbaÅŸkanı Åževket Mirziyoyev’in de bulunduÄŸu beÅŸ aday yarıştı.

Özbekistan’da yarışan adaylar:

• Ekoloji Partisi’nden Narzullo Naimoviç Oblomuradov
• Halk Demokrat Partisi’nde Maksuda Azizovna Varisova
• Liberal Demokrat Partisi’nden Åževket Miromonoviç Mirziyoyev
• Milli Åžahlanış Demokrat Partisi’nden AliÅŸir Keldieviç Kadirov
• “Adalet” Sosyal Demokrat Partisi’nden Bahrom Abdurahimoviç Abduhalimov

Yüksek bir katılımla (yüzde 80,8) gerçekleÅŸen seçimi elliden fazla ülkeyle birlikte Avrupa Güvenlik ve Ä°ÅŸbirliÄŸi TeÅŸkilatı, Ä°slam Ä°ÅŸbirliÄŸi TeÅŸkilatı, Türk Konseyi ve Bağımsız Devletler TopluluÄŸu’nun da aralarında bulunduÄŸu kuruluÅŸlardan bine yakın uluslararası gözlemci takip etti. Yaklaşık bin yedi yüz yerli ve yabancı gazeteci seçim sürecinde görev yaptı. Böylece geçmiÅŸte uluslararası arenada seçimlerin ÅŸeffaf olmadığı yönündeki eleÅŸtirilere maruz kalan Özbekistan’da bu seçim oldukça ÅŸeffaf bir ortamda gerçekleÅŸti.

3- Seçim sonucunda nasıl bir siyasi denklem oluÅŸmuÅŸtur?

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliÄŸi döneminde birçok özerk cumhuriyette olduÄŸu gibi otoriter bir yönetim anlayışıyla yönetilen Özbekistan, bağımsızlığını kazandıktan sonra da ilk cumhurbaÅŸkanı seçilen ve ülkeyi yirmi yedi yıl yöneten Ä°slam Kerimov döneminde önceki yönetim tarzı yumuÅŸatılarak devam ettirildi.

Kerimov’un ölmesinden sonra göreve gelen Åževket Mirziyoyev her ne kadar baÅŸlangıçta Kerimov’un politikalarını devam ettireceÄŸini beyan etmiÅŸse de kısa sürede farklı bir politika izlemeye baÅŸladı. Nitekim Kerimov’un politikalarının aksine Mirziyoyev daha ılımlı ve dışa açık bir politika izlemeye baÅŸladı. Bu politika sonucu ekonomide kısmen liberalleÅŸmeye gidilmiÅŸ, özel giriÅŸimin önü açılmış, kısmen finansal serbestlik getiridi.

4- Seçim sonuçları ülke istikrarını nasıl etkiler?

Sovyet sonrası bağımsızlığını kazanan Özbekistan, Türk cumhuriyetleri arasında seçkin bir yere sahip. Bu durum Özbekistan açısından avantaj oluÅŸturduÄŸu gibi birtakım potansiyel sorunları da beraberinde getiriyor.

Bu nedenle ülkede oluÅŸabilecek bir yönetim boÅŸluÄŸu iç ve dış barışı ciddi ÅŸekilde etkileyeceÄŸi iddia ediliyor. Mirziyoyev cumhurbaÅŸkanı seçildikten sonra yönetimde birtakım reformlar yaptı.

Ülkenin önemli makamlarında bulunan bazı üst düzey yetkilileri görevden aldı. Bununla birlikte ülkede bazı yapısal sorunlar henüz çözülemedi. Kimi çevrelerce de ülkede ılımlı bir yönetimin sergilenmesi bir zaaf olarak görülmekte ve bu durumun muhalif hareketleri cesaretlendirerek ülke istikrarına zarar verilebileceÄŸi ÅŸeklinde yorumlanmakta.

Bu seçimle birlikte sandıktan güçlü bir ÅŸekilde çıkan Mirziyoyev’in ülkede tamamen kendi kadrolarını iÅŸbaşına getirerek yapısal sorunların üstesinden gelebileceÄŸi yönünde beklentiler güçlendi. Demokrasi kültürünün geliÅŸtiÄŸi, radikal hareketlerin ise yoÄŸun bulunduÄŸu, büyük güçlerin mücadele alanı olan ve yapısal olarak istikrarsızlığa meyilli bir bölgede yer alan Özbekistan’da yeniden cumhurbaÅŸkanı seçilen Mirziyoyev’in denge unsurlarını gözeten bir politika takip edeceÄŸi ve ülkede istikrarın artarak süreceÄŸi düÅŸünülüyor.

5- Yeni kompozisyon bölgeyi ve Türkiye’yi nasıl etkiler?

Özbekistan jeostratejik konumu, köklü tarihi, zengin kültürel deÄŸerleri ve ekonomik potansiyeliyle Orta Asya’nın kilit ülkesi konumundadır. Bu nedenle Özbekistan bölge, Türkiye ve Türk dünyası açısından büyük öneme sahip.

Kurucu CumhurbaÅŸkanı Ä°slam Kerimov içe dönük politika izleyerek genellikle ikili görüÅŸmelere mesafeli yaklaÅŸması, komÅŸu ülkelerle olan sorunları çözmek yerine ötelemeyi ve zamana yaymayı tercih etti.

Kerimov’un ölmesinde sonra göreve gelen Mirziyoyev ise tam tersine komÅŸularıyla iyi iliÅŸkiler geliÅŸtirme ve dünya ile uyum saÄŸlama yönünde bir politikayı uygulamaya koydu.

Mirziyoyev gerek bölge ülkeleri gerekse Türkiye ile iyi iliÅŸkiler kurmaya çalıştı ve Türk dili konuÅŸan ülkelerce teÅŸekkül edilen kurumlara taraf olmaya baÅŸladı.

Türk Dili KonuÅŸan Ülkeler Ä°ÅŸbirliÄŸi Konseyi zirvesinde konuÅŸan Mirziyoyev koronavirüs pandemisinin neden olduÄŸu krizin üstesinden gelmeye odaklanan bir ekonomik iÅŸ birliÄŸi stratejisi geliÅŸtirmeyi önerdi. Türk KeneÅŸi Yatırım Fonu ve Kalkınma Bankası’nı kurma zamanının geldiÄŸi görüÅŸünü dile getirdi. Mirziyoyev, Özbekistan-Türkiye iliÅŸkilerine özel bir önem vermekte. Bu politika sonucu 2016’dan itibaren iki ülkenin iÅŸ birliÄŸi de yeniden canlandırıldı ve her geçen gün daha da güçlendirilmekte. Ä°ki ülke arasında ekonomik, askeri ve kültürel iÅŸ birliÄŸi ciddi bir ivme kazandı.

Yapılan seçimde aldığı büyük destek Mirziyoyev’in göreve baÅŸladıktan sonra izlediÄŸi ılımlı, dışa açık ve yapıcı politikalarının kesintisiz beÅŸ yıl daha devam edeceÄŸi tahmin ediliyor. Bu durum hem bölgesel istikrar hem de Türkiye-Özbekistan iliÅŸkileri açısından son derece olumlu bir durum teÅŸkil ediyor.

Özbekistan’ın yeni dönemde Türk dünyası ile iliÅŸkilerini yoÄŸunlaÅŸtıracağı beklenmekte. Ülkenin jeostratejik ve jeopolitik durumu dikkate alındığında bölge ile entegre olan ve Türkiye ile stratejik iliÅŸkilerini geliÅŸtiren Mirziyoyev liderliÄŸindeki Özbekistan’ın Orta Asya’da istikrarlı bütünleÅŸmenin lokomotifi olabilir.